BİLİNMEYEN YÖNLERİYLE Hz. MUHAMMED’İN ÖLÜMÜ (ARİF TEKİN) 5 nci bölüm

BİLİNMEYEN YÖNLERİYLE Hz. MUHAMMED’İN ÖLÜMÜ

(ARİF TEKİN)

5 nci bölüm

kardeşini bırakıp da Osman'a destek vermezdi. Kaldı ki, Osman da Ömer gibi Ebubekir'in ölümünden sorumluydu. İşte Ayşe ve kardeşinin Osman aleyhinde faaliyet yürütmeleri bundan dolayıdır demek yanlış olmaz. Resmi İslam tarihinde ancak bu kadar bilgi kayda geçmiş; yani Ebubekir'in çocuklarıyla Osman arasındaki hoşnutsuzluğun asıl nedeni, Osman'ın Ebubekir'in cinayetinden sorumlu olmasıdır. Ayşe ve kardeşinin babalarının cinayetine dair bilgilerinin düzeyini İslami kaynaklardan tespit edemedim. Ancak Ayşe'nin bunun farkında olduğu, bildiğine ilişkin bazı işaretler var. Mesela Muaviye ona mektup gönderiyor, Osman konusunda yardımcı ol diye; o şunu diyor: Hz. Muhammed bir gün Osman'a şu açıklamayı yaptı: “Ey Osman Allah sana bir fistan giydirdiği zaman (yani halifeliği kastediyormuş) sakın tehlike de olsa onu bırakmayasın.” (390) Hâlbuki Ayşe'nin bu açıklaması Osman için son derece tehlikeliydi. Çünkü isyancılar gelmiş kapıya dayanmışlardı ve eğer Osman görevi bırakırsa, karışmayız diyorlardı; Ayşe ise Osman'ı direnişe teşvik ediyordu. Osman sadece bu söz dolayısıyla direniyordu demiyorum. Burada maksat, Ayşe'nin niyetini okumaktır. Bir kere Muhammed'in kimin halife olacağı konusunda açıklaması yoktu. Yani bu hadis Ayşe'nin kendi şahsi açıklamasıdır. Böyle yapıyor ki adam dirensin ve öldürülsün. İşte bu gibi belirtiler, aslında Ayşe ve kardeşinin, Osman'ın Ebubekir cinayetinde parmağının olduğunu anlamışlardır sonucunu gösteriyor. Ayrıca asırlar sonra bazı kaynaklardan o zaman Ebubekir'e karşı yapılan bu plandan biz bile haberdar oluyoruz da, onlar o zaman bundan haberdar olmasınlar: Büyük ihtimalle bilgileri olmuştur. Yoksa durup dururken adamın ölüm fermanını niye versin kil Demek ki aralarında çok ciddi bir sorun varmış. Ayşe kendini koruduğu halde yine zaman zaman tehditler alıyordu. Ayşe bir gün Mesruk adında bir sahabiye şunu diyor: "Sizler ilk önce Osman'ı beyaz elbise gibi öne sürdünüz, onu halife seçtiniz, şimdi de bir koç gibi onu kesiyorsunuz." Mesruk da, "Ey Ayşe, bu senin işin, insanlara talimat verip de onları Osman aleyhine kışkırtırsan sonuç böyle olur" diyor. Ayşe, "Ben hep evimde oturdum, kimseye mektup yazdığım falan yok" karşılığını veriyor. Hâlbuki Ayşe karışıyordu, onu öldürün, katli vaciptir diyordu. Nitekim Osman'ın ölüm haberini alınca bunu itiraf ediyor, onu öldürmek için ben de halkı teşvik ettim diyor. (391) Hâlbuki İslami kaynaklarda önemli kanıtlar var ki Ayşe, "Osman dinden çıkmış, onu öldürün" şeklinde insanlara talimat veriyordu ve ona hakaret anlamında Na'sel (Yani bunak, ahmak, Yahudi kişiye benzetme) lakabıyla ilk seslenen Ayşe'nin kendisiydi. Medine'deki Yahudi veya Mısır asıllı bunak adama benzetmek bir yana; bir kere Na'sel'in kelime anlamı kötüydü. İbni Manzur şöyle diyor: Nasel demek, ahmak-beyinsiz demektir. Şimdi İslam âleminde meşhur bir müfessir (Kur'an yorumcusu) ve aynı zamanda tarihçi olan İmam Taberi'den Ayşe'nin Osman'la ilgili yaklaşımı konusunda bir özet bilgi vereyim. Taberi dışında birçok İslam düşünürü de aynı şeyleri kaleme almış. Ayşe hacdan dönüp yolda Abd b. Ümmi Kilab/b. Ebi Seleme ile karşılaşınca, "Benden sonra Medine'de neler oldu?" diye soruyor. Adam ona, senden sonra Müslümanlar Osman'ı katletti diyor. Bu arada Ayşe, "aslında Osman zulmen katledildi, ben onun kan bedelini isteyeceğim" diyor. Adam buna karşı Ayşe'ye, "Allah'a yemin olsun ki Osman hakkında ilk kışkırtıcı sözleri sen söyledin, 'Onu öldürün, Na'sel'in katli vaciptir' diye sen talimat verdin." diyor. Ayşe, "Evet ben de söyledim, halk da söylüyordu; ancak adam artık ölmüş ben isterim ki son sözüm onun hakkında olumlu olsun" diyor. Adam burada Ayşe'nin çelişkileriyle ilgili irticalen 6 mısralık bir şiir okuyor. İçeriği (özetle) şöyle: Halifenin katlini isteyen, insanlara talimat veren sen idin, kâfirdir diyen yine sen idin. Biz de seni dinledik ve gerekeni yaptık. Bizim yanımızda katil kişi, öldüren değil, öldürmeye emir verendir şeklinde devam ediyor. İlginçtir ki, Ayşe'nin az önceki açıklamasını (ki Ali halife olmuş, kendisi yarı yolda tekrardan Mekke'ye dönüyor ve Osman'ı öldürün sözü gibi) Taberi gibi (310.hicri ölüm) bir Kur'an yorumcusu ve tarihçi anlatırken de hiç savunma yapmıyor, olduğu gibi kaynağında işliyor. Fahrettin er-Razi de şu farklı bilgiyi veriyor. Halife Osman Ayşe'nin bazı alacaklarını geciktirince, Ayşe ona karşı gazaba geliyor/kızıyor ve "Ey Osman; sen emanete riayet etmedin, insanların haklarını göz ardı ettin ve yakınlarından zalim kişileri insanların başına getirdin. Beş vakit namazın hatırı olmasaydı insanlar seni, deve keser gibi keseceklerdi." diyor. Osman da buna karşı Tahrim suresinde geçen ve Ayşe-Hafsa ikilisiyle ilişkili olan bir ayet okuyor, onu Nuh ve Lut peygamberlerin hanımlarına benzetiyor, yani senin eşin peygamber; ancak kötü bir kadınsın demek istiyor. Bunu zaten daha önce Hz. Muhammed'in zehirlendiğine ilişkin açtığım bölümde anlatmıştım. Fahrettin Razi devamla diğer ünlüler gibi şöyle anlatıyor: Ayşe insanlara, Osman'ı öldürün, Na'seli öldürün. Hz. Muhammed'in henüz gömleği ortada iken Osman ne çabuk bu dini bitirdi gibi açıklamalar aktarıyor. Bu da hemen hemen Taberi'nin aktardığı açıklamaları veriyor, bu arada Ayşe'nin Mekke'ye döndüğünü, adamın Ayşe'ye, sen çok çelişkilisin dediğini de yazıyor. İşte Osman'la Ayşe arasındaki olup bitenler hakkında birkaç örnek. Ayşe'nin Osman'ın katli vaciptir sözlerine ilişkin eski hadisçilerden Sam'ani (h.562) de kaynağında açıklamalarda bulunmuş. Orada konuya ilişkin şu bilgi var: Muammer Zühri'den, o da Urve'den aktararak Ayşe'nin, "Ben Osman'a ne kötülük yaptıysam hep başıma gelmiş. Eğer ölümünü istemişsem bu da başıma gelsin" şeklinde bir açıklama. İşlenen bir cinayetten sonra Ayşe'nin, "Ey ahali, kusura bakmayın bu işin içinde ben de vardım ve başroldeydim" demesinin bir anlamı yoktur. Aklı başında biri bunu zaten söylemez. Kısacası, Ebubekir'in ölümünden sonra ve hele Osman'ın halifeliği döneminde bu iki ailenin arası açılmıştır. (392) 3- Zübeyir b. Avam Zübeyir b. Avam'a, "Halife Osman'ı ihmal ettiniz, ta ki katledildi ve şimdi de kalkmış onun kan bedelini istiyorsunuz" diyorlar. Zübeyir, Osman'ın cinayetiyle ilgili kendi sorumluluğunu kabul ediyor ve Kur'an'dan "Sakının o fitne ve beladan ki, geldiğinde herkesi (suçlu suçsuz) kapsar" ayetini okuyor. (393) Maalesef biz de bu Osman olayında hadisenin içine çekildik diyor. İmam Suyuti, Zübeyir'in bu açıklamasını, mezhep lideri Ahmet b. Hanbel, Bezar, İbni Munzir, İbni Merdeveyh ve İbni Asakir gibilerinden alıyor. Heysemi, İmam Ahmet b. Hanbel'in bunu iki yerde aktardığını belirtiyor. (394) Bu Zübeyir denilen seçme sahabi Cemel Vak'ası'nda öldürülünce, arkasında şu mal varlığını bırakıyor: On bir ev Medine'de, 2 ev Basra'da, bir ev Kufe'de, bir ev Mısır'da, büyük miktarda arazi ve elli milyon iki yüz bin o günkü para... Bunu anlatanların başında meşhur Buhari gelmektedir. Nerden gelmiş bu mal! Hep talan, hep çapulculuk! Mekke'den gelip Medine'ye yerleştiler ve zaten bunlara muhacir deniliyordu; ama çok kısa zamanda zengin oldular. (395) 4- Abdurrahman b. Avf Bu da Osman'a karşı olan önemli bir isimdi; cennet müjdesini alan kadrodan... Sait b. Müseyyeb anlatıyor: "Bir gün Osman, A. Rahman'a karşı sesini yükseltiyor, ona kızıyor. Buna karşı A. Rahman, ben senin gibi Uhud ve Bedir savaşlarından kaçmadım, bana karşı neden sertleşiyorsun diyor. Osman da, Bedir harbine katılmadım. Çünkü eşim hastaydı ve nitekim de o sırada vefat etti. Hatta Bedir harbine katılmadığım halde Hz. Muhammed bu savaşta elde ettiği ganimetlerden bana da pay verdi (İşte bu mantalitede olanlar ganimet malını paylaşmaktan zevk alıyorlar!) diyor. Osman savunmaya devam ediyor; Uhud savaşına gelince, haksız olduğumu kabul ediyorum; ancak Allah beni affetti diyor". Bu bağışlama olayını biraz açmak istiyorum; bu da ilginç bir durum. Uhud harbinde Muhammed yüzünden yaralanıyor, dişi kırılıyor ve hatta öldürüldüğü haberi yayılıyor. Bu yüzden safında yer alan bazı arkadaşları onu savaş meydanında bırakıp kaçıyorlar. Bunların arasında halife Osman da var. Daha sonra ölüm haberinin yanlış olduğu ortaya çıkıyor. Müslümanlar tekrar kaçanlar geri dönüyor. (396) Savaş bittikten sonra zararın neresinden dönülürse kârdır misali, Muhammed, onlarla uğraşmanın, neden kaçtınız diye onları sorgulamanın gereksiz olduğunu anlıyor. Çünkü olay Medine döneminin üçüncü yılında gerçekleşmiştir ve ordusu güçsüzdür. Burada yapılması gereken, kaçanların gönlünü almak ve onları tekrar kazanmak... Bunun da en sağlam yolu ayetten geçer. Bir ayet indirip, Allah sizi bağışladı demesi kadar makbule geçen bir formül olamazdı; nitekim o da bunu yapıyor ve 'Al-i İmran'dan falanca ayet geldi, Allah savaştan kaçan Müslümanları affetti.' diyor. Ayetin anlamı şu: "İki topluluğun karşılaştığı gün (Uhud günü), içinizden yüz çevirip kaçanları (savaşı terk edenleri), şeytan ancak yaptıkları bazı hatalardan dolayı yoldan kaydırmak istemişti. Ama yine de Allah onları affetti." (397) Bu ayetin Uhud harbi bağlamında ve Osman'ın da içinde bulunduğu savaştan kaçanlar hakkında indiği birçok tefsir ve kaynakta anlatılmaktadır. Bunda ihtilaf yoktur. İşte Seneca 'nın da dediği gibi "din sıradan insanlar için gerçek, aydınlar için yalan, iktidarlar için de kullanışlıdır." (398) Velit b. Ukbe bir gün A. Rahman'a, neden Osman'a karşı tavır takınıyorsun deyince, o yine az önceki sözlerini söylüyor. A. Rahman, "Ben ölürsem ne Osman üzerime gelsin, ne de namazımı kılsın" diye vasiyet ediyor. Ölünce namazını Zübeyir veya Sad b. Ebi Vakkas kılıyor; vasiyeti üzerine Osman'a haber verilmiyor. (399) 5- Talha b. Ubeydullah İbni Şebbe (h. 173-262), Talha b. Ubeydullah, Osman aleyhinde şiddetle çalışanların başında geliyordu diyor ve bu konuda birçok hadis aktarıyor. Hatta daha sonra, Ali ve Muaviye arasında meydana gelen iktidar kavgaları sırasında, Muaviye taraftarları, Hz. Ali'nin Osman'ı katlettiğini bile öne sürüyorlar, tabii ki cinayet sırasında Medine'de bulunanlar bu anlatımın yalan olduğunu bilirler. Amaç, diğer coğrafyalarda bulunanları Ali'nin aleyhine çevirmektir; ama bu inandırıcı olmuyor. Çünkü isyancıları birinci baskında geri çeviren Ali'nin kendisidir; Osman'ın yazdığı mektup Osman'ın sonunu getirmiştir ve onu kimse kurtaramamıştır. Bunları daha önce detaylıca anlattım zaten. Ev ablukası devam edince, Osman ve içerdekilerden yemek-su kesilince, Muhammed'in eşlerinden Ebu Süfyan'ın kızı Ümmü Habibe, Hz. Ali'ye gelip ricada bulunur; ancak o 'Bu mektup olayından sonra artık yardım edemem' diyor. Ümmü Habibe Osman'ın akrabasıydı; bunu da belirtmek lazım. Yine Hayber baskınında Muhammed'in ele geçirip kendi nikâhına aldığı Safiye de gelip ricada bulunuyor, bunlara su verilsin-yemek verilsin, engel olmayın diye. İsyancılar onun bindiği hayvanı dövüyor, kadıncağız kendini zor kurtarıyor. Taberi kendi tarihinde, Hz. Ali'nin Talha ile tartıştığını, insanları neden Osman'ın aleyhine kışkırttın diye Ali'nin Talha'yı suçladığını yazıyor. (400) Talha'nın ablukaya alınan Osman'a su ve yemek yardımı yapılmasını engellediğini yazıyor. Hatta