Dört Halife Dönemi’ne “Cumhuriyet” dönemi de denir.

 - Hz. Muhammed’den sonra başa geçen dört halife İslam ileri gelenlerinin seçimiyle olduğu için Dört Halife Dönemi’ne “Cumhuriyet” dönemi de denir

Hz. Ebu Bekir Dönemi (632-634)

- Hz. Ebu Bekir, Hz. Muhammed’in ölümüyle ortaya çıkan karışıklıkları önlemek için kesin tedbirler aldı.

- Pek çok bölgede ortaya çıkan yalancı peygamberleri ortadan kaldırmak ve zekat vermemek için isyan eden kabilelerin zekat vermelerini sağlamak için bu kişiler üzerine “Ridde Harekatı” düzenlenmiştir. Ridde Harekatı ile merkezi otoriteyi korumak, sosyal düzeni sağlamak, dinde bozulmayı engellemek istenmiştir.

- Hz. Muhammed’e gelen ayetler, vahiy katipleri tarafından yazılmış ve Müslümanlar tarafından ezberlenmişti. Hafızların bir bölümü savaşlarda şehit olunca Kur’an-ı Kerim’in bir kitap haline getirilmesi zorunluluğu ortaya çıktı. Bunun sonucunda Kur’an-ı Kerim kitap (Mushaf) haline getirildi. Böylece Kur’an-ı Kerim bozulmadan günümüze kadar geldi.

- Hz. Ebu Bekir döneminde Suriye topraklarında yapılan Yermük Savaşı’nda (634) Doğu Roma kuvvetleri ağır bir yenilgiye uğratıldı. Yermük zaferi, Arabistan dışında Müslümanların kazandığı ilk zaferdir. Bu zaferle, ileride yapılacak büyük fetihlerin önü açılmıştır.

Hz. Ebu Bekir, Yermük zaferinden kısa bir süre sonra vefat etti (634).

Hz. Ömer Dönemi (634-644)

Hz. Ebu Bekir vefat edince Müslümanlar, onun vasiyetine uyarak Hz. Ömer’i halife seçtiler.

Hz. Ömer Dönemi Fetihleri

- İslam ordularının Suriye’deki fetihleri devam etmiştir.

- İslam ordusu 635 yılında Şam’ı kuşatmış ve 6 ay sonra almıştır.

- Suriye’nin fethi Şenadeyn Savaşı ile tamamlandı.

- Suriye’deki fetihler sonucu Hama, Humus, Halep ve Şeyzer Müslümanların eline geçmiştir.

- 636 yılında Bizans ordusu Ecnadeyn Savaşı’nda bozguna uğratıldı. Kudüs kuşatıldı. Kudüs patriği savaş yapmadan şehri teslim etti.

Hz. Ömer, bir kanunname hazırlayarak buradaki Hristiyan ve Musevilere inanç ve ibadetlerinde özgürlük tanımıştır. Bu, bize hoşgörülü bir yönetim anlayışının olduğunu gösterir.

- Ebu Ubeyde komutasındaki İslam ordusu İran’ın fethi için görevlendirildi.

Köprü Savaşı (634)

Kufe yakınlarında Fırat Nehri’ni sallarla geçen İslam ordusu Sasanilerin savaşta filleri kullanmaları ile yenildiler. Bu yenilgi, İslam ordusunun Sasaniler karşısındaki ilk büyük yenilgisidir.

Kasidiye Savaşı (636)

Köprü Savaşı’nda kaybedilmesine rağmen İran’ın fethi için ilerleme devam ettirilmeye çalışıldı. Sasanilerin İslam ordusu üzerine ordu göndermesi sonucu iki ordu Kasidiye’de üç gün boyunca savaştı. Savaşı Müslümanlar kazandı. Müslümanlar, Sasanilerin başkenti Medain’e girdiler.

Sasaniler Celula’da yeniden direnişe geçtiler ise de yenildiler.

Nihavent Savaşı (642)

Sasaniler yeni bir ordu kurarak Müslümanları durdurmaya çalıştılar. Savaşı Müslümanlar kazandı ve Sasani ordusu tamamen dağıldı.

- İran’ın fethi Azerbaycan kapılarını açtı. Rey şehri alınarak İslam orduları Türklerle karşı karşıya geldiler.

