XV. YÜZYILIN HÜKÜMDAR ŞAİRLER

XV. YÜZYILIN HÜKÜMDAR ŞAİRLERİ

II. SULTAN MURAD'DAN

1403-1451

KIT'A

Sâkî, getür getür yine dünkü şerabumı

Söylet, dile getür yine çeng ü rebâbumı

Ben var iken gerek bana, bu zevk u bu safa

Bir gün gele ki görmeye kimse türabıımı.

BEYİT

Varalum bir iki gün zikredelüm Mevlâyı

Bize ısmarladılar mı bu yalan dünyâyı?

BEYİT

Çalınur çengler ayaklar karsılur

Raks urur rakkas, çardak sarsılur.

FATİH SULTAN MEHMED'DEN

1430-1481

(Fâtih Sultan Mehmed, devrinin seçkin şairlerindendir. Bir divan dolduracak kadar çok şiir yazmıştır. Farsça beyitleri de vardır. Cihan tarihinde zaferleri ve kültür hamleleri ile devir açmış olan büyük vasıflı genç padişahın, bazı gazelleri de devrinin büyük üstatları olan Necâti ve Ahmet Paşaların şiirleri ile kıyas edilecek değerdedir. Kimi şiirleri onlara nazireler şeklindedir. Onların da Araf ye nazireleri vardır.

Genç dâhinin o kadar cenk, sefer ve uğraşmalar arasında, benliğinin içli, derviş, mert ve hayran temayüllerini tam samimiyetle veren bu şiirleri yazmaya nasıl vakit bulduğu daima hayretle düşünülmüştür.)

GAZEL

Bir güneş yüzlü melek gördüm ki âlem mâhıdur

Ol kara sümbülleri âşıklarınım âhıdur.

Karalar geymiş meh-i tâbân gibi ol serv-i nâz

Mülk-i Efrengün meğer kim hüsn içinde şâhıdur.

Ukde-i zünnârına her kimse kim dil bağlamaz

Ehli imân olmaz ol, âşıklarun gümrâhıdur.

Gamzesi öldürdüğine lebleri canlar verür

Varise ol rûh-bahşun dini, İsâ râhıdur,

Avniyâ, kılma güman kim sana ram oh nigâr

Sen Sitanbul şâhısın, ol Golata'nın şâhıdur.

GAZEL

Kime yâr olam cihan içinde yârum var iken

Kime kul olam o şâh-ı tâcidârum var iken

Hâr u hüsn, neşvünema bulur bahar irince ah

Ben hazân-ı hecre düşdüm nevbahârum var iken

Bülbül ü gül işi, nâz ile niyaz ola benüm

Hâsılum dâğ-ı cefadur lâlezarum var iken

İntisâbum, hizmettim bî-rağbet oldı akıbet

Hâr u zar oldum, aziz ü kâmkârüm var iken

Leşker-i gam, şâh-ı ışka nice bulsun dest-res

Avniyâ meyhane gibi bir hisârum var iken

GAZEL

Her zaman âşıklara varmak-durur cânâna güç

Arz-ı hâl itmek gedâlar, hazret-i sultâna, güç,

Âşıka dünya vü can terk eylemek âsân olur

Işk canan terkini itmek gelüptür cana güç.

Avniyâ, Zâl-i zamanun mekrine aldanma var,

Kim zenânun çevrini çekmek gelür merdâna güç.

İKİ BEYİT

Benüm sen şâh-ı meh-rûya kul olmak iledür fahrum

Gedâ-yı dilber olmak yiğ, cihânun pâdişâsından

Nola oîdı ise Avni, cihan sultanlarun hânı

Ki düşdi üstine saye, senün destün hümâsından.

CEM SULTAN

1459-1494

Şehzade Cem, ağabeyi Sultan II. Bâyezîd ile yaptığı taht kavgası, Rodos'ta, Fransa'da, Vatikan'da geçen maceralı ve talihsiz ömrü ile yakın dostluk kurduğu Baron de Sassenagerin kızı Helenele sevişmesi ile olduğu kadar gurbet ve hasret hissi taşıyan şiirleri ve II. Bâyezîd'e yazdığı manzum mektupla da tanınmış çok dikkate değer bir şahsiyettir. Biri Parsça, biri Türkçe iki divanı vardır. Arapça ve Farsçadan başka Lâtince de bildiği söylenir.