Osman bunu biliyor ve şöyle söylüyor: "Bu su vermeme ve yemek ambargosu aslında Talha'nın işidir..." Somut bir örnek vereyim. Adam anlatıyor, Osman'ın ablukasında insanlar öylesine toplanmıştı ki, atılan bir taş yere düşmezdi, illaki bir insana değerdi. O sırada Osman seslendi, içinizde Talha var mı diye? Talha sesini çıkarmadı. Osman bunu üç kez tekrarlayınca Talha elini kaldırdı 'ben buradayım' dedi. Burada derken, eve su verilmesini yasaklayan kesimin içindeydi, o da yardıma engel olmak isteyen muhaliflerin içindeydi. Osman orada kendisiyle Talha arasındaki anılarını anlatmaya başlıyor; ancak fayda etmiyor. Bu kırk günlük ev ablukası süresince genelde Talha namaz kıldırıyordu cemaate. (401) Bu anlatılanların doğru olup olmadığı Talha'nın öldürülmesiyle test edilmiştir. Cemel Vak'ası’nda Osman'ın damadı ve aynı zamanda veziri olan Mervan, Talha'yı katletmiştir. Kısacası, aktif bir şekilde Osman'ın katlinde görev alan önemli bir isim olan Talha, cennet müjdesini alan on kişiden biriydi. (402) Burada dikkate alınması gerek bir nokta daha var. Hani Kur'an'da Ahzab suresinde deniliyor ki, Muhammed'in hanımları tüm Müslümanların anneleridir ve Muhammed öldükten sonra da onlar artık başkalarıyla evlenemezler. (403) Çünkü onlar artık annedir. Bu yasak ayetlerin oluşum nedenleri hakkında farklı rivayetler var. Bunların başında Talha ile Ayşe'nin isimleri geçiyor. Olay şu: Talha b. Ubeydullah (güya Muhammed'den cennet müjdesi almış; ama baksanıza Muhammed'e ne diyor!) bir gün, "Eğer Muhammed ölürse ben Ayşe'yi eş olarak kendime alırım." diyor. Üstelik bu konuda birçok kaynakta ve özellikle de tefsirlerde malumat var. (404) İşte bunu duyan Muhammed rahatsız oluyor ve hemen bu yasak ayetlerini indiriyor: "Ben ölsem de artık eşlerim hiçbir Müslüman erkekle evlenemezler." diyor. Şunu da hatırda tutalım ki, Muhammed'den sonra 10 civarında hanımı dul kaldı ve hepsi (Şevde biraz yaşlıydı) genç yaştaydı. Bu yasak ayetler yüzünden resmiyette evlenme hakları ellerinden alınmıştı. Ancak benim demek istediğim bu değil; acaba Ayşe ile Talha'nın özellikle halife Osman'dan itibaren başlamak üzere ve Hz. Ali döneminde tam da zirveye çıkan aynı siyasi harekette bulunmaları, birlikte Kufe'ye, Basra'ya gitmeleri, bu eski aşkın hikâyesi olamaz mı! Zaten Cemel Vak'ası'nda Ayşe hakkında İfk olayı gibi bazı dedikodular çıkıyor; ancak üstü hemen kapanıyor. (405) Şunu hep vurguluyorum: Ayşe'nin bir erkekle yaşaması normaldir; Ayşe'nin bu konuda zerre kadar bir eksiği yok; üstelik o bir kurbandır. Yanlış, onu kurban seçen sistemdedir. Ayşe hakkında böyle bir itham varsa ayıp karşılamak doğru değildir. Kadın gençti ve onun da yaşamaya hakkı vardı. Burada farklı bir şey daha eklemek istiyorum; sanırım konulara uyuyor. Ahzab suresinin 52. ayeti içinde ufak bir cümle var. Bu cümleyle ilgili farklı yorumlar da var (biraz ters geldiği için yapılan yorumlar zorakidir); ancak en yaygın olan yorum mantıklı olduğu kadar ilginçtir de. Ayet Muhammed'in evlilik hayatından söz ediyor. Zaten bu ayetten önceki ayet de sonrakiler de hep onun evlilik durumundan söz ediyor. O dönemde şu adet vardı: İki insan istedikleri zaman eşlerini değiştirebilirdi, becayiş yapabilirdi. Biri eşini başkasına, başkası da ona verebilirdi. İşte çok önemli biri ki Muhammed sözünü edeceğim o kişiye Havazin harbinde elde ettiği ganimetlerden 100 deve ikramda bulunmuştu, adı Uyeyne bin Hısn. Bu adam bir gün ansızın Muhammed'in yanına gidiyor ve orada bulunan Ayşe'yi de görüyor, tabii ki en azından genç bir kadın olduğu için onun hoşuna gidiyor ve hemen Muhammed'e, "Ne dersin; becayiş yapalım mı, ben bir eşimi sana vereyim, sen de Ayşe'yi bana ver!" diyor. Muhammed buna hayır diyor. İşte bu Ahzab 52. ayetin oluşum hikâyesi de böyle. Ayette şu var: “Artık siz bundan sonra kadınlarınızı becayiş etmeyeceksiniz.” Adam gidince Ayşe Muhammed'e adamın kim olduğunu soruyor. Muhammed, işte bu da ahmak/beyinsizin biri, güya bir kabilenin de başıdır diye yanıt veriyor. Ama Muhammed aynı adama, başka kabilelere yaptığı baskın sonucu ele geçirdiği ganimet-talan develerinden 100 deve bağışta bulunmuştu, torpil yapmıştı ki kalbi İslam'a ısınsın. Şimdi de gelmiş Muhammed'den kadın istiyor. Bu konuda, en başta tefsirler olmak üzere İslami kaynaklardan geniş bir listeyi aşağıya alıyorum. Çünkü adeta hakaret içeren bir olayı, sanki ben söylüyorum gibi olmasın. (406) 6- Amr b. As. Bu adam Filistin'deki evinde kalıyordu, kendisi Hz. Ali, Talha ve Zübeyir b. Avam gibi önemli şahsiyetleri Osman aleyhine kışkırtmaya çalışıyordu. Hatta kendisi, 'Yolda giden çoban, tüccar kim olursa olsun ben hep onlara Osman'ın kötü yönetimini anlatıyordum.' diyor. Osman'ın ölüm haberini alınca keyiften, "Ben Abdullah'ın babasıyım, birine bir darbe vurdum mu kanatırım." cümlesini kullanıyor. (407) Filistin'de yaşarken gelen gidenden, ne var ne yok diye soruyordu hep. Bundan amaç, Osman'ın akıbetini öğrenmekti: Görevden uzaklaştırılmış mı veya katledilmiş mi? Baştan beri anlattığım gibi Osman, gelen ganimet-talan malını hep yakınlarına, ailesine veriyordu, tabii ki millet bundan şikâyetçiydi. Bir gün ailesine yeni bir şey verdi, millet de dedikoduya başladı, dedikoduları Osman duydu. Hemen toplantı yapıp şunu söyledi: "Ben halifeyim yetki benimdir. Elimin altındakini kime vereceğim konusunda özgürüm. Birilerinin zoruna gitse bile, onlara rağmen yine yaparım..." Ammar b. Yaser de 'ben rahatsız olurum' diyor. Bunun üzerine Osman onu döve döve komaya sokuyor. O sırada Ammar, ne yapayım benim bunu ilk çektiğim değildir ki diyor. O sırada Amr b. As ile Osman arasında sert tartışmalar oluyor ve Ayşe de "Hz. Muhammed'in ayakkabısıyla saçı bile henüz dururken ne çabuk bu dinden uzaklaştın ey Osman?" diyor. İbni Abdilber, Amr b. As bazen Medine'ye geldiğinde milleti Osman'ın aleyhine kışkırtırdı diyor. (408) İşte bunlar seçme, halk nezdinde göze çarpan kişiler; yoksa bunlar kadar nice sahabe Osman'ın katlini ya isterdi, ya da aktif olarak eylem içindeydi. Dikkat edilirse içinde cennet müjdesini alan seçme kişiler var (Zübeyir, Talha gibi). İbni Teymiye gibi İslam düşünürleri bütün bu olup bitenlere karşı Osman'ı savunuyorlar. Hâlbuki çok kolay bir yol vardı. İsyancıların teklifi çok basitti: Osman ya istifa etmeli ya da Mervan'ı kendilerine vermeliydi. Aksi takdirde Osman'ın kellesini istiyorlardı. Makam çok tatlıydı, vazgeçilmezdi. Osman bunların hiçbirini kabul etmeyince sonuçta canından olmuştur. Osman katledildiğinde 80 ile 90 yaş arasında olduğu genel kabul görmektedir. İşte Muhammed de, iki kızını bu dedeleri durumundaki adama verince, "Cebrail geldi, Allah'tan vahiy getirdi, bu yüzden kızlarımı Osman'a verdim. Hatta yüz tane kızım da olsa, teker teker ölseler en son kızıma kadar hepsini Osman'a verirdim; bunu da yine vahye dayanarak yapardım." demiştir. (409) 
 BÖLÜM 9 - Hz. MUHAMMED'İN ÖLÜM NEDENİ NEDEN HEP GİZLİ TUTULMUŞTUR? 
 Bu konuda birkaç ayet var, hem onlardan örnekler vereyim, hem de bu arada niye ölüm nedeni gizlenmek istenmiş; bunun da sebebini irdeleyeyim. 
 a) "Allah'ın nurunu ağızlarıyla söndürmek istiyorlar. Oysa kâfirler istemeseler de Allah nurunu tamamlayacaktır. Allah'a ortak koşanlar hoşlanmasalar bile, o kendi dinini, bütün dinlere üstün kılmak için, peygamberini hidayetle ve hak dinle gönderendir." (410) Bu ayetlere göre Hz. Muhammed'e Kur'an geldikten sonra bu din hem nitel, hem de nicel olarak dünya hâkimi olmalıydı; ama maalesef böyle olmamıştır. Nerede bir İslam ülkesi varsa hep üçüncü dünya ülkeleri statüsündedir. Sayı olarak da Hıristiyanlık dünyada bir numaradır! 
 b) "Ey Peygamber! Rabbinden sana indirileni duyur. Eğer bunu yapmazsan peygamberlik görevini yerine getirmemiş olursun. Allah seni insanlardan koruyacaktır." (411) Bu ayeti sunmaktan kastım son cümleciktir: Hani Allah seni insanlardan korur diyor. Fahrettin er-Razi bununla ilgili şu ilginç açıklamayı yapıyor. Eğer ayette geçen, "Allah seni insanlardan koruyacaktır" cümlesi ile Hz. Muhammed'in Uhud'da yüzünün yarılıp dişinin kırılması arasındaki çelişki nasıl giderilir diye bir soru sorulacak olsa, buna iki şekilde yanıt verilebilir diyor. 
Birincisi, ayetten maksat, insanlar ne yaparlarsa yapsınlar seni öldüremeyeceklerdir demektir; ancak öldürülme dışında, yaralama ve diğer tüm belaları senin başına getirebilirler diyor. İkincisi ise, bu ayet/cümle Uhud harbinden sonra inmiştir. Dolayısıyla o zaman Allah henüz Muhammed'e koruma sözünü vermemişti diyor! Burada konuyu biraz açmakta fayda var. Yine Er-Razi'den özetleyeyim. Uhud harbinde Abdullah b. Kumey'e el-Harisi, Muhammed'in dişini kırıyor, ayrıca yüzünü de yaralıyor. Muhammed'in yanındaki koruması Mus'ab b. Umayr onu korumak isteyince, Abdullah onu öldürüyor. O zannediyor ki öldürülen Muhammed'in kendisidir. İşte bu olup bitenler bağlamında Al-i İmran suresinden bir ayet gelir/oluşur. (412) Onun bir yerinde şu cümlecik var: "Eğer Muhammed ölür veya öldürülse geri mi döneceksiniz/ İslamiyet’i terk mi edeceksiniz?" diyor. Bu ayete göre eğer onun öldürülmesi mümkün olmasaydı bu ifade kullanılmazdı deniliyor. İşte burada Razi, o zaman Allah henüz Muhammed'e koruma sözünü vermemişti; daha sonra oluşan Maide 67. ayetiyle artık bu konuda söz veriyor: Ne yaparlarsa yapsınlar sana bir şey yapamayacaklar diyor. Burada ilginç bir olay var. Uhud harbinde Müslümanların sancağını alan Mus'ab b. Umeyr sağ kolunu kaybedince sancağı sol tarafına alır. Bu arada Muhammed'in yaralandığı, hatta vurulduğu haberi yayılınca bu adam, az önce ayet olarak verdiğim "Eğer Muhammed ölür veya öldürülse geri mi döneceksiniz?" sözünü söylüyor, tabii ki o aynı zamanda Muhammed'in yanındaydı ve onun korumasıydı. Yani Muhammed'in kendisi bu sözü duyuyor. İşte bundan sonra bu söz ayet olarak ortaya çıkıyor. Bunu, bu şekilde Suyuti kendi tefsirinde anlatıyor. (413) Çok zeki bildiğim er-Razi'nin bu açıklamasına gülmemek elde değil. c) "Hani sen mü'minlere, ‘Rabbinizin, indirilmiş üç bin melek ile yardım etmesi size yetmez mi?’ diyordun. Evet, sabrettiğiniz ve Allah'a karşı gelmekten sakındığınız takdirde; onlar ansızın üzerinize gelseler bile Rabbiniz nişanlı beş bin melekle size yardım eder." (414) d) "Hani Rabbinizden yardım istiyor, yalvarıyordunuz. O da, "Ben size ard arda bin melekle yardım ediyorum' diye cevap vermişti? (415) İşte ortalıkta bu gibi yardım ve garanti ayetleri var iken, buna rağmen Muhammed'in öldürüldüğü söylenirse o zaman ayetlerin bir anlamı kalmaz. O yüzden hep gizli tutulmak istenmiştir. Hadislerden de bir örnek vereyim. Hatırlanacağı gibi Hz. Muhammed bir savaş dönüşünde, "Ben silahımı ağaca asıp uzanmıştım/hatta uykuya dalmıştım. Düşman tarafından biri, elinde silahıyla meğerki yanıma gelip kılıcımı almış başımda duruyordu. Bana seslendi: Kim bugün seni elimden kurtarır diye! Ben de Allah dedim. 
Sonunda adam donakaldı, bana bir şey yapamadı ve bu olup bitenlere karşı teslim oldu" diyor. Bu, Buharı ve Müslim gibi kaynaklarda anlatılıyor. (416) İşte az önceki ayetler gibi benzer hadisler de var iken, çelişki olmasın diye ölümü hakkındaki bilinmeyenler açıklanmamıştır. Bu konuda kanıt olarak daha fazla ayet ve hadis göstermek mümkün; ancak sanırım bu kadarıyla mesaj anlaşılıyor. Bunu daha fazla uzatmayacağım. 