- Amr İbn As komutasındaki İslam orduları Mısır’ın fethine başladılar. Mısır ele geçirildikten sonra Hristiyanlar cizye vergisi ödemeleri karşılığında din ve ibadetlerinde serbest bırakıldılar.

- Fustat şehri kurularak Kuzey Afrika’nın fethinde üs olarak kullanıldı.

- İskenderiye’nin fethedilmesiyle (642) Mısır’ın fethi tamamlandı.

- Hz. Ömer 644 yılında, İranlı bir köle tarafından şehit edildi.

- Tüm bu fetihler sonucunda devlet imparatorluk karakteri kazandı.

Hz. Ömer Dönemi ve Devlet Teşkilatlanması

Hz. Ömer döneminde İslam Devleti’nin sınırlarının hızla genişlemesi ve sınırların genişleyerek yeni kültürlerle ve anlayışlarla karşılaşılması bazı sorunların ortaya çıkmasına neden oldu. Bu sorunların çözülmesi amacıyla bazı adımlar atıldı.

- Yeni fethedilen yerler yönetim birimlerine ayrılarak eyaletler oluşturulmuştur. Buraların başına valiler atanmıştır.

- Adli teşkilatlar oluşturularak, buralara illerin adalet işlerine bakacak kadılar atandı.

- Divan örgütü kuruldu.

- Beytül Mal adı verilen devlet hazinesi oluşturuldu.

- Vergilerin düzenli toplanmasını sağlamak için “Hicri Takvim” yapıldı.

- İlk kez düzenli ordu oluşturuldu. Sınırlara ordugah şehirleri kurularak fetih ve savunma kolaylaştırıldı.

- Askeri posta teşkilatı kuruldu.

- İkta sistemi kurularak uygulanmaya başlandı.

Cünd: Ordugah birimleridir. Bu birimlerle ordunun ihtiyaçları kolay karşılandı. Bölgelerin İslamlaşması sağlandı. Sınırların güvenliği sağlanmış oldu.

Önemli cünd şehirleri şunlardır:

- Kufe ve Basra, İran’ın fethi için kullanıldı.

- Dımaşk ve Kınnesrin, Anadolu ve Azerbaycan’ın fethi için kullanıldı.

- Fustat (Kahire), Kuzey Afrika’nın fethi için kullanıldı.

Hz. Osman Dönemi (644-656)

Hz. Ömer’in ölümüyle Müslümanların ileri gelenlerinden oluşan bir kurul Hz. Osman’ı halife seçti.

Hz. Osman Dönemindeki Fetihler

- Hz. Osman zamanında İslam orduları Horasan ve Harezm’i fethetti. Amuderya (Ceyhun) Nehri’ne kadar ilerlediler. Horasan’a gelen İslam orduları ilk defa Türklerle mücadeleye başladı.

- Azerbaycan ve Gürcistan’ın fethi ile Hazar Türkleriyle komşu oldular.

- Suriye valisi Muaviye Bizans’la savaşı sürdürdü. Anadolu’dan Kayseri’ye kadar seferler düzenlendi.

- Donanma ilk defa oluşturuldu. Bizans donanması ile Fenike yakınlarında yapılan Zatü’s Savari Savaşı’nı (655) İslam donanması kazandı.

Zatü’s Savari Savaşı, İslam donanmasının kazandığı ilk savaştır. Donanmanın geliştiğini gösterir.

- Donanma sayesinde Kıbrıs adası fethedildi.

- Kuzey Afrika’dan Tunus ve Libya’nın fethi tamamlandı. Tunus’un fethinden sonra İslamiyet, Kuzey Afrika’nın yerli halkı olan Berberiler arasında hızla yayıldı.

Kur’an-ı Kerim’in Çoğaltılması

İslam Devleti’nin sınırlarının genişlemesiyle İslam toplumunun Kur’an-ı Kerim ihtiyacını karşılamak, Kur’an-ı Kerim’in yok olma tehlikesini yok etmek, Kur’an-ı Kerim’in okunmasında görülen karışıklıkları önlemek için Hz. Ebu Bekir’in toplattığı nüsha esas alınarak çoğaltıldı. Mekke, Mısır, Kufe, Basra ve Şam gibi merkezlere gönderildi.