Cem Sultan iyi incelenirse, babası Fâtih gibi anası Çiçek Hatun 'dan da derin izler almış olduğu anlaşılacaktır, Meselâ bir oğlunun adı Oğuz Han'dır. Bu oğlu ölmüş ve Cem, onun için güçlü bir mersiye yazmıştır. Sadece bu Oğuz Han ismi bile onun Türk soyu ve atalarıyla ne kadar yakından ilgilendiğini gösterir.

Cem Sultan’ın Türk töresine, milli efsane ve destanlarımıza bağlılığını, halk menkıbeleriyle ilgisini gösteren önemli bir olay da şudur:

Ebül-hayr Rûmî, bilindiği gibi Saltuk-nâme'yi derleyerek yazmıştır. Niçin yazdığını da şöyle anlatmaktadır:

Fâtih, Uzun Hasan'a karşı savaşa çıktığında (1473) Cem'i Edirne'ye vali bırakmıştır. Cem, Ebül-Hayr'ı çağırarak o bölgede çok yaygın olan Sarı Saltuk menkıbelerini, halk arasında dolaşarak derlemesini istemiştir. Ebül-Hayr, Sultan Cem'in, Saltuk menkıbelerini, Hamzâ-nâme'lerden daha fazla sevdiğim de nakletmektedir.

Cem Sultan'ın aşağıya aldığımız uzun gazeli hem bir otobiyografi olarak şehzade şairin gurbetteki hayatını anlatması, hem içindeki realist sahneler bakımından hem de kardeşi Sultan Bâyezîd'e sitemi ve gücenikliğini ifade edişiyle çok dikkate değer.

Yaşanan zevkli günlerin böyle kudretli ve şuh anlatımına ancak Bakî ve Nedîm gibi üstadlarda rastlayabileceğiz. Genç, muhteşem, fakat murada ermemiş bir Fâtih şehzadesinin kin'den tevekküle, dünya zevklerinden cezbeli İslâmlığa geçerek değişik ruh hâllerini de gösteren bu şiiri, aynı zamanda tarihten bir hayat hikâyesidir.

Nitekim Sultan Cem'in, Rodos şövalyelerinin hilesine kapıldıktan sonraki hayatından bazı safhaları, esaret sırasında maiyetinde bulunan bir yazıcı Vâkıât-ı Sultan Cem adiyle kaleme almıştır. Buna göre şehzademiz 17 Ekim 1482'de Fransa'nın Nice {Nis) şehrinde karaya çıkmıştır. Kendisi bu şehir hakkında:

Acayîb şehrimiş bu şehri n'itse

Ki kalur yanında her kim ne itse

beytini yazmıştır. Vâkıât yazıcısı ise buradaki serbest, zevkli hayatı şöyle anlatır:

Merhumu (Şehzadeyi) dört ay miktarı eğlendirdiler. Şehrin bakire güzellerini getirip hora (dans) teperlerdi. Onların âdetlerinde örtünme yoktur. Belki öpüşmek, kocuşmakla öğünürler. Oynayıp dinlenmeli olunca, yabancı erlerin dizlerinde otururlardı, boyun kulak açık. Aralarında çok güzel bir mahbûbeye Merhum meyil etmiş idi.

Şiirde geçen Frenk Prensesi ise. Sassenage Baronu'nun güzel kızı Philippine-Helene'dir. Vâkıât yazıcısı, bu macerayı şöyle anlatmaktadır:

Şehzadeyi Sasanoja nâm bir hisara (şatoya) götürdüler. Anda ol hisar beyinin bir benzersiz mahbûbe kızı varidi. Merhumla muaşaka (sevişme) vâki olup orada bir hayli muhabbet, buluşma, gidip gelme olurdu.

Baron Jacques de Sassenage'in üç kızından en güzeli olan Helene'le geçen bu aşk macerası, o diyarın (Juliee çevresi) halkınca unutulmadı. Nis dolaylarındaki Fransız halk rivayetlerini 17. asırda toplayan Guy Aliard adlı bir yazar, Zizimi Prince Ottoman, Amoureus de Philiphine- Helene de Sassenage adiyle bir tarihî roman yazdı.

GAZEL

Câm-ı cem nûşeyle iy Cem, bu Frengistân'dur

Her kulun başına, yazılan gelür, devrândur.

Kâbetullâh'ı varup bir kez tavaf eyledüğün

Bin Karaman, bin Acem, bin milket-i Osmândur.

Çok şükür Allah'a kim geldün Firengistân'a sağ

Sağlığınca her kişi nefsince bir sultândur.

Ayş kıl bu şehrde şehzâde-i Efreng ile

Kim beg-âyet nâzenîn ü server-i hûbândur.