 BÖLÜM 10 - BAZI DİN ADAMLARININ SAVUNMALARI 
 İnsanın aklına ister istemez bu cinayetleri, skandalları, trajedileri okuyunca, 'Ya İslam önderleri buna karşı suskun mu kalmışlar, hiç mi bir şey dememişler, olacak iş mi?' gibi sorular geliyor. İslam âlimlerinin ezici çoğunluğu olayları anlatıp geçmiş, dokunup irdelememişler; ama birkaç yazar (onlar da asırlar sonra yaşayanlar) konular hakkında savunmalar yapmışlardır. Şimdi bazı örnekler vereceğim; inanı yorum ki okur bunları okuyunca hayretler içinde kalacak. Hatırlanacağı gibi halife Ömer, Hüzeyfe'yi, "Acaba ben de bildiğin münafıklar içinde var mıyım?" şeklinde zaman zaman yokluyordu diye anlatmıştım. Bu konuda ilkin ünlü İslam düşünürü İmam Gazali'nin görüşünden başlamak istiyorum. Kendisi şunları aktarıyor. Hüzeyfe münafıkları biliyordu, Muhammed bu konuda onu özel olarak seçip bilgilendirmişti. Kendisi o münafıkları detaylıca biliyordu. O yüzden halife Ömer'le Osman ve başka önemli sahabeler zaman zaman ondan bilgi edinmek istiyorlardı.- "Biz de onların arasında var mıyız yok muyuz" diye hep sorarlardı. Ama Hüzeyfe kimsenin ismini vermek istemezdi. Hatta Ömer kendisi hakkında, "Ben de o münafıklar içinde var mıyım?" diye yokladığında, o hayır diyordu. İmam Gazali bu kadarını anlatıyor. Kendisi, İbni Hazm gibi olayı anlatanlar yalancıdır, güvensiz kişilerdir gibi yakıştırmalarda bulunmuyor ve bu beyanatları olduğu gibi kabul ediyor. (417) Besevi'nin, Ömer'in o meşhur sorusuna karşı yaptığı savunma, Gazali'ninkinden farklıdır; şöyle diyor: Ömer'in, "Ben de o münafıklar listesinde var mıyım?" şeklinde soru sorması, bilgi edinmesi mümkün değildir, bu yalandır diyor. Çünkü Bedir harbine katılmış, henüz dünyada iken cennet müjdesini almış, Muhammed'in, "Benden sonra peygamber olsaydı Ömer peygamber olacaktı. Her toplumun bir ermişi vardır; ümmetimin de ermişi Ömer'dir." gibi takdirlerini almış bir Ömer, nasıl olur da, bu ifadeyi kullanır. Besevi böyle bir açıklama yaptıktan sonra İbni Hazm gibi olayı anlatanlara çatıyor, kurtuluşu onlardan birini kötülemekte buluyor ki, Besevi dışında hiçbir İslam âlimi onun kötülediği kişiye güvensiz biridir dememiştir. Şöyle ki, "Bu hadisi anlatanlardan Zeyd b. Vehb adındaki kişi yalancının tekidir." diyor ve kendince böyle bir savunmayı yeterli buluyor. Kaldı ki, sözünü ettiği Zeyd b. Vehb, Hicri 76 yılında, Besevi ise ondan 2 asır sonra ölmüştür. Peki, sormak lazım: Be hey Besevi, sen bu adamın yalancı olduğunu nereden biliyorsun, var mı senin alıntı yaptığın bir İslami kaynak! Yok. İşin gülünç yanı, Besevi'nin bu açıklamasını, kitabını tahkik edip redaksiyonunu yapan Dr. Ekrem Ziyaettin Ömeri dipnotunda onu yalancı çıkarıyor ve şöyle diyor: Hadisleri aktaran kişilerin durumunu değerlendiren İbni Hacer ve Zehebi, "Herkesin ittifakla güvenilir dediği Zeyd b. Vehb için, Besevi'nin onun hakkında, 'güvensizdir' ifadesini kullanması yerinde bir açıklama değil, talihsiz bir açıklamadır." (418) İlginçtir ki, hem Zehebi, hem de İbni Hacer Ömer'in "Ben de münafıklar listesinde var mıyım?" sözü üzerine uyduruk savunmalar yaptıkları halde, buna rağmen Besevi'nin bu şekildeki savunmasını kabul etmemişlerdir. İşte, kitapta anlatılan bir kısım olaya karşı yapılan komik savunmalara somut bir örnek. Daha bitmedi; Besevi'nin iftirasını onun meslektaşlarının delilleriyle teşhir edeceğim. İbni Hacer ve Zehebi'nin, Besevi'nin sözünü ettiği Zeyd b. Vehb hakkındaki değerlendirmeleri şöyle: İbni Hacer, Zeyd b. Vehb, Hz. Muhammed'in yanına giderken yolda vefat ediyor. Başta halife Ömer, Osman ve Hz. Ali olmak üzere birçok sahabeden hadisler rivayet etmiştir. (419) Kendisinden de birçok kişi bu hadisleri bir sonraki nesle aktarmışlardır diyor (İsimlerini de veriyor). İbni Hacer onun hakkında şunu da aktarıyor: A'meş demiş ki, Zeyd eğer size bir kişiden bir söz veya hadis aktarmışsa, öyle inanın ki sanki siz o birinci kişinin yanındaymışsınız, direkt ondan almışsınız gibidir. Yani o kadar dürüst bir insan demek istiyor. Yine hadisleri aktaran kişileri (ravileri) inceleyenlerden İbni Muin, Zeyd b. Vehb için, "Güvenilirdir." demiştir diyor İbni Hacer. Keza İbni Haraş, "Güvenilirdir." demiş. İbni Hibban, İbni Sad, Udi gibileri de güvenilirdir demişlerdir. (420) İşte İbni Hacer'in değerlendirmesi böyle. Zehebi, Zeyd b. Vehb çok güvenilir bir insan ve büyük tabiilerdendir demiş (421) Besevi dışında tüm hadis âlimleri ittifakla güvenilir kabul etmişlerdir diyor. Burada ayrıca Besevi'den bir iki örnek hadis de veriyor ve Besevi'nin eleştirisini doğru bulmuyor, şöyle devam ediyor: Eğer biz kişiler hakkında şüphe yolunu açarsak o zaman elimizde kaynak kalmaz diyor. İbni Muin ve başkası onun hakkında, "Zeyd'den bir söz duymak, sanki ilk kişinin yanında olup da birinci elden duymak kadar güvenilirdir." değerlendirmesinde bulunmuşlardır diyor. (422) İşte Besevi'nin yalancıdır, ona güvenilmez dediği kişinin sicil defteri böyle; üstelik bu raporu verenler, Besevi gibi İslam önderleri, İslam'a toz kondurmayan şahsiyetler. İmam Suyuti değişik konularda pek çok kitap yazmış; hatta birçok yerde İslam'ın genel çerçevesi dışına çıkmış, nerdeyse bir eleştirmen gibi görünüyor. (423) Ama kendisine layık görülmeyen bir tarzda, Ebubekir b. Ebi Darem hakkında kötü ifadeler kullanıyor. Çok kısa bir açıklama yapıyor; o da çelişkilerle dolu. Adam hakkında, "Zeki, hafızası güçlü" dediği halde, sahabeleri eleştirdiği için, "Allah ondan razı olmasın" şeklinde beddua ediyor. Böyle savunma mı olur? Ama şunu da ekliyor: Bu adam, Buhari ve Müslim üzerine kitap yazan Hakim'in (Müstedrek yazarı) şeyhi/ondan yararlandığı kişi olarak söz ediyor, 352'de vefat ettiğini yazıyor. Öyle ilginç ki, adam tanıtılırken, nereli ve hangi kabileye bağlı olduğu yazılıyor ve bir yerde tanıtma zincirinde 'Şa'bi' kelimesi geçiyor. Geleneksel İslam'a ters düşen bir hadis aktardığı için, onu lekelemek, gözden düşürmek için kelimede bile tahrifat yapmışlar. 'Şa'bi' kelimesini, 'Şia diye yazmışlar ki okur kitlesi onun hakkında, "Hani bu zaten Şii’dir, güvensiz biridir." deyip, evhama kapılsın. Yani adamı, hoşlarına gitmeyen bir hadis aktarmış diye zorla Şia yapmışlar. Neyse ki kitabı tahkik eden, dipnot olarak bunu düzeltiyor. (424) İşte İslami kurmayların komik savunmalarına örnekler. Hicri 360'da vefat eden Taberani, Ulvan'ın içinde bulunduğu bu Ömer hadisini aktarınca bu kişi hakkında bir şey demiyor-olayı anlatıyor ve geçiyor. Yine hicri 310'da vefat eden ünlü tarihçi ve Kur'an yorumcusu Taberi, bu hadisleri anlatırken, şu kişiler güvensizdir gibi bir tasnifte bulunmamıştır; bunlardan asırlar sonra gelen Zehebi (748), İbni Hacer (852) gibileri, kurtuluş yolunu adamı lekelemekte bulmuşlardır. Onların yaptıkları savunmalara kendilerinin de şahsen inandıklarına ben inanmıyorum. Çünkü işin içinde inandırıcılık-mantık yok. (425) Cahız'ın yaptığı savunma Hani Hz. Ali'nin evi basılırken, Zübeyir b. Avam da onun evinde, Ali'yi destekleyenler arasındaydı. Ömer ve ekibi elinde ateşle eve doğru giderken ve o arada Fatma ile konuşurken, olup bitenlere karşı dayanamayan Zübeyir, kılıcını alıp dışarı fırlıyor. Baskıncıların sayısı fazla ve daha önce de tedbir aldıkları için onu tutuyorlar diye yazmıştım. İşte bu konu hakkında Cahız şunu diyor. Efendim Zübeyir bin Avam, Ebubekir'in Esma adındaki kızıyla evliydi ve bu çiftten üç de çocuk olmuştu. Ayrıca Zübeyir, Ebubekir sayesinde Müslüman olmuştu. Bir de kim diyebilir ki Zübeyir Ali'yi desteklediği için kılıç çekmiş; belki içerde olan yaşlı dayısı ve aynı zamanda Muhammed'in de amcası Abbas için halifelik istiyordu veya belki de kendisi için halifelik istiyordu! Bir de Hz. Ali ile diğer halifeler arasında sorun olsaydı, kendi çocuklarına onların isimlerini takar mıydı: Ali'nin çocukları arasında hem halife, hem de İslam'ın önemli komutanlarının isimleri vardı diyor. Bir de aralarında sorun olsaydı Hz. Ali kızını ona verir miydi, diyor. Hatta ilk istediğinde Ali ona, "Kızım henüz çocuktur, ergenlik çağına gelmemiş" dediğinde Ömer, "Ben aşk için onunla evlenmiyorum ki, ben din için, Hz. Muhammed'i sevdiğim için evlenelim diyorum" diyor. İşte bu kadar temiz olan, dindar olan bir Ömer'e laf söylenir mi diyor Cahız! Bir de, Hüzeyfe bin Yeman ve Ammar Osman hakkında, "Osman kâfir olarak kabre girmiştir. Kıyamet günü sırat köprüsünde günahkâr Osman'ın leşinden tüm insanlar rahatsız olacaklar" dediklerini aktarıyorlar. Ben Cahız olarak da derim ki eğer siz benim anlattıklarıma inanmıyorsanız sizin anlattıklarınızın doğru olduğunu nerden biliyorsunuz şeklinde savunmalarına devam ediyor, tabii ki bu arada Hüzeyfe b. Yeman ve Ammar b. Yaser'i de eleştiriyor. Hatırlanacağı gibi daha önce anlatmıştım, halifelik konusunda Ebubekir, "Ya Ömer halife olsun, ya da Ebu Ubeyde" demişti. Cahız, "Aslında Ebubekir biliyordu ki onlar onu kırmazlar, onun önüne geçmezler. Dolayısıyla onun bu teklifi bir taktiktir" diyor. Savunma yapayım derken, bir taraftan da Ebubekir'i takiyyeci olarak takdim ediyor. Burada Ömer'in şu sözünü de aktarıyor. Ömer, Ebubekir'in bu teklifine karşı, "Yemin ederim ki ben Ömer olarak yere serilip deve gibi kesilsem, benim için Ebubekir'in önüne geçmekten daha kolaydır. Olur mu? Senin önüne geçsem boynum kırılsın." diyor. Bu durumda, Ebubekir'e karşı çıkıyormuş gibi mantık yürüterek, kendince sorunu halletmeye çalışıyor. (426) Ortada inkâr edilmeyecek kadar bilgi ve kanıt var iken, böylesine basit bir akıl yürütmeyle işi geçiştirmek kolay olsa keşke! Kimi savunma yapan İslamcılar da, İbni Kuteybe'nin el-İmame ve Siyase' adında bir kaynağının olmadığını iddia ediyorlar. Önce bu kitapla ilgili bir bilgi vereyim, sonra iddialara geçeyim. Kitap şu an piyasada var. Örneğin; 1985'te Beyrut'ta Darü'l Menaradlı yayınevi tarafından yayınlanmış baskısıyla, bir de Mısır'da Nil yayınevi tarafından yayınlanan ve Muhammed Mahmut Rafii adındaki kişinin redakte ettiği başka bir baskısı da var. Kitap tek cilttir. İşte bu kitapta çok enteresan ve İslam'daki genel anlayışa ters düşen bilgiler olduğu için ve adam da çok eski bir tarihçi (hicri 3. yılında yaşamış) olduğu için bazı İslam savunucuları, kitap var ama İbni Kuteybe burada Muhammed b. Abdullah b. Ebi Leyla'dan alıntı yapmış ki, aralarında yaş farkı, zaman farkı var. Yani İbni Kuteybe bu adamla buluşamamıştır, kaldı ki böyle bir bilgiyi ondan almış olsun. Gerçekten ilginç savunmalar. Hâlbuki bugün İslam'da Kur'an'dan sonra gelen Buhari kitabının yazarı, eski Sovyetler Birliğine bağlı Buharalı ve orada doğmuş. Bu adam hicri 256'da da vefat ediyor. Bunun, Muhammed'den asırlar sonra Mekke'ye gidip Hz. Muhammed'e ait hadisleri toplaması garip değil de; İbni Kuteybe'nin tek bir konuda zamanında yaşamamış bir adamdan alıntı yapması, onu, kendi kitabından bile ediyor. Bu kitabı o yazmamıştır diyebilecek kadar iftirada bulunulabiliyorlar. Ben de şu an yazıyorum ve benimle Hz. Muhammed arasında geçen ve olayı aktaran ravi zincirini hiç yazmıyorum; olayları direkt olarak yazıyorum. Ben ve herkes nasıl bir yerlerden bilgi topluyorsak, İbni Kuteybe de bir yolla adamdan bilgi edinmiştir. İşte savunmalardan biri de bu. Görüldüğü gibi kitabın başından beri yazıyorum, alıntı yaptığım kaynaklar bitmiyor. O kadar geniş bir kaynak listesi var ki, bir-iki şâhısa çamur atmakla bu bilgiler çürütülemez. Bu konuyu biraz açmak istiyorum. Yani kaynaklardan haberi olmayanlar sanırlar ki sanki bu kitapta anlatılanları sadece Ulvan, İbni Ebi Darem gibi iftiraya maruz kalmış kişiler aktarmışlar. O yüzden biraz açmak istiyorum. Bunu yaparken de yazarların yaşadıkları tarih sırasına göre ele alacağım. 