İç Karışıklıklar

Hz. Osman, Emevi soyundan gelenleri devletin yönetimine getirince yani adam kayırınca Kufe ve Mısır gibi yerlerde ayaklanmalar çıktı. İslamiyet’in ortadan kaldırdığı kabilecilik anlayışı yeniden gündeme getirildi. Ayaklanmaların ele başları Hz. Osman’ı şehit ettiler (656).

Hz. Ali Dönemi (656-661)

Hz. Osman’ın vefatı üzerine Medine halkı Hz. Ali’nin halife olmasını istediler. Kargaşaya son vermek isteyen Hz. Ali bu teklifi kabul etti. Emevi ailesinden olanlar Hz. Osman’ın katilinin bulunmasını Hz. Ali’den istediler. Katilin bulunamaması üzerine Hz. Ali’nin halifeliğini kabul etmediler. Hz. Ali ise tam bir adalet gerçekleştirmek istiyordu. Henüz kargaşa döneminin devam ettiği bir süreçte; masum insanların zarar görmemesi için katillerin olaylar yatıştıktan sonra cezalandırılmasını istiyordu. Böylece İslam toplumunda iç mücadele başladı. İç mücadeleden dolayı dış fetihler durdu.

Deve Olayı (Cemel Vakası) (656)

Hz. Ali kendisine karşı olanları ikna edemedi. Hz. Ayşe, Talha ve Zübeyr, Irak’tan topladıkları kuvvetlerle harekete geçtiler. Bunun üzerine iki taraf kuvvetleri Kufe’de karşı karşıya geldiler.

Yapılan savaşı Hz. Ali kazandı. Savaşta, Talha ve Zübeyr şehit oldu. Bu savaşın en şiddetli çarpışmaları, savaşa katılan Hz. Ayşe’nin bindiği devenin etrafında geçtiğinden bu savaş İslam tarihinde “Cemel Vakası” olarak bilinir.

Bu savaş, İslam toplumu arasında yapılan ilk iç savaştır. Bundan sonra Hz. Ali, Medine’ye dönmeyerek Kufe’yi merkez yapmıştır.

Sıffın Savaşı (657)

Şam valisi Muaviye Hz. Ali’nin halifeliğine karşı çıkıyordu. Hz. Ali’nin halifeliğini istemeyenler Muaviye’nin etrafında birleştiler.

Taraflar arasında savaş kaçınılmaz oldu. Sıffın’da yapılan savaşı Hz. Ali taraftarları kazanacağı sırada Amr İbn As sorunun hakemler tarafından çözülmesi teklifini yaptı.

Hakem Olayı

Hz. Ali, Musa bin El Eşari’yi; Muaviye ise Amr İbn As’ı hakem olarak görevlendirdi.

İki tarafta yapılan görüşmeler sonucu ikisini de halifelikten almaya karar verdiler. Ebu Musa: “Hakemi olduğum Hz. Ali’yi görevden aldım.” derken Amr İbn As’ın: “Ben de Muaviye’yi halifeliğe getirdim.” demesiyle sorun daha da büyüdü.

Bu olaydan sonra İslam toplumu üç gruba ayrıldı:

Şiiler: Hz. Ali taraftarları olup Irak ve Hicaz taraflarında yoğunlaşmışlardır.

Emeviler: Muaviye yanlılarıdır. Daha çok Mısır ve Suriye taraflarında toplanmışlardır.

Hariciler: Hem Hz. Ali’ye hem de Muaviye’ye karşı olanlardır.

- Hariciler Hz. Ali’ye karşı ayaklandılar. Hz. Ali Nahrevan’da Haricileri yenerek isyana son verdi. Ancak Hariciler, Hz. Ali’yi tuttukları bir fedai ile şehit ettiler. Böylece Dört Halife Dönemi sona erdi.

KAYNAKÇA (http://www.frmtr.com/tarih-ve-inkila...l#post46524985 ile birlikte)

-Esen Yayınları 9. Sınıf Konu Anlatımlı Tarih Kitabı (Yazar: Ziya Demirel)

-Milli Eğitim Bakanlığınca hazırlanmış 9. Sınıf Tarih Kitabı

-Diyanet İşleri Bakanlığınca hazırlanmış Temel Dini Bilgiler Kitabı (Siyer bölümü) (Yazar: Seyfettin Yazıcı) (Ankara-1993)