Sana bu hüsn ile ol şehzade sağar sunduğı

Taht-ı Çin, mülk-i Yemen İrân ile Tûrân'dır.

Padişahlık bundan özge olamaz iy Şâh Cem

Hâtırun hoş eyle câm iç, meclis-i rindândur

Minnet ol Allah'a kim tapunda her dem

Hüsrevâ Hûblar, bân oğlı banlar lûtfuna hayrândur.

Sağlu sollu baş urup ayağuna düşenlerin

Her biri mülk-i frengin birine bir bândur.

Hûblar kendü dilince nağmeler âğaz ider

Raks ile reftâr idenler, hûrîdür, gılmândur

On iki bân oğlu bân karşımda altın câm şeker

On sekiz saki bu meclisde güzel devrandur

Cümlesi zerrin kemer altunlu dibalar ile

Başları altın külah, hem kolları uryândur.

Gül yanaklu mül dudaklu mehlikâ mahbûblar

Hüsn içinde her biri bir mihr ü meh-i tâbândur

Bunlar ile iy civan Şehzade Sultan Cem sana

Bir gece zevk eylemek her şeylere rüchândur.

Husrevâ, gönlüni hoş tut, ayşa meşgul ol müdâm

Çünkü bu dünya evinün âhiri virândur.

Hükmidenler bu cihan mülkine Şark u Garb'da

Ger Süleyman, ger Sikender cümlesi mihmândır.

Pâdişâh oldur ki, hergiz zâtına irmez zeval

Hayy u Bakı, Kadir ü Hallâk-ı ins ü cândur.

Âlemi bir emr ile var eylemek, hükmindedür

Yine bir emr ile yoğ itmek ana âsândur.

Vir salâh Mustafa'ya tâ ki Hak âzad ide

Şol yiğitler kim Frenkde bend ile zindândur.

Didi Cem bu şi'ri Sultân Bâyezid'ün yâdına

Ancak ol meclisi akan gözümden kandur.

Yürü var iy Bâyezîd sen, süregör devrânunı

Saltanat bakı kalur dirlerse bu yalandur.

GAZEL

Can dimağına inip bûy-ı vatan

Dil, diler kim görine rûy-ı vatan

Çeşme-i hayvandan iy dil, hoşdurur

Ben garîb üftâdeye cûy-ı vatan

Nola candan istesem, çün yiğ durur

Bağ-ı cennetden bana küy-ı vatan.

Gönlüm eyler dâima anı taleb

Bend olaldan bana giysû-yı vatan.

Hurrem olup cân-ı Cem, hadi(?) safa

Dil sabâdan alalı bûy-ı vatan.

OĞUZ HAN'A MERSİYE'DEN

(Oğuz Han, Sultan Cem'in, kaybettiği oğludur.)

Gözlerinden Yakûb'un kan indürüben

Yûsufı Geh kuyuya bıragup geh itdüren zindan felek

Mülk-i Yunan'a serâser hükm iderken âh kim

Eyledün mesken bize şimdi Frengistan felek

Yakamı yırtup elünden nicesi âh itmeyem

Cânumı odlara atdı derd-i Oğuz Hân felek

Ağlamakdan ol ciğer-gûşem firakından müdâm

Kara kara kanlara boyandı bahristân felek

Başuma karanulık itdün cihan aydınlığın

Kara yüzlü (vü) kara bulutlu pür-bârân felek

Bir kılma virseler virmezdüm Oğuz Hânumun

Genc-i Kârûn ile bin bin milket-i Osman felek

Âh u vaveyla dirîg u hasret ü sad derd ü âh

Kim Oğuz Hânum dahi görmeğe yok imkân felek

Kimseyi âlemde hergiz kılmamışsın şâdmân

Âh idüp ağlar elünden bende vü sultân felek

II. SULTAN BAYEZÎD'DEN

(1447-1512):

Bilgin ve şairleri koruması ile tanınan ve sayısız mimarî şaheserler yaptıran II. Bâyezîd, aynı zamanda hattat ve şairdir. Şiirlerinde ADLÎ mahlasını kullanmıştır.

MÜNACAAT

Hudayâ, Hudalık sana yaraşur

Nitekim gedâlık bana yaraşur.

Çü sensin penâhı cihan hallanun

Kamudan sana iltica yaraşur.

Şeh oldur ki, kullığun itdi senün

Kulun olmayan şah, gedâ yaraşır

Sen eyle, anı ki sana yaraşur

Ben ittim, onu ki buna yaraşur.

Şu günde ki bir çâresi kalmaya

Ana çâre-res Mustafâ yaraşur.