1- İbni Ebi Şeybe (h. 159-235) Muhammed b. Bişr'den, o da Ubeydullah b. Ömer'den, Zeyd b. Eslem'den, o da babası Eşlem'den (Bu Eşlem aynı zamanda halife Ömer'in azatlı kölesi) aktararak şunu anlatıyor: Ebubekir halife olunca, Hz. Ali ve Zübeyir gibi bazı ileri gelen ashab Ali'nin evinde konu hakkında istişare ediyorlar; yani Ebubekir'i kabul etmiyorlar. Onları getirmek için Ömer, Ali'nin evine varınca ilkin Fatma onu karşılıyor. Bu arada Fatma'ya, "Ali'ye ve içerdekilere söyle çıkıp Ebubekir'in yanına varsınlar, halifeliğini kabul etsinler. Seni seviyorum; ancak şu demek değildir ki, bunlar çıkmayınca ben evi yakmam. Allah'a yemin olsun ki çıkmadıkları takdirde evinizi yakarım" diyor. İşte en eski tarihçi, bilinen meşhur hadis âlimi Buhari'nin üstatlarından ve aynı zamanda kendisi de hadis âlimi, bu konuyu anlatırken kimseye iftira etmiyor, şahıslara çatmıyor. Üstelik onun alıntı yaptığı ravilerde ne Ulvan var, ne de İbni Ebi Darem; ama Ömer yemin içerek evi yakarım, gözyaşına bakmam diyor. (427) 2- Belazuri (276.ö) Meciaini'den, o da Müslim b. Muharib'den, Süleyman Teymi'den, İbni Avn'dan alıntı yaparak şunları aktarıyor: Hz. Ali, Ebubekir'in halifeliğini tanımayınca, Ömer ateş alıp onun evine doğru gidiyor. Fatma onun elinde ateş görünce soruyor, evimi mi yakıyorsun ya Ömer diyor. O da "Evet; babanın dinini güçlendirmek için böyle yapıyorum" diyor. Yine Belazuri, Bekr b. Heysem'den, o da Abdurrazzak'tan, Muammer'den, Kelbi'den, Salih'ten ve o da İbni Abbas'tan aktararak şu farklı bilgiyi de veriyor: Hz. Ali Ebubekir'e muhalif çıkınca, Ebubekir Ömer'e talimat veriyor "Gidin en onur kırıcı bir şekilde onu ve taraftarlarını getirin" diyor. Bu ravi listesinde de ne Ulvan var, ne İbni Ebi Darem ve ne de Belazuri'nin bir itirazı söz konusudur. Olayı anlatıyor ve gerçek olarak kabul ediyor. (428) 3- İbni Kuteybe (276.ö) olayları direkt aktarıyor; yani diğer tarihçiler gibi isimleri sıralamıyor. Daha önce de birkaç kez anlattım, yine bir özet vereyim. Ali ve kendini destekleyenler Ebubekir'i kabul etmeyince, onun evine baskın düzenlenir ve sonunda zorla onu Ebubekir'in yanına götürürler. Ali onlara, "Ne çabuk yalancı oldunuz, halifelik hakkım değil miydi!" der. Bu arada Hz. Muhammed'in mezarı başına gidip manevi şikâyette bulunur, hatta ağlar, neredeyse beni öldürecekler der. Tabii ki baskıncılar Ali'nin evine giderken beraberlerinde ateş-odun da götürüyorlar, Ömer, "Fatma da içinde olsa yakarım" diyor. Hz. Fatma, siz babamın cenazesini yerde bırakıp iktidar kulisleri yapmaya çalıştınız, bizi hiç hesaba katmadınız, şimdi de gelip bizden onay istiyorsunuz; kesinlikle böyle bir şeyi bizden beklemeyin diyor. Fatma bunları ağlayarak anlatıyor. Bu arada Ali'yi zorla götürüyorlar şeklinde uzun uzadıya bilgi veriyor İbni Kuteybe. İşte burada da ne Ulvan ne İbni Ebi Darem gibi isimler var. (429) 4- Yakubi (294.ö) hadisi kimden aktardığını yazmıyor, olayı direkt anlatıyor ve şöyle diyor. Hz. Ali, Ebubekir'e karşı çıkınca, Ebubekir'le Ömer, geceleyin Ali'nin amcası Abbas'a gidiyorlar ve ona rüşvet teklif ediyorlar. Ancak Abbas onlara kızıyor ve tekliflerini kabul etmiyor. Onlar bundan sonuç almayınca Hz. Ali'nin evine baskın yapıyorlar ve izin almadan eve giriyorlar. Fatma o sırada kızıyor, çıkın yoksa türbanımı atarım diyor. Hz. Ali elinde kılıçla dışarı çıkıyor; ama onu etkisiz hale getiriyorlar şeklinde bilgi veriyor. Burada da sözü edilen kişiler yine yok ve tabii ki savunma da, itiraz da yok. (430) 5- Taberi (h.310) bu konuya epey yer veriyor ve hiç itirazda da bulunmuyor. Kendisi Hamit'ten, Cerir'den, Mugire'den, Zeyad'dan aktararak özetle şöyle diyor: Hz. Muhammed vefat edince, Ebubekir'le Ömer iktidar kulisi yapıyorlardı. Hatta Taberi, Sakife Beni Saide denilen yerde halifelik işini hallettikten sonra ancak Ebubekir'le Ömer cenaze başına geliyorlar diyor ve bunun süresini de veriyor: Ebubekir, Hz. Muhammed'in ölümünün üçüncü gününde ancak cenaze başına gelebiliyor diyor. Defin işiyle Hz. Ali ve birkaç akrabası uğraşıyordu şeklinde anlattıktan sonra şunu aktarıyor. Başta Hz. Ali olmak üzere önemli birkaç kişi Hz. Ali'nin evinde toplanıp halifelik konusunda istişare ediyorlardı. Daha doğrusu onlar Ebubekir'in halifeliğini kabul etmiyorlardı. Kendileri de gelip kabul etsinler diye Ömer bir ekiple Hz. Ali'nin evine gidiyor, orada bulunan Talha, Zübeyir ve birçok Ali taraftarını tehdit ediyor, ya gelir Ebubekir'i kabul edersiniz ya da evi başınıza yakarım diyor. Bu sözler üzerine Zübeyir bin Avam kılıcını çekip meydana çıkınca yere düşüyor. Bu arada baskıncılar kılıcını elinden alıp kırıyorlar. (431) Ömer, Zübeyir'le Hz. Ali'ye, "İster rızanızla olsun, ister zorla olsun siz gelip Ebubekir'i kabul edeceksiniz." diyor. Uzunca açıklamalar yapıyor Taberi. Kimi rivayetlere göre Hz. Ali, Fatma'nın ölümünden sonra ancak kabul ediyor, kimilerine göre daha erken şeklinde anlatıyor. Hatta Taberi, Ebubekir'in Fatma'nın malını vermediğini, Fatma'nın ölene dek onlarla küs ve kırgın olduğunu, vasiyeti üzerine gece gömüldüğünü de anlatıyor. Fatma'nın, Ebubekir'in cenaze merasimine katılmaması için Hz. Ali'ye vasiyette bulunduğunu da belirtiyor. Taberi'nin kaynağında bütün bu gerçekler var iken, kimilerin, "Hayır Taberi böyle bir şey dememiş" şeklinde iftirada bulunmaları ancak cahilliklerindendir demekle izah etmek mümkündür. Çünkü bazı yerlerde görüyorum, Taberi'nin bu gibi kritik konuları ele almadığı iddia ediliyor. (432) İşin bir diğer yanı, Taberi gibi bir tarihçi ve tefsir sahibi/Kur'an yorumcusu bunları anlatırken herhangi bir itirazda da bulunmamıştır ve üstelik de onun alıntı yaptığı kişiler listesinde ne Ulvan ne de İbni Ebi Darem vardır. İşte dogmatik bir şekilde inanan kesimin bir savunma yöntemi de bu gibi aslı astarı olmayan iftiraları üretmektir. 6- İbni Abdirabbih (h.328) de direkt konuyu anlatıyor; ravilerden söz etmiyor. Ebubekir, Ömer'i Ali ve yanındakileri getirmeye gönderirken, "Şayet direnirlerse şiddet kullanacaksınız" diyor. Gittiğinde de elinde ateş var ve yine Fatma soruyor, evi mi yakıyorsun diye. O da evet karşılığını veriyor. Burada da ne Ulvan var, ne de İbni Ebi Darem! (433) Şu hatırlatmayı da yapayım, bu iki kişiden birinin adı Ebubekir'in bir sözünde geçiyor. Hani keşke şu üç şeyi yapsaydım, şu üçünü de yapmasaydım diye Ebubekir'in bir açıklaması vardı, kaç kez anlattım ve onlardan biri de, "Keşke Fatma'nın evini açmasaydım" şeklindeydi. Hâlbuki bu olay hiç de önemli değil. İbni Ebi Darem de, Fatma'nın baskın sırasında dövülürken çocuk düşürmesiyle ilgili hadiste ismi geçiyordu. Kaldı ki bu iki kişiye iftiraya gerek yok. Çünkü konu hakkında sayısız kaynak ve raviler var: Onları baştan beri değişik konularda verdim. 7- Mes'udi (346) ravi isimlerini vermeden olayları direkt anlatıyor. Ömer, Ali ve yandaşlarını almaya gidince evi yakıyorlar diyor ve devam ediyor. Ali'yi zorla alıp götürüyorlar, şayet Ebubekir'i kabul etmezsen seni katlederiz diyorlar. Hatta Halit b. Velit eliyle onu öldürmek için plan yapıyorlar; ancak Ebubekir'in eşi Esma'nın gizliden ona haber vermesi üzerine, bu plan başarısız kılınıyor, tabii ki ev baskınında Hz. Fatma da çocuk düşürüyor. Onun özeti bu. Dikkat edilirse, Mes'udi'ye göre ev yakılmış. İşte Mes'udi bunları anlatırken ne Ulvan'dan, ne de İbni Ebi Darem'den alıntı yapıyor. (434) 8- Selim b. Kays Hillai (h.76) daha önce detaylıca bu yazardan hayli bilgi verdim. Fatma'nın bile bu baskında katledildiğini aktarıyor, ev yakması, çocuk düşürmesi, Ali'yi katletme planları, Ali'nin boynuna ip geçirme gibi çok çarpıcı ve trajik konular aktarıyor, tabii ki bu da Ulvan ve Ebi Darem isimlerini vermiyor. Çünkü bir kere onun zamanında bu iki isim henüz yoktu, onlar yıllar sonra dünyaya geldiler. Peki, bu durumda ne olacak? (435) 9- İmam Taberani (360.ö) en eski muhaddislerden olan bu âlim, Ebubekir'in pişmanlık duyduğunu ifade eden hadisin ravileri arasında adı geçen Ulvan'dan aynı hadisi almış ve herhangi bir itirazda da bulunmamıştır (436); ama ondan 4 asır sonra dünyaya gelen Zehebi ve yaklaşık 5 asır sonra dünyaya gelen İbni Hacer, Ulvan'a itiraz ediyorlar! Gerçekten gülünç bir savunma. Hani halife Osman'ın hatalarından biri de. Halife Ömer vurulurken, Ubeydullah adındaki oğlu o arada üç masum insanı katlediyor demiştim. Kural gereği Osman, Ömer'in bu oğluna ceza vermeliydi; ama onu affediyor ve katledilenlerin kan bedelini devlet malından ödüyor. Hatta bu arada Hz. Ali bile Ömer'in oğlu Ubeydullah boş yere üç cinayet işlemiştir, dini kural gereği bu adam öldürülmelidir dediği halde kabul edilmiyor. Kimileri, daha dün babası vuruldu, bugün de oğlunu mu katletmek istiyorsunuz gibi savunmalar yapıyorlar ve adama bir ceza uygulanmıyor. İşte İbn'il Arabi'nin (h.543.ö) kitabını tahkik eden komisyon şu şekilde bir savunma yapıyor: Ömer gibi biri başka bir ülkede katledilseydi kan gövdeyi götürürdü. Dolayısıyla, Ömer için üç kişi öldürülmüşse çok mu? İbni'l Arabî kitabında şunları aktarıyor: Hz. Muhammed demiş ki, bir Müslüman bir kâfir yüzünden katledilmez. Dolayısıyla bunlardan Ömer'i katledenin kızı ve Hürmüzan adındaki kişi Mecusi idiler, öldürülen üçüncü kişi Cüfeyne de Hıristiyan'dı diyor ve hatta şunu da ekliyor. Abdullah b. Abbas önemli bir sahabi. Bir ara halife Ömer'e diyor ki, izin ver de bizimle yaşayan suçsuz ama ileri gelen İranlıları katledelim. Fakat Ömer izin vermiyor. İşte bu Mecusileri topyekûn öldürmek için İbni Abbas gibi meşhur bir kişi fetva istiyorsa; artık biz kalkıp öldürülen üç insan için eleştiride bulunamayız... şeklinde bir müdafaa yöntemini seçiyor ve savunmasını şöyle sürdürüyor: Derler ki, halife Osman Ammar b. Yaser'i dövünce adam fıtık olmuş, İbni Mesut'u da öylesine dövmüş ki, adamın bağırsakları çatlamış, ayrıca maaşını da kesmiş, bir de Osman uyduruk bir Kur'an ortaya koymuş ve diğer Kur'an nüshalarını yakmış; ayrıca devlet malını istediği şekilde kullanmış, Ebuzer'i Gıfari'yi 'Rebeze'ye', Ebu Derda'yı da Şam'a sürgüne göndermiş, Hz. Muhammed'in Taif’e sürgüne gönderdiği ve lanetlediği Hakem'i geri getirmiş, Muaviye ve Mervan gibi kötü insanları hem önemli görevlere getirmiş, hem de onlara ayrıcalıklar tanımış, halife Ömer hep beraberinde kırbaçla dolaşıp insanları kırbaçlı yordu, Osman da aynı şeyi bastonla yapıyordu, yine Osman sudan bahanelerle en başta Bedir ve Uhud olmak üzere birçok savaştan kaçmış... gibi Osman'a mal edilen eksikleri sıraladıktan sonra "Bunların hepsi yalan" diyor ve şöyle kanıtlamaya çalışıyor: Bir kere eğer dövdüğü şahıs fıtık olsaydı yaşayamazdı; kısa zamanda ölürdü. Çünkü fıtık olan kişi fazla yaşayamaz diyor ve şöyle kapatıyor, bir kere bu gibi eleştirileri kale almaya değmez, cahillerle vakit geçirecek zamanım yoktur diyor. İşte İslam'da meşhur olan bir başka zatın savunması da böyle. (437) 10- İbni Teymiyye'nin savunmaları Bu meşhur Şeyhü'l İslam kitapta anlattığım konular hakkında özetle şunları yazıyor: Biz kesinlikle biliyoruz ki, Ebubekir ne Hz. Ali'ye, ne de Zübeyir b. Avama'a herhangi bir eziyet yapmamıştır; hatta başlangıcından sonuna kadar Ebubekir'in halifeliğini kabul etmeyen Sad bin Ubade'ye bile olumsuz bir şey yapmamıştır diyor ve şöyle devam ediyor: Ebubekir, Fatma'nın evine devlete ait herhangi fazla bir malın o evde olup olmadığını kontrol etmek için adamlar göndermiştir diyor. Varsa, alıp bir an önce fakir-fukaraya vermek istemiştir diyor. Bilmem Fatma'nın evine gidip eziyet etmişler, Fatma'yı kapı-duvar arasında sıkıştırınca Fatma çocuk düşürmüş, Hz. Ali'yi zorla ve onur kırıcı bir şekilde evden çıkarıp Ebubekir'in yanına götürmüşler, hatta evini yakıp yıkmışlar, daha önemlisi Ömer halife olunca, bu makamı da Ali'ye karşı kullanarak kızını gasp etmiş gibi iddialar hep yalandır diyor ve devam ediyor; (438) bunları ancak cahil yalancılar, beyinsiz kişiler söyleyebilir. Halbuki bilgi ve marifet sahibi bunun yalan olduğunu biliyor diyor. Bir diğer iddia da, güya Ebubekir ve Ömer mürted olmuşlar/dinden çıkmışlar diyorlar. Hâlbuki herkes biliyor ki Ebubekir, dinden çıkanlarla şiddetle savaşan biriydi şeklinde bir mantık yürütüyor. Artık İbni Teymiye'nin, "Kesinlikle biliyoruz ki, Ebubekir kimseye herhangi bir haksızlık yapmamıştır." iddiasının garantisi nereden geliyor, bunu bilemiyorum. Olsa olsa Cebrail ona da vahiy getirmiş olabilir! Kısacası, İbni Teymiye'nin savunmaları arasında mantık ve ilim yok; ancak bunu söyleyenlere hakaret ediyor, konuyu ise dalalet ehli, hayvan cinsinden olanlar, yalancı cahiller, beyinsizler gibi yakışıksız kelimelerle ve bir çocuğu bile ikna edemeyen sözlerle geçiştiriyor. İşte bu basit savunmayı yapan İbni Teymiyye, sözüm ona kendi zamanında meslektaşları nezdinde güya reformist görülmüş ve ömrü hep zindanlarda geçmiştir. Hatta ona zindanda kitap okumak bile yasaklanmıştır. Mısır'da cezaevine girmiş, Şam'da bir girmiş, bir serbest kalmış, bir daha girmiş şeklinde hep cezaevine gel-git’ler yapmıştır. Ama görüldüğü gibi savunmaları da ancak gülünecek düzeydedir. (439) Bu konuya İslami kesimce sansür konduğu kesindir; ancak bunu becerememişlerdir. Mesela İbni Kuteybe'nin kitabı 'el-Mearif’te, "Hz. Ali'nin oğlu Muhsin küçük yaşta iken helak olmuş." deniliyor. Ama eski baskısında, "öldürülmüştür" diye açıklama var. En basit kanıt, İbni Şehraşub (588.ö), 'Menakıb-i AI-i Ebi Talib' adlı yapıtında anlatıyor ki, İbni Kuteybe'nin de el-Maarifte belirttiğine göre, baskın sonucu hamile olan Fatma, Muhsin'i düşürmüştür şeklindedir. Ama bu açıklama bugün el-Maarif adlı yapıtta yoktur. Hicri 588 yılında ölen ibni Şahraşub o zaman İbni Kuteybe'nin adı geçen kaynağında var diye belirtiyor. Anlaşılan o ki, daha sonraki baskılarda bu kritik cümleler silinmiştir. Bugün piyasada satılan 'el-Mearif te sadece, "Hz. Ali'nin oğlu Muhsin küçük yaşta helak oldu" bilgisi var. (440) Helak olmak; düşürülmek anlamında da, ölmek anlamında da kullanılabilir. Belli ki, olayın izini ortadan kaldırmak için bu terim bilerek seçilmiştir. Ölmek kelimesi varken helak kelimesini kullanmak bence anlamlıdır. Ama her şeye rağmen eski orijinali gibi "Ömer'in baskısı sonucu Fatma Muhsin'i düşürmüştür" şeklinde net bir ifade yeni nüshada yoktur. Peki, o zaman Şehraşub neden İbni Kuteybe de el-Maarif adlı yapıtında bunu bu şekilde aktarmış, desin ki! İşte açık bir tahrifat örneği. Bir başka somut sansür örneğini de İbni Abdilberr'den aktarayım. Bu yazar İstiab' adlı yapıtında bu olayı anlatırken, Ömer, Hz. Ali'nin evine varınca, onu ve taraftarlarını tehdit ederek "şöyle şöyle diyor" şeklinde muğlâk ifadeler kullanıyor. Şöyle şöyle ne demek! Sen hicri 463'te vefat etmişsin. Demek ki Ömer'in bu sözleriyle ilgili sana kadar gelen bazı önemli noktalar var. Ama sen onları makaslıyorsun. Yoksa şöyle şöyle dediğini nasıl biliyorsun? Ne demişse açık bir şekilde yazacaksın... İşte yapılan savunma yöntemlerinin bir başka örneği: Makaslamak... Aynı yazar, Tebük'te Hz. Muhammed'i öldürme girişiminde bulunanlardan biri olan meşhur sahabi Ebu Musa el-Eş'ari hakkında bilgi verirken de, "Hüzeyfe b. Yeman, Ebu Musa hakkında kötü şeyler anlatmış; ancak kaynağımda onları anlatmaya dilim varmıyor" şeklinde çok açık bir sansür örneğini veriyor, hatta itiraf ediyor ve şunu da ekliyor: "Allah küsuratını bağışlasın" diyor ve konuyu kapatıyor. (441) Sözün özü, her türlü sansür ve baskıya rağmen, yine konunun aydınlatılması için İslami kaynaklardaki bilgiler yeter de artar bile. Yorumlar ise, görüldüğü gibi bir ceviz kabuğunu doldurmayacak kadar boş şeyler. BİTİRİRKEN Bu çalışmamda olabildiğince tarafsız kalmaya çalıştım. Biliyorum; ne kadar tarafsız da kalsam bu tarzda yazılan yazının İslami kesimce kabul edilmesi zordur. Ama kanıtlar güçlü: Hepsi de ya Kur'an ayetleri, ya hadis, ya da İslam'da meşhur olan müfessir, muhaddis ve tarihçilerin kaynaklarından derlediğim bilgiler... Dikkat edilirse, neredeyse hemen hemen her cümlenin dipnotu var. Hatta hassas konularla ilgili İslami kesimce sağlam diye kabul görmüş bir sürü kaynak ekledim. Bazıları okuyucuların kafasını karıştırabilir; bu taktikleri biliyorum: Şöyle ki, efendim önemli olan bol kaynak göstermek değildir gibi sözler. Kısa yoldan kurtulmak için, bu gibi taktikler hep yapılıyor. Mesela; efendim hadisler çok karışık, çeşitleri var gibi itirazlar. Sunduğum her şey ortada; objektif bakmak lazım. İslami kaynaklarda gerek Hz. Muhammed'e yapılan suikast ile ve gerekse onun zehirlenmesiyle ilgili; Ebubekir'in şüpheli ölümü, Hz. Ali ve Fatma'nın evine yapılan baskın ve başlarına gelenler, o küçük yaştaki kızlarının halife Ömer tarafından nikâhlanması gibi konular hakkında sağlam kanıtlar sundum. Ayrıca Ayşe ve Ömer'in yapıları acaba böyle bir suikast için uygun mu değil mi sorusuna açıklık getirmeye çalıştım. Var olan kanıtlara bakıldığında aslında ciddi şeylerin yaşandığı kesin. Zaten dünya tarihinde benzer siyasi Cinayetler hep olmuştur ve oluyor da. Diğer taraftan işlediğim konularla ilgili İslami otoritelerce yapılan savunmalardan da bir kesit sundum. Kanıtları ve argümanları sağlıklı ve inandırıcı mı, değil mi bunu da okurların takdirine bırakıyorum. Özellikle bu kaynağımda yazdıklarımdan kim nasıl anlıyorsa öyle anlasın dedim, elimden geldiğince kendi özel yorumumdan kaçındım. Yazdıklarım sanki birer eleştiri imajını verebilir; halbuki tüm anlattıklarım İslami kaynaklarda vardır. Ben ise sadece onları derleyip bir araya getirdim, bir bakıma da sanki tercümanlık görevini yaptım. İnsan bazen ilaç, yerine göre de iğne kullanır ve hatta gerekirse ağır ameliyat da geçirir. Bunlar keyfi yapılan şeyler değil; bir zorunluluk sonucudur. Kim ister ki keyfi olarak karnını, kalbini, kafasını vs. açsın. Demek ki acı da olsa bazen ameliyat olmak, olmamaktan daha faydalıdır. Yazılarım da böyle: Tabulardan kurtulmak için acı da olsa konuların üzerine gitmek gerekiyor. Yoksa aklı başında normal bir insan neden başkalarını üzmek, inançlarıyla oynamak gibi bir yaklaşım içinde bulunsun? Her alanda, hele bu çağda sürekli değişim gerekirken; maalesef İslam âleminin hali ortadadır. İslamiyet'ten anlayan, anlamayan hep şu savunmayı yapıyor: Canım İslamiyet dört halifeden sonra bitti. Şu an yeryüzünde hiçbir ülkede uygulaması yok. Yani aslında İslami yasalar-kurallar iyi de; ancak pratikte bir şey yok! Hâlbuki böyle diyen, tek bir kelime Arapça da bilmiyor ki Kur'an ve hadislerden anlasın. Peki, mübarek, İslam'ın yasası Arapça, sen de tek bir kelime bilmiyorsun ve kalkıp bu şekilde savunuyorsun. İşte İslam'a inanan kitlenin ezici çoğunluğu böyle. Adam İslam'a ters gelen her şeyi yapıyor, Kur'an'dan hiçbir şey bilmiyor; ama İslam'ın gerçeğini bu şekil izah edenlere karşı en sert reaksiyonu da göstermekten geri kalmıyor. 

 Arif TEKİN 15 Aralık 2010 
 Dipnotlar: 1) a- Buhari, Megazi, Zat'ü Rika kısmında, b- Müslim, hem Fedail/Hz. Muhammed'in tevekkülü kısmında, hem korku namazı kısmında. 2) Kur'an'da Kadın ve Hz. Muhammed'in Hanımları adlı kitabımda. 3) Siret-i Halebi, Hayber kısmında. 2/769. Burada Ebudavud ve başka kaynaklarda da bu şekilde anlatıldığı kaydediliyor... 4) İbni Kesir, el-Bidaye ve'l Nihaye, Hayber kısmı. 4/236 ve sonrası.
 5) a- Buhari, Megazi, Hayber'de ikram edilen zehirli et kısmında. Bir de Tıp kısmı, Muhammed'in zehirlenmesi bölümünde geçer. Ayrıca Hibe kısmında, müşriklerden hediye alma adı altında geçen bölümde anlatılır. 
b- Müslim, Selam bölümü, zehir (Simm) babında. 
c- Ebu Davud, Diyat kısmında, 
d- İbni Mace, Tıp kısmında. e- Ayrıca siyer kitaplarında, İslam tarihinde, İslam ansiklopedilerinde (tabakat) konuya ilişkin detaylar çok. 
 6) a- Zehebi, Siyer-i Alam, 27/438. b- Mecme'ü Zevaid, Alamat-i Nübüvve, no: 14262. c- Beyhakı, Sünen-i Kübra, Kitab'ü Dahaya, Bab'ü İstimali evan'il Müşrikin. No: 19097. d- Hakim, Müstedrek, Megazi, 4449. 
 7) İbni Hazm, Muhalla, 11/224. Necah, Nezeriyat'ul Halifeteyn, 2/266. İbni Ebi'l Hadid, Şerh'u Nehci'l Belağa, 2/390 Darü'l kütüb'il İlmiyye, Mısır. 
 8) Kadi Beydavi, Tevbe suresi 74. ayet açıklamasında. 
 9) Tevbe, 80 ve 84. 10) a- Zehebi, Siyer-i A'lam, 2/363 vd. b- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/25 vd. Hicri 9. yılı olayları, Halit b. Velit'in Ukeydir Dume' gönderildiği kısım, Tebük seferi bağlamında. Yine İbni Kesir kendi Tefsirinde, Tevbe suresi, 74,80 81 ve 101. ayetlerinde bu konuyu açıklamış. Aynı zamanda İbni Kesir kendi Siyer kitabında, 4/30 ve sonrası, Tabük olayı bağlamında. Bir de ilgili ayetler hakkında uzun tefsirlerde bu bilgiler anlatılıyor. Yanı sıra Siyer, İslam Tarih-i, Tabakat kitapları ve hadislerde bu olaya uzunca yer verilmiş, tartışmasız bir konu... 
Özellikle Suyuti'nin 'Dürrül Mensur' adlı tefsiri, Tevbe suresi 74. ayeti kısmında çok detaylar var. c- Heysem, Mecme'ü Zevaid, no: 424-425.-l/l 10 Kitab'ül Eyman, münafıklar kısmı. d- Kenz'ül Ummal, no: 856-57. e- Müslüm, Sıfat-i Münafikin. Burda aynı içerikli birkaç hadis var. f- Zadü'l Maad, 3. cilt Tebük kısmı. g- ibni Ebi Şeybe, Musannaf, Magazi, no: 38259- cilt, 20/616. h- Ahmet b. Hanbel Müsned'i, Baki Müsnedi'l Ensar, Ebi Tufeyl Amir kısmında. i- Kadı Beydavi (ö.685.h) Envârü't-Tenzîl, Tevbe suresi 73 ve sonrası, j- İbni Abd'il Ber, Istiab, no: 1639. Abdullah b. Kays b. Selim (yani Ebu Musa el-Eş'ari) kısmında. k- İbni Asakir, 32/93 ve devamında. Abrullah b. Kays (Ebu Musa el-Eş'ari) kısmında. 11) a- Mecme'ü Zevaid, münafıklar kısmı no: 421-425. Cilt 1/110. b- Beyhakı, Sünen-i Kübra, 8/198. Mürted kısmı, no: 16327 ve 16330. c- Müslim, Sıfat-i Münafıkin, no: 4983. d- İmam Ahmet b. Hanbel, Müsned adlı yapıtı, Müsned-i Nasara, no: 22676. e- Müsned-i Bezar, no: 2432. 
f- İbni Kesir Tefsiri, 
I )Tevbe suresi 74. ayet. 2)Bidaye-Nihaye, 5/26 3) Siyer, 4/34-40 Tebuk seferi kısmında. 12) Vakıdi, Megazi, 2/989 ve Tarih-i Dımaşk, Muhammed'in gazaları, Tebük kısmı, 2/34. 13) İbni Hazm (h.456.ö), Muhalla, 1 1/ 221-225. 14) İbni Ebi Şeybe, Musannaf, 20/614-no: 38259-37045 cilt 20/579. 15) Tabakat, 6/531, no: 2556. 16) a-Askalani,(l)Tehzib-iTehzib, 11/ 138ve (2) Takrib-i Tehzib, no: 7432 Velit kısmında. b- İmam Zehebi, Mizan'ül İtidal, 7/129-no: 9370 Velit b. Abdulah b. Cümey' bölümünde. c- İmam Müzi,Tehzib-i Kemal, cilt 31/35, no: 6713 Velit b. Abdullah b. Cümey' kısmında. d- Ebu Hatem el-Razi, 'Cerh-Tadil', cilt 9/8. Velit bin Abdullah b. Cümey' kısmında. 17) Marifet'ü Sükat, no: 1943. 18) Tarih'ü Esma-i Sükat, no: 1499. 19) Tarih-i İbni Muin, no: 838. 20) Tabakat, 6/531, no: 2556. 21) Buhari, a)Tarih-i Sağir (Evsat), 1/70. b) Tarihi Kebir, no: 2511. Velit b. Cümey md. 22) Müslüm, Sıfat-ı Münafıkin. Burada buna benzer kaç hadis daha var. 23) a- Ebudavud, Velit'ten iki yerde hadis almış: Biri, Namaz, kadın imam olur mu bölümde, no: 571, diğeri de Kitabü'l haraç, no: 2973. b- Ahmet b. Hanbel, Müsned, Müsned'ül Kabail, Ümmü Vereke hadisleri, no: 26738, bir de Ebubekir hadisleri kısmında 15 sıradaki hadis ve c. 1/56 aynı hadis. Hüzeyfe Hadisleri, no: 23966-cilt 9/501. 

Ebuzer-i Gıfari hadisleri, no: 22073-8/542 ve daha ulaşamadıklarım. 24) a- Beyhaki (458), Sünen-i Kübra, 3/186, no: 5353. b- Hakim (405), Müstedrek, no: 733. Üstelik hakimin sıralaması da şöyle: Hadisi, Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah Safar, o da Ahmet b. Yunus Dabi, Abdullah b. Davud Haribi, Velit b. Cümey', Leyla binti Malik ve Abdurrahman b. Halad Ensari'den, bunlar da Ümmü Vereke'den aktarmışlar diyor. c- Askalani, (1) Tehzib-i Tehzib, 11 / 138 ve (2) Takrib-i Tehzib, no: 7432 Velit kısmında. d- Daremi, Sünen, 1/279 ve 403. e- İbni Hacer, Telhis, 2/57, no: 557. 25) Esferaini, el-Ferk'ü beyne'l firek, s. 93-104. 26) Şehristani, el-Milel ve'l Nihal 1/71. 27) Salihi, Sübülül Hûda, 12/391. 28) a- Ahmet b. Hanbel, Müsned, Ansar'dan kalanların müsnedleri kısmında Ümmü Seleme hadisleri bölümünde. No: 25284, 25338, 25404, 25439 ve 25471. b- Taberani, Mucem'i Kebir, 23/394. Ümmü Seleme hadisleri bölümünde, no: 941. Ravi, Şakik. c- Heysem, Mec'me'ü Zevaid, 1) Nifak konusunda, no: 430, 1/110 ve 2) halife kısmında, no: 14449 cilt 9/8. Bezar'dan alıntı yapmış. d- İbni Kayyım el-Cevzi, el-Igase... 11. bab. e- Kenz'ül Ummal, no: 31491 Masruk'tan aktararak. f- İbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 44/307. Burada iki hadis alır. 29) a- el-Bidaye ve Nihaye, h. 8yılı olayları, Tabuk seferi kısmında, Hz. Muhammed'in Tebuk ikameti bölümünde, cilt 7/185. b- Es'Siret'ü Nebeviye, 4/34 vd. c- Yine İbni Kesir'in Kur'an tefsiri, Tevbe suresi 74, 80, 84 ve 101. ayetleri kısmında anlatıyor. 30) Ahmet b. Hanmel Müsned, Baki müsned-il Ansar, Ebu Tufeyl Amir b. Vâil hadisi. 31) Cami'ul-Beyan Tefsiri, Tevbe suresi 101. ayetin açıklama kısmında. Bir de başka bir kitabı Tehzib'ül Asar'da buna yer vermiş, no: 1484, cilt 4/202. 32) Musannaf, Kitab'ül Fiten, no: 37390, cilt 21/162. 33) Müsned-i Bezar, 7/293. no: 2885. 34) Besevi, El-Marifet'ü ve'l Tarih, 2/769. 35) Es-Sünne, no: 1288/ cilt, 4. Bab'ü münakehet'il Mürcie kısmında. 36) Sünen-i Rabi, 4.cilt Cabir b. Zeyd hadisleri kısmında. No: 929. 37) İhya'ül Ulum, 1/131-132. 38) Muhtasar'ü Tarih-i Medinet'il Dımaşk, 6/253. 39) Üsd'ül Gabe, Hüzeyfe b. Yeman kısmında. 40) Keşfül Estar, 1/391, no: 831. 41) Heysemi: Mecmeü Zevaid,l/110, no: 425 münafıklar kısmında. 42) Metalib-i Aliye, cilt 14/702, Tevbe suresi tefsiri, no: 3623. Burada ayrıca başka yazarların da bunu aktardıkları belirtiliyor. 43) Hind, 36961-36962. Hüzeyfe bin Yaman hadisleri kısmında. 44) İstiab, Ebu Musa el-Eş'ari kısmında diğer adı, Abdullah b. Kays b. Selim, no: 1639. 45) Hindi, Kenz'ül Ummal. Hüzeyfe hadisleri, no: 36969. 46) Kur'an'ın Kökeni adlı yapıtımda buna bir bölüm ayırdım. 47) İbni Kuteybe, Tevil u Muhtelif il Hadis, 84... 48) a- İbni Asakir, 1-Muhtasar'ü Tarih-i Dımaşk, 6/252-261 ve 2-)Tarih-i Medine-i Dımaşk, 12/294. b- Kenz'ül Ummal, no: 8753 ve no: 36315-36316. c- A. Razzak, Musannaf, no: 20974-11/450. d- İbni Ebi Şeybe, Musannaf, no: 38837- 21/307. e- İbni Şebbe, Medine Tarihi,2/233-234 ve 3/1084 A'meş yoluyla: İbni Ebi Şeybe (21/307) dipnotunda. f- Taberi, Tehzib-i Asar, s. 597 no: 1484. g- Zehebi, Siyer-i A'lam, 2/368- no: 76. h- İbni Kuteybe, Te'vil'ü Muhtelifi'l Hadis, s. 72 ve 84. i- İbni Şebbe, Tarih-i Medine, s. 1083. 49) a- İbni Asakir, Muhtasar'ü Tarih-i Dımaşk, 6/252. b- Zehebi, Siyer'ü A'lam. 2/363. c- Hakim, Müstedrek 3/381. 50) a- İbni Sad, Tabakat, Bedir savaşına katılan Medinelilerden birinci tabaka kısmında, no: 173. b- İbni Asakir, 1) Tarih'u Medinet-i Dımaşk, 7/340. 2) Muhtasar'ü Tarih-i Dımaşk, 4/203. c- Zehebi, Siyer-i A'lam, Übey bin Ka'b kısmı, cilt 1/399. d- Müzi, Tehzib-i Kemal, Übey bin Ka'b kısmı, cilt 1/270- no: 279. 51) Bunu, farklı bir çalışmam var, orada detaylıca anlatacağım. Aynca bu Cebrail hadisi Müslim, sıfat-i munafıkin kısmında, Tabakat-i İbni sad 3/260 Übey b. Kab bölümünde. Bidaye-Nihaye, ibni Kesir, h. 19. yılı olayları. Zehebi, Si yer-i A'lam, Übey b. Kab kısmında. 1/390 ve sonrası. 52) Hindi, Kenz. No: 21989, Namaz kısmında. 53) Zehebei, Siyer-i A'lam, 2/391-395. Burada ayrıca İbni Asakir ve İbni Sad'ın da bunu aldığı dipnotta geçiyor. 54) a- İbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 32/92-93. b- Zehebi, Siyer-i A'lam, 2/393. c- Besevi, El-Marifet'ü ve Tarih, 2/771. d- Mecme'ü Zevaid, no: 425. Burada, Taberani'nin de Mucem-i Kebirinden aldığını belirtiyor. 55) Muhammed bin Hasan Deylemi (h.711) 'İrşad'ül Kulub' s. 330-333. 56) İbni Manzur, Lisan'ul Arab. AKB maddesi. 57) a- Buhari-Müslim, L. Ve'l Mercan, no: 1427. b- İbn'il Cevzi, Tıbbi Nevevi, Ilac'u Zatei'l cenb 1/66. c- Buhari, 1-) Megazi, Muhammed'in hastalığı kısmında. 2-) Tıp, Ledut md bölümü. 3-) Diyat, bir grup tek kişiyi katletse kısmında. d- Müslim, Selam. 58) İbni Sad, Tabakat, Üsame b. Zeyd seriyesi, 2/345, Halebi, İnsanu'l Uyun, aynı kısım. 59) El-lü'lüü ve’l-Mercan, no: 1412. 60) El-lü'lüü ve'l-Mercan, no: 1661. 61) a- Buhari- Megazi, bab'ü merd-i nebi ve tıp kısmında, b- İbni Sad.Tabakat 2/367. c- Ebu davud, Sünen, Diyat kısmı no: 3913. d- A. Razzak, Musannaf, no: 19815. 62) Buhari-Müslim, Lü'lüü ve'l Mercan, no: 1413. 63) a- Zehebi, Siyer-i A'lam, 27/438. b- Mecme'u Zevaid, peygamberlik alametleri kısmı no: 14262. c- Hakim, Müstedrek no: 4449, Mrgazi. d- Beyhakı, Sünen-i Kübra no: 19097,Dehaya, müşriklerin kap-kaşığını kullanma kısmında. 64) Ebu Ya'li el-Mevsılı, Müsned, 8/258, no: 487-4843. Burada dipnotta başka kaynaklarda var; ancak zayıf hadis. 65) Tahrim suresi, 3. ayet. 66) Tahrim suresi, 4. ayet. 67) Tahrim suresi, 5. ayet. 68) Tahrim suresi, 10. ayet. 69) Tahrim suresi, 11. ayet. 70) Tahrim suresi, 12. ayet. 71) Osman Keskioğlu, Kur'an Bilgileri, Diyanet yayını, s. 120-129. 72) a- İbni Kesir, Büdaye-Nihaye, Hz. Muhammed'in gömüldüğü yer kısmında. 5/292. Burada İmam Ahmet'ten alıntı yapıyor. b- İmam Malik Muvata, no: 545 Cenâiz kısmı, c- Taberi Tarih, 11. yılı olayları, 3/216 ve sonrası 73) a- Ahmet b. Hanbel 6/62. Ayşe hadisleri. b- İbni Abdi'l Ber, Temhidö Muvatta şerhi, 24/396. c- İbni Sad, Tabakat: 2/401. Muhammed'in defni kısmında. 
Burada çarşamba yerine salı günü sabahı geçiyor, d- Taberi Tarihi 1, 1. hicri yılı olayları, 3/217. e- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/292. Hicri 11. yılı, ne zaman gömüldü konusunda. f- Beyhakı, Sünen-i Kübra, 3/403-409. g- Ibn'l Cevzi, El-Vefa bi Tarif-i Fedaili'l Mustafa. 35. bab. h- İbni Hişam, Sire 4/344. 74) A'lam-i Nisa, 4/113. 75) Ahzab suresi, ayetler: 6 ve 53. 76) a- Buhari, Tefsir, Tahrim suresi kısmı, Nikâh, babanın kızına eşi hakkında nasihati konusunda. Mezalim-gasb kısmında. Libas, peygamberin ruhsat verdiği elbise kısmında. b- Müslim, Talak, bu iki isimde sorun yok: Ayşe ve Hafsa'dırlar; ancak daha fazla bilgi için, adeta bir ansiklopedi durumunda olan imam Suyuti'nin 'Dürr'ül Mensur' adlı tefsiri, ilgili ayetler kısmında birçok kaynak var, oraya bakılabilir. Ayrıca Zamahşeri, Er-Razi, Kurtubi, Beydavi, ibni Kesir, Sealibi, Taberi ve daha niceleri Ayşe ve Hafsa diye belirtmişlerdir.
 77) Suyuti, Dürrü'l Mensur, Tahrim suresi. 
Burada İmam Suyuti birçok yazar kaynağın ismini detaylıca veriyor. İbni Asakir, İbni Adiyy, Ebu Naim Isfahani, Dahhak İbni Mrdeveyh gibi. 78) a- Buhari, Farz'ül humus. Muhammed'in eşlerinin evleri kısmında, b- Müslim, Fitne bölümünde. c- İmam Ahmet, Müsnedüi müksirun İbni Ömer hadisleri kısmında. 79) Müslim, Fiten bölümünde. 80) a- Müslim, Fiten kitabı. b- Abni Ebi Şeybe, Musannaf, Fedail, Yemn kısmında. c- İmam Ahmet de Müsned'inde almış, ibni Ömer hadislerinde. 81) Buhari, Ezan kısmında, no: 681 ve 684. Buhari-Müslim hadisleri, Lü'lüü Mercan, namaz kısmı, birinci cilt, no: 238 82) El-lü'lüü vel-Mercan, no: 1412 83) Şevde, Hafsa, Cüveyriye, Marya, Ümmü Habibe, Ümmü Seleme, Safiye, Meymune, Zeynep b. Cahş vs. 84) ibni Asakir, Muhtasar'ü Tarih-i Dımaşk. 13/Z93, Zehebi, Düvel'ul İslam, 22. 85) Hz. Muhammed'in cenazesinin üç gün yerde kaldığını içeren kaynaklardan birkaçı: a- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/292. Hz. Muhammed ne zaman gömüldü, bölümünde. b- İbni Hişam, siyer 4/315. c- Taberi, Tarih. 3/217. Özel başlık: Ne zaman öldü, ne zaman defnedildi, kısmında. 86) a- Buhari, Mer'da, kavl'ül marid kısmında ve Ahkâm, istihlaf kısmında, b- İbni Sad, Tabakt, 2/353, Hz. Muhammed'in ağrısı, hastalığı kısmında. 87) a- İbni Sad, Tabakat, 2/351, Hz. Muhammed'in 'Beki'a çıkması' başlığıyla, b- Müsned-i Teyalisi, 1/202. c- Müsned-i Ebu Ya'li, 8/87. no: 4620. d- Beyhaki, Şa'b'ül iman 1/214 ve Sünen-i-Kübra, 5/289. e- Ahmet b. Hanbel, Müsned, 6/111. 88) Al-i imran suresi 144. ayetin açıklamasında. 89) Zehebi, a-) 'Siyer u A'lam-i Nübela', 15/578. b) 'Mizan'ül İtidal', Ahmet b. Muhammed b. Sırrı b. Ebi Darem kısmı, no 551, s. 2/283. Siyer-i Atam'ın ilgili dip notunda Zehebi'nin Tezkiretü'l Huffaz, 3/884, Lisanü'l Mizan, 1/268 ve Suyuti'nin Tabakat'ül Huffaz 364, no: 822'de de geçtiği yazılı. 90) Bihar'ul Envar adlı yapıtı, cilt 22/239 ve 22/516. 91) Belazuri, Ensab, 1/587. 92) Meclisi aslında Şia; ama uzunca da bir kaynak hazırlamış, tam 110 cilt. 93) Selim b. Kays Hilali, Kitab'ü Selim, nami diüeri Kitab'ü Sakife, s. 148 ve sonrası. Aynca 235 Ömer'in Muhammed'e ihaneti kısmında. 94) Fahrettin er-Razi, Taberi ve daha birçoğu, bunu İsra suresi ilk ayetin açıklama kısmında anlatıyorlar. 95) a- Buhari, Ahzab suresi 50. ayet tefsiri bağlamında. b- Müslim, Reda, 49, bir kadın gece sırasını kumasına hibe edebilir mi kısmında. 96) a- İbni Hibban. No: 5863-64, Oyun kısmında, 13. cilt. b- İbni Kesir Tefsiri, Sad suresi 30. ayet ve devamı. 97) İbni Asakir, Tarih-ü Medinet-i Dımaşk, 30/265 98) Buhari, ilim, bab'ü kitabet-il ilmi.Mer'za, bab'ü kavl'il meriz. lsti'sam, bab'ü kerahet'il hilafı. Buhari bu 3 yerde Ömer'in ismini verir; aynca birçok yerde bu karşı çıkışı isimsiz olarak verir. Müslim, Vasiyet, no: 1637 99) a- İbni Manzur, Lisan'ül Arab, 5/254. b- İbni Esir, Nihaye fi Garib-il Hadis, 5/212. c- Buhari, a- Cizye, Yahudilerin arap yarımadasından çıkanlması kısmında, d- Megazi, Muhammed'in hastalanması bölümünde, e- Cihad, hel yüşfeu ila ehli-1 zimme babında.). f- Müslim, Vasiyet, babü terk'il vasiyet. Ömer'in ismi var. Ayrıca 1-2 hadis de isimsiz var. g- Buhari- Müslim ortak hadisleri: El'lü'lü'ü ve'l Mercan, no:1059. 'Hecere' kelimesi var. 100) A. Razzak, Musannaf, no: 18771 ibni Sad'dan alıntı yapıyor. 101) Buhari Megazi, mered'ü Nebi. Müslim, Vasiyet. Mercan, no: 1058. Kur'an'ın Kökeni adlı yapıtımda bu konuda detaylı bilgi var. 102) a- Buhari-Müslim'in ortak hadislerini alan El'Lü'lüü ve'l Mercan, Tevbe bölümü, Ifk kısmında, no: 1763. b- Buhari, Şehadat kitabı, birkaç yerde. Tefsir, Nur suresi, birkaç kez. c- Müslim, Tevbe bölümü, ifk kısmında. 103) İbni Ebi'l Hadid, Şerh'ü Nehci'l Belaga, 2/31 vd. 104) a-İbni Hiban, Sıkat 2/192 b-Taberi Traih-I 3/428 105) Mesela Halit b. Velit, Müsenna b. Haris, Şerahbil b. Hasene, Enes b. Malik, ikrime b. Ebi Cehil, Ebu Ubeyde b. Cerrah gibi. Yine Osman'a yalcın kişileri/Emevileri iş başına getirir. Sait b. As, Velit b. Ukbe gibi 106) Şehristani, Milel ve'l Nihal, s. 1/31. 107) a- İbni Kuteybe Dineveri, El-lmame ve's-Siyase adlı yapıtında Ebubekir kısmında, s. 21. b- Ömer Rıda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114. 108) a- Zehebi, Siyer-i A'lam, 27/437. b- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, hicri 9.yılı olayları Tebuk seferi kısmında ve 11. yılı olayları. Muhammed'in ölümü kısmında 5/247. c- Hakim, müstedrek no: 4394, 3/60-61. d- İbni Sad, 2/350. e- İmam Ahmet b. Hambel, Müsned, Abdullah b. Mesut müsnedleri, no: 3435. 109) Müstedrek, Megazi, no: 4395. 110) a- Buhari-Müslim hadisler, EI-LüTüü ve'l-Mercan, no: 1413. b- Müslim, Selam, Zehirleme kısmında. c- Buhari, Hibe, 51: Müşriklerden hediye kabul etme kısmında. 111) İbni Sad, Tabakat, 2/345. 112) Buhari, Megazi, Vefd'ü Beni Temim kısmında. Tefsir kısmı, Hucurat suresi bölümünde ve I'tisam kitabı Bab'u ma yekrehü mine-t-Teammük-ı kısmında. 113) Zümer suresi, 30. ayet. Canız, Osmaniyye, s. 80. 114) AI-i İmran 144. 115) Al-i İmran 185, Enbiya 35, Ankebut 57. 116) a- Zebidi, Tac'ül Arus, SNH maddesi, b- İbni Esir, Nihaye. SNH md. c- Siret-i Halebi, Muhammed'in ölümü kısmı, d- Kenz'ül Ummal, Ebubekir kısmı, no: 14077. e- İbni Sad, Tabakat, Ebubekir'in halife seçilmesi konusunda, 3/99-102. 117) Kur'an'da Kadın ve Muhammed'in Hanımları, s. 234. Orada çok kaynak var. 118) Sireti Halebi, Muhammed'in ölümü kısmı. 119) a- İbni Şeybe, Musannaf, 20/579- hadis no: 38201. b- Hindi, Kenz'ül ummal 5/652- no: 14139. c- Taberi Tarihi, 11. yılı olayları Ebubekir'in halife seçilmesi kısmında, cilt 3/201. d- Ömer Rıda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114 e- ibni Küteybe, İmame-Siyase, 1/21 ve Şehristani, Milel-Nihal. C. 1/32. 120) İbni Sad, Tabakat, 2/381. Hindi, Kenz. No: 18789-18791. 121) İbni Sad, Tabakat, Sad b. Ubade kısmında, 3/310. 122) Haşir suresi, 9. ayet. 123) Mesela Muhammed'in amcası Osman. Zübeyir, Haşimogulları, Sad b. Ubade, Halit b. Sait b. As, Talha b. Ubeydulah -Her ne kadar Ebubekir onu önerdiyse de, muhalif olduğu için kerhen, durumu yatıştırmak ona ikram ediyordu- Mikdad b. Esvet, Selman-i Farisi, Ebu Zer, Ammar b. Yaser, Bera b. Azıb, Übey b. Ka'b, Ebu Süfyan ve daha niceleri Ebubekir'e karşıydı. 124) Buhari, Kitab'ül Ahkam, Istihlaf bölümü. Taberi Tarihi, 3/220. 125) İbni Hacer, Sevaih-i Muhrika, hemen başta birinci bab, Ebubekir kısmında. Buhari ve Müslim'den naklen. İbni Asakir, Tarih-ü Medinet'i Dımaşk, c. 30/274. 126) Buhari, Hudut, Bab-ü recmi-l hubla kısmında. Belazuri, Ensab, 2/272. 127) a- A. Razza, Musannaf, Megazi kısmı, Muhammed'in hastalığı babında. No: 9756. b- Buhari, Ahkam, Istihlaf bölümü. c- İbni Kesir, Bidaye. 5/269. d- İbni E.bi-1 A'sem, el-Ahad ve-1 Mesani, 1/14. 128) Nahl, 103. ayet. 129) İbni Abdi'l Ber, Istiab, Selman-i Farisi temi, No: 1014. 130) Belazuri, Ensab, 2/271-74, Canız, Kitabü'l Osmaniye, s. 172. Taberi, Tarih, 3/206. 131) a- Belazuri, Ensab, 1/580 ve dv ayrica 2/263. b- Cahız, Kitabü'l Osmaniye, s. 232. c- Kenz, no: 14131-14137, cilt 5/643. d- Taberi tarihi, 3/206 Sakife Beni Saide kısmında, e- Muhibbüddin Taberi, Riyad'ü Nadre, 1/162. f- Siyer-i İbni Hişam, 4/310. g- Ahmet b. Hanbel, müsned, 1/183. Sakife Beni Saide kısmında. 132) a- İbni Asakir, Tarih-i Medine-i Dımaşk, cilt 30/274. b- Hindi, Kenz'ül Ummal, 5/643, no: 14132. c-M.Taberi, Riyad 1/151. 133) Belazurı, Ensab, 1/580 vd- 2/261-272. 134) Belazuri, Ensab, 1/586 vd- 2/272. 135) a- Taberi Tarih-i, 3/421 ve devamı, b- İbni Esir, el-Kamil 2/263. c- İbni Sad, 3/111. d- İbni Ebi Şeybe, Musannaf, Ömer'in halifeliği kısmında, no: 38211. e- Kenz, Ömer kısmı, no: 14178. f- İbni Asakir, Tarihi Dımaşk, 30/411-415. g- ibni Sad, Tabakat, 3/111 Ebubekir bölümü 3/146 halife Ömer kısmında. h- Suyuti, Tarih'ül Hulefa, s. 68. i- İbni Esir, el-Karnil, hicri 13. yılı olayları. 136) Buhari-Müslim hadisleri, El-Lü'lüu ve'l Mercan, vasiyet kısmı, no: 1059. Buhari, Cihat, Megazi ve Cizye bölümlerinde. Müslim, Vasiyet no: 1637 137) Selim Hilali, s. 153 ve sonrası. Ayrıca konu hakkında Meclisi'nin 'Bihar'ül Envar' c. 28/96 vd. da ilginç bilgiler var. 138) a- Buhari, 1) Megazi/ Hayber kısmında. 2) Farz'ül Humus, Hadis'ü Beni Nadir ve Feraiz bölümünde. 3) Menakıb kısmında. b- Müslim ise Cihad-Siyer bölümünde bunu işlemiştir, c- Tirmizi, Hz. Muhammed'den kalan mal kısmında, Siyer. 139) Kur'an'da Kadın ve Hz. Muhammed'in Hanımları, s. 178 vd. 140) Buhari, Müzaraa kısmı. 141) Müslim, Müsakat kısmında. 142) Ömer Rıda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/120-25. 143) a- Buhari-Müslüm hadislari, FJ-Lü'lüü ve'l Mercan, no: 1 149. Cihad kısmı b- Müslim, Cihad. no: 1759. c- Buhari, Cihad, no: 2748, Farzü'l Humus, no: 2926, Menakıb, no: 3508, Megazi, Hayber kısmında, no: 3810. ve 3998, Feraiz kısmı, no: 6346 ve daha ulaşamadığım başka yerler. d- Ebudavud, Haraç, no: 2963, 2968 ve 2973 hadisler, e- Nesai, Fey' kısmı, no: 4141. f-Tirmizi, Siyer kısmı, no: 1608-1610. g- Zehebi, Siyer'ü A'lam, dört halife kjsmı Ebubekir bölümünde, h- A. Razzak Musannaf, no: 6554-6556 hadisler, i- Ömer ibni Şebbe, Tarih'ü Medinet-il Münevver, no: 318 ve 511. j- Belazuri, Ensab, no: 1186-1/586 vs. 144) a- İmam Suyuti, 'Dürrü'l Mansur' adlı tefsiri, İsra suresi 26. ayette bunu işlemiş. b- Ebu Ya'li el-Mevsıli, Müsned'inde, Ebu Said el-Hudri kısmı, no: 1379’da aktarmış. c- İbni Hacer Askalani, 'Metalib-i Aliye' Tefsir kısmı, no: 3801 d- Hindi, 'Kenz'ül Ummal' adlı yapıtı no: 8696 hadiste bunu aktarmış. e- Şevkani, 'Feth'ül Kadir', İsra suresi 26. ayetin açıklama kısmında, f- Beyhakı, 'Sünen-i Kübra' 'Fey' ve Ganimet' bölümünde ve daha sayamadığım birçok yazar, Fedek köyünün daha önce Fatma'ya bağışlandığını -kanıtlarıyla- anlatmaktadırlar. 145) a- Buhari, Menakıb-i Fatma b- Müslim, Fedail-i Fatma kısmında. 146) Bakara 61 147) Bakara, 259, Nahl 8, Lokman 19 ve Cuma 5. 148) Araf 176, Kehf 18 ve yine Kehf 22'de de üç sefer. 149) Nahl, 8. 150) a- İbni Ebi Şey be, Musannaf, 20/579-no: 38201. b- Hindi, Kenz ul Ummal 5/ 652-no: 14139. 151) a- Hatib-i Bağdadi, Tarih-ü Bağdat, Numan b. Sabir (Ebu Hanife) kısmında, no: 7249, cilt 15/509. b- İbni-1 Cevzi, El-Muntazam. No. 805 cilt. 8/133. Hicri 150 yılına olayları kısmında. 152) a- Taberi Tarih-i, 3/430. b- İbni Hacer Askalani, Lisan-ül Mizan, no: 5293, Ulvan b. Davud Beceli kısmında, 5/472. c- Kenz'üi Ummal, no: 14113- cilt 5/631. d- Muhibbüddin Taberi (694.Ö), Riyad-ü Nadre, 1/241 ve Zehair. 1/109. e- Taberani (9l8.ö.m), Mucem-i Kebir, Aşcrei Mübeşşcre, Ebubekir kısmı, no: 43. f- Ibnü Abdirabbih (328.Ö) Ikd'ül Ferid, Ahbar'ül Hulefa, Ebubekir kısmında. g- Ebü-I Feda, Imadüddin İsmail b. Ali (h.732.ö), 'Tarih', Ebubekir kısmında. h- İbni Kuteybe Dineveri (279), 'el-lmame ve-s' Siyase, diğer adı, Tarih'ül Hulefa adlı yapıtında i- İbni Asakir (571), a) Muhtasar'ü Tarih-i Dımaşk, 13/ 122. ve b) Tarihi Dımaşk, 30/411 vd. Burda çok hadis var. Aslında bu iki kaynak da İbni Asakir'in. Dolayısıyla birini verseydim yeterliydi; ancak belki konulardan anla yan ve ilgi duyan bir okur çıkıp ben bir bakayım der ve bunlardan ancak birine ulaşabilir; o yüzden ikisini de verdim. k- İbni Teymiye (661-728), Minhac'ü-s Sünne, 8/290 ve devamında. I- İbni Abdirabbih, Ikd'ül Ferid, Sakife Beni Saide kısmında. m- İbni Asakir, Tarih-ü Medinet-i Dımaşk, cilt 30 Ebubekir bahsi. n- Tarihi Yakubi, 2/155 o- Mesudi, Muruc'u Zeheb, 2/308 p- Heysemi, Begiyet'ü RaidTahkik'ü Mc'mai Zevaid, 5/366, no: 9031. r- Zehebi, Mizan'ül Ütidal, 3/108, no: 5763. 153) Belazuri, Ensab'ül Eşraf, cilt 2/263. 154) Kur'an'm Kökeni adlı yapıtım, s. 14. 155) Nisa suresi, 94. ayet. 156) a- Suyuti, Durru'l Mansur, Nisa suresi 94. ayet. Ayrıca diğer tefsirlere de bakılabilir. b- İbni Ebi Şey be, Musannaf, 14/581 no: 29544. Her iki kaynakta da Buhari, Müslim, Ebu Davud, Nesai ve daha birçok eserden alıntılar yapılmış. 157) Tevrat'tan, 1. krallar, 10/14 ve devamı. 2. Tarihler, 9/13 ve devamı. 158) Zehebi, El-lber, 1/18. 159) ibni Esir, el-Kamil. Ebubekir kısmı, dinden çıkma bölümü. Cilt 2/205. 160) Hicri 130 ile 209 yıllan arasında yaşamıştır. 161) Bakara suresi, 228 ve 234. 162) a- Ebu Davud, Nikah, no: 2157. b- Beyhakı, Süneni Kübra,7/449. c- A. Razzak, Musannaf, no: 12898. d- Taberani, Mucem-i Kebir, 24/69. 163) Hindi, Kenz'ül Ummal, Halit b. Velit bahsi, 13/369, no: 37020. 164) a- İbni Esir, a- El-Kamil, 2. cilt, Ebubekir'in halifeliği kısmında, 2/218. ve Üsd'ül Gabe, Malik b. Nüveyr kısmında. b- İbni Kesir, el-Bidaye ve'l Nihaye, 6/322 Ebubekir'in halifeliği kısmı. c- İbni Teymiye, Minhac'ü Sünne, aynı konuda, 5/518. d- İbni Hacer Askalani, Isabe, no: 7702 Malik b. Nüveyr kısmı. e- Vakıdi; Kitab'ü Ridde, s. 107-108. f- Kenz'ül Ummal, 5/619, no: 14091. 165) a- Yakub'ül Hamevi (574-623), 'Mucem'ül Buldan', 5/426 b- Zebidi, (1145-1205.h) 'Tac'ül Arus', s. 2369. 166) a- Taberi, 3/2£3-330.Hicri, 11. yılı olayları. b- el-Kamil, 2. cilt Ebubekir'in halifeliği kısmında. c- İbni Kesir, e-Bidaye ve'l Nihaye 6/338-358. Ebubekir'in halifeliği bölümünde. d-Yakubi tarihi, 2/143 vd. 167) a- İbni Kesin Bidaye-Nihaye, 6/340 ve devamı. b- Taberi, Tarih 3/280-330), Buhari, Fedail-i Kur'an, Cem'ul Kur'an kısmında... Ki ilk defa Yemame savaşı nedeniyle kitap haline getirilmesine karar verilir. c- İbni-il Esir, el-Kamil, Ebubekir'in halifeliği kısmında. 2. cilt. 168) a- İbni Esir, Kamil, irtidat olayları kısmında. b- İbni Esir, Bidaye-Nihaye, İrtidat olayları kısmı, 6/353 vd Secah binti Haris konusunda. 169) Daha fazla bilgi için, bu konuda doktora tezi olarak bir çalışma yürüten ve kitap haline getiren Medine'deki Ümmü'l Kura üniversitesi öğretim üyelerinden Ahmet bin Sad Gamıdi'nin 'Akidet'ü Hatmi Nübüvveti bi nübüvveti'l Muhammediye s. 173-195 bakılabilir. 170) Siyeri İbni Hişam, Mekke'nin fethi kısmında. 171) Buhari, Megazi kısmı, Halit b. Velit'in Beni Cüzeyme'ye gönderildiği bölümde. 172) a- ibni Asakir, Tarih-ü Medinet-i Dımaşk, cilt 30/319. İbni Esir, el-Kamil, 2/205, Taberi Tarihi, 3/225 b- Kandehlevi, Hayat-i Sahabe, 2/25. c- İbni Kesiri Bidaye-Nihaye, 6/340 ve devamı. d-Taberi, Tarih 3/280-330, Buhari, Fedail-i Kuran, Cem'ul Kuran kısmında. Ki ilk defa Yemame savaşı nedeniyle kitap haline getirilmesine karar verilir. e- İbni-il Esir, el-Kamil, Ebubekir'in halifeliği kısmında. 2. cilt. 173) Yunus suresi, 91. 174) Zehebi, Mizan'ül İtidal, Ahmet b. Muhammed Sırri kısmında, 1/284, no: 551. 175) Necah, 1955 Irak doğumludur. Kendisi bir akademisyen. Ancak ne olursa olsun adam güzel bir çalışma ortaya koymuş; beğenilir veya beğenilmez bu ayrı bir dava. 176) Ebubekir'den soma suikast mağdurlarından bir liste veriyor: İbni Avn, Ebubekir oğlu A. Rahman, Ebubekir oğlu Abdullah, Ebubekir kızı meşhur Ayşe, Hasan b. Ali, A. Rahman b. Halit, Sad b. Ebi Vakkas, Malik Ester, 2. Muaviye, Abdullah b. Ömer, Ömer b. A. Aziz, Igtiyal'ül Halife Ebubekir, s. 1/43. 177) Igtiyal'ül Halife Ebubekir, 1/108 vd. 178) Tevbe suresi, 40. Ayet. 179) Safedi, El-vafi bil Vefeyat, 19/289-no: 7562. Attab kısmında. 180) a- Müntehab'ü Kenz'il-Ummal, Ebübekr'in ahlak ve ölümü kısmında, b- İbni Sad, 3/105. c- İbni Kuteybe, 1) el-Maarif, s. 100, b) İmame-Siyase, s. 18. d- Zehebi, Siyer-i A'lam, cilt 28/20 halifeler bölümü. e- İbni Asakir, 1) Muhtasar'ü Tarih-i Dımaşk, 13/1 18 Ebubekir kısmında. 2) Tarih-i Dımaşk, 30/409. f- Salihi, Sübülul Hûda, 12/204. g- Suyuti.Tarih'ül Hulefa, 67 vd. h- Taberi Tarihi, 3/419-22. i- Ikd'ül Ferid, Ebubekir'in vefatı kısmında. j- İbni Esir, El-Kamil, 2. cilt, Ebubekir'in ölümü bölümünde. Burda ibni Sad ve Hakim'den de alıntı yapıyor, k- Ebü'l Feda, Tarih. 1/222. I- Ibni'l Cevzi, Sıfat-i Safeve, 1/263. Ebubekir konusunda, m- Muhibbüddin Taberi, Riyad'ü Nadre, 1/222, no. 554. n- İbni Ebi'l Hadid, Şerh'ü Nehci'l Belaga, 2/31-34. 181) a- İbni Asakir, Tarih'ü Medinetüi Dımaşk, 56/376 ve Muhtasar'u Tarih-i Dımaşk, 24/24. b- Hasan b. Ali. Heytemi, 'Savaik-i Muhrika', s. 196. 182) a- Tecrid-i Sarih, no: 1642. b- el-Lü'lüü ve'l Mercan, Zekat kısmı, 1/230, no: 632-639. 183) a- Buhari, Menakıb-i Ansar, Farzü'l humus ve Megazi kısmında, b- Müslim, Zekat, no: 1059-1062. Ondan fazla hadis almış. c- Lü'lüü-Mercan, Zekat kısmı, 1/226. no: 632-637. 184) a-ibn-i Asakir, Tarih-ü Medinet-i Dımaşk, 9/195. b- Ibn-i Hacer, Isabe: Uyeyne b. Husayn/Hısn kısmında. No: 6155. c- Hindi, Kenz, Ihya'ül Mevat kısmında no: 9151. d- Yakub Fesevi, el-Marifet-ii ve'l Tarih, 3/294. 185) İbni Asakir, Tarihü Medinet-i Dımaşk, 9/194-196. 186) a- ibni Asakir, Ta'ih'ü Medinet'i Dımaşk, 13/77. b- Safedi, El-Vafi bi'l Vefeyat, 19/289-no.- 7562. c- Müzi, Tehzib-i Kemal, no: 3762, 19. Cilt. 187) Necah Taî, iğtiyal'ül halifet-i Ebibekir, 1/41-42. Burada Muhibbüddin Taberi'nin el-Müsterşid ve İbni Ebi'l Hadid'in Şerh'ü Nehci'l Belaga'dan da alıntı yapılıyor 188) Necah Tai, Iğtiyal'ül Halifet-i Ebibekir, 1/52. İbni Ebi'l Hadid Mutezili'den alıntı yaparak. 189) Kandehlevi, Hayat-i Sahabe, 2/250. 190) A. Razzak, Musannaf, no: 20701, cilt 11/336. 191) Şerh'ü NehciT Belaga ve igtiyal'ül Halifer'i Ebubekir. 192) Necah, İgtiyal'ül Halifet-i Ebubekir, 1/62. 193) İbni Esir, el-Kamil, ikinci cilt, hicri 13. yılı olayları. İbni Asakir, 30/411. 194) M. Taberi, Riyad'ü Nadre, 2/116. 195) a- İbni Sad, Tabakat, 3/106, İbni Sad, müracaat ediyorlar Ebubekir'e Ömer olmasın. 3/146. b- İbni Kuteybe, Imame-Siyase, 32. İbni Hacer, Isabe, no:4270. Talha b. Ubeydullah md. c- Kandehlev, Hayat-i Sahabe, 2/253. Zehebi Tarihi, hicri 18. yılı olaylan. d- İbni Asakir, 30/413. 196) a-lbni Asakir, Tarih'ü Medinet-i Dımaşka. C.30V411. b-Taberi Tarihi, 3/123 197) a- Ibni'l Cevzi, Menakib'ü Emiri'l Mü'minin Ömer b. Hartab, s. 55. b- İbni Ebi Şeybe, Musannaf, Megazi, 20/579-no: 37202. 198) a- İbni Esir, Üsd'ül Gabe, Muhammed b. Ebubekir kısmında, b- İbni Abdi"! Berr, Istiab. No: 2320. 199) a- Taberi, Tarih: 4/459. b- ibni Manzur, Lisan'ül Arab, 11/669. c- Ebül Fida, Muhtasar'ü Ahbar'il Beşer, 1/172. d- İbni Esir, Nihaye fi Garib'il Hadis, 'Na'sel' md. 5. Cilt. 200) Bu konuda Kur'an'da Kadın ve Hz. Muhammed'in kadınları adlı yapıtımda geniş bilgi var. s. 238 ve 269. Askalani, Isabe, no: 12235, İbnil Esir, Üsd, Ümmü Gülsüm md. 201) İbni Kuteybe, Maarif, s. 133. 202) Taberi Traihi, hiicri 13. yılı olayları bölümünde. İbni Asakiri Tarih'u Medineli Dımaşk, 8/27. 203) a- ibni Abdirabbih, Ikd'ül Ferid, cilt 1, Ebubekir'in Ömer'i halife seçmesi kısmında. b- ibni Esir, El-Kamil, Ebubekir'in Ömer'i halife göstermesi bölümünde 204) İbni Teymiyye, 8/204. 205) İbni Kuteybe, Maarif, s. 133, 144, 161. İbni Sad, Tabakat, 3/221, İbni Asalar, M.Tarih-i Dımaşk, 10/290. Ayrıca ilgili isimler kısmında İsabe, Üsd ve Istiab'da geniş bilgi var. 206) a- Taberi Tarih-i, 3/430. b- İbni Hacer Askalani, Lisan-ül Mizan, no: 502, Ulvan b. Davud Beceli kısmında. c- Kenz'ül Ummal, no: 14113. d- Muhibbüddin Taberi (694.Ö), Riyad-ü Nadre, 1/241 ve Zexair. 1/109. e- Taberani (918.ö.miladi), Mucem-i Kebir, Aşerei Mübeşşere, Ebubekir kısmı, no: 43. f- Ibnü Abdirabbih (328.Ö) Ikd'ül Ferid, Ahbar'ül Hulefa, Ebubekir kısmında. g- Ebü-I Feda, Imadüddin İsmail b. Ali (h.732.ö), 'Tarih', Ebubekir kısmında. h- İbni Ebi Şeybe (235.ö) 'Musannaf adlı yapıtı, Ebubekr'in halifeliği kısmında 8/572. i- İbni Asakir (571), a) Muhtasar'ü Tarih-i Dımaşk, 13/ 122. ve b) Tarihi Dımaşk, 30/421 vd. j- ibni Teymiye (661-728), Minhac'ü-s Sünne, 8/290 ve devamında. 207) ibni Asakir, Muhtasar'ü Tarih'i Medinet-i Dımaşk, 13/77. 208) İbni Ebi Şeybe, Musannaf, Megazi, no: 38211, cilt, 20/584. 209) Ibni'l Cevzi, el-Muntazam..., 4/231.Hicri 17. yılı olayları kısmında. 210) a- İbni Abdilberr, Istiab, no: 840 Zeyd b. Sabit md. Yine Necah Tai, İgtiyal'ül halifeti Ebibekir, 1/62. 211) a-Taberi Tarihi, 3/428. b- İbni'l Esir, El-Kamil, 2. cilt Ebubekir'in halifeyi tayin kısmında. 212) Az da olsa kimi yazarlarca, Hz. Muhammed'den sonra güya Ebubekir çok üzülmüş de gitgide çökmüş ve bu sıkıntıdan dolayı ölmüş deniliyor. Bunun bir abartı olduğu belli. Kaldı ki bunu pek fazla işleyen yazar da yok. Kimileri de soğuk bir gecede banyo yaparken zatürre olmuş, daha sonra vefat etmiştir şeklinde rivayetler aktarmışlar. Ancak insan, bu konunun işlendiği kaynakların toplamına bakınca ve olay da 1400 yıl önceki bir toplumda meydana geldiğine göre, ölüm nedeninin suikast olduğu kesinlik kazanır. 213) a- Abdurrazzak, Musannaf, Megazi, Hadisti Ebu Lü'lü. No: 9775. b- Taberi Tarihi, 4/1 16-136 ve 190 vd. c- İbni Asakir, Tarih'ü Medinet-i Dımaşk, 44/409. 214) Tekvir, ilk 14 ayet. 215) Buhari ve Müslim, Fedail kısmı, Hz. Ömer konusunda. Lü'lüü ve'l Mercan, no: 1552. 216) a- İbni Asakir, Tarih'ü Medinet-i Dımaşk, cilt 44/23. b- Mecme-ü Zevaid, Habeşistan hicreti kısmında, no: 9840. c- Zehebi, Tarih-ül İslam, 1/181. Ömer'in nasıl müslüman olduğu kısımda. d- el-Kamil fi Tarih, İslam-ü Ömer kısmında 1. cilt. e- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 3/108 ve siyer, 2/33. f- Taberani, Mucem-i Kebir, 18/207, no: 20570. g- Revd-ül Unuf, İslam-ü Ömer kısmında, h- Beyhakı, Delalil, 2/95, no: 522 vs. 217) a- Ahbari Ömer, Tirmizi'den naklen, s. 389. b- Kenz'ül Ummal, Menakıb-i Ömer, no: 35839. c- Beyhakı, Sünen no: 19888. 218) a- Nevevi, Mecmu', Diyat, 19/11 ve 15/234. b- İmam Şafii, el-Ümm, 7/215-no: 2686. 'Cinayet'ü Sultan' kısmında, c- Beyhaki, Sünen-i Kübra, 8/322, d- İbni Kudame, el-Muğni, no: 1464- 12/35 Diyat bölümü, hükm'ü Iskati'l Cenin'i min'el feza' bölümünde. e- Taberani, M. Kebir, 1/65, no: 54. f- Heysemi, M. Zevaid, 5/166. g- Hindi, Kenz'ül Ummal, no: 9170-3/921 ve 35972, cilt 12/645 ve no: 40201. h- Tabakat, 3/146. 219) a- Buhari. Bayram namazları kısmında ve Menakııb, Muhammed'in Medine'ye geçmesi kısmında. b- Müslim, Bayram namazları kısmında 7 hadis bir arada almış, c- Tirmizi, Mebakıb kısmında. 220) Bakara, Nisa, Talak, Ahzab, Nur gibi. 221) Tecrid-i Sarih, no: 1130, cilt 8/17. 222) a- Nisa suresi 34. ayet hakkında tüm uzun tefsirler. Özellikle Suyuti'nin Dürrü'l Mensur'u önemli. b- Kur'an'nın Kökeni, s. 81 dipnot. Burada çok kaynak var. c- A. Razzak, Musannaf, no: 17945. d- Ebubekir Hemedani Şafii, el-Itibar'u fi'l Nasih-i ve'l Mensuh... s.1/180. e- İbni Sad, Tabakat, 8/351. f- Hindi Kenz: no: 44984. 223) Nur suresi, 58-59. ayetler. 224) Nur suresi, 58-59. ayetler. 225) Nur suresi, 27-29. Ayetler. 226) Nur sursi 58. ayetin tefsirinde: a- Suyuti, Dürrü'l Mansur. b- Kurtubi. c- Vahidi, Esbab-i Nüzul. d- İbni-1 Cevzi Zadü'l Mead e- İbni Esir, Üsd Müdlic b. Amr kısmında. f- İbni Hacer İsabe, Müdlic b. Amr kısmında. 227) İbni Abdi'l Ber, Istiab, Sait b. As kısmı, no: 987. 228) İstiab, no: 1394 Abdurrahman b. Ebubekir kısmında. 229) Mücadele suresi, 22. ayet. 230) Tefsirlerden: Kurtubi, Suyuti, Begavi, İbni Kesir ve daha birçoğu, Mücadele suresi 22. ayet açıklamasında. Ayrıca ibni Hacer, Telhis ve İsabe'de, İbni, Abdi-I Ber Istiab, Halcim, Beyhakı, Taberani, Naim gibi birçok muhaddis ve siyer yazarları da bunları işlemişlerdir. 231) Tecrid-i Sarih, No: 1, 164-8/171. 232) a-Tecrid-i Sarih Diyanet tercemesi, 2/352-no: 261. b- Tefsirlerden: Suyuti, Mesela Dürrü-1 Mansur, Lübab'ü Nükul Nisa 65. ayet kısmında. Ayrıca 'itkan' adlı tefsir usulü kitabı 10. bölümde ve Tarih-ül Hulefa s. I24'te bunları işlemiştir... Kadı Beydavi, Hazin, Vahidi, Fahrettin Razi, İbni Kesir, Hamdi Yazır gibi müfessirler Nisa suresi 60. ayetin açıklama kısmında anlatmışlardır. Nesefi, Nisa 59'da almış bu bilgileri. Zamahşeri, Nisa 61-65. ayetlerde. Daha fazla kaynak için Kur'an'ın Kökeni adlı kitabımın s. 74'e bakılabilir. 233) a- Kenz'ül Umrral, Taharet, no: 27051. b- Musannaf, Taharet kısmında 1/114. No: 416. c- Beyhakı, Sünen 1/131 -590. 234) A. Razzak, Musmnaf, no: 415, Taharet, 1/114. 235) a- İmam Suyuti, (Dürrü'l Mensur), Vahidi, (Esbab-i Nüzul), Zamahşeri (Keşşaf), İbni'l Cevzi, (Zad'ül Mesir...), Şevkani (Feth'ül Kadir), Kadı Beydavi (Envar'ü Tenzil ve Esrar'ü tevil), İbni Kesir (Tefsir'ül Kur'an'il Azim), Kurtubi, (El-Cami'ü li Ahkam'il Kur'an) ve daha niceleri Hicr suresi, 24. ayet tefsirinde yazmışlardır. Ayrıca imam Ahmet Müsned'inde Abdullah b. Abbas hadislerinde almış. Tirmizi, Hakim, İbni Hiban ve daha birçoğu bunu almışlardır. 236) a- Suyuti, Dürrü'l Mensur tefsiri, Bakara suresi 187. ayeti, b- Nisaburi, Esbab-i Nüzul, Bakara 187 237) Ahmet b. Hanbel Müsned-i, c. 2/40-42 ve Beyhaki, Sünen, 7/322. Kenz'ül Ummal, no: 45889. 238) Sünen-i Ebu Davud, Hudut Zina cezaları kısmı, no: 4399 ve 4402. Ayrıca Suyuti, Dürrü'l Mensur tefsiri, Bakara 233 ve Ahkaf 15. ayetlerin açıklama kısımları. Bir de bu iki ayetle ilgili diğer tefsirler. M. Taberi, Zehair'ül Ukba, 146 vd. 239) Bakara suresinin 223. 240) a- Tefsirlerden: Cessas, İbni Kesir, Kurtubi, Ibni'l Arabijaberi, Suyuti, Er-Razi, Begavi ve daha niceleri ilgili ayet yorumunda Ömer'in yukarıdaki olayı üzerine bu ayetin indiğini belirtiyorlar. b- İbni Hibban, 9/516-no:4202.Burada dipnotta başka birkaç kaynak da veriyor: Ebu Ya'li Mevsıli, imam Ahmet b.Hanbel, Abdullah b. Abbas hadisleri kısmında. Bir de Tirmizi, Taberi tefsiri ilgili ayette, Nesai, Vahidi, Begavi tefsiri ilgili ayet, suyuti... c- Tirimizi, no: 2906 Bakara tefsiri, Tuhfet'ül Ahvazi Tirmizi şerhi burada Ebu Davud ve İbni Mace'nin de bunu aldıklarını yazıyor. d- Ahmet b. Hanbel Müsned, 1/297 Abdullah b, Abbas hadisleri kısmında. e- Beyhakı, Sünen'ül Kübra 7/321, hadis no: 14125. Burada dipnotta ayrıca kaynaklar veriyor, f- Sünen-i Nesai, 5/314. ve 6/302. g- Taberani, Mucem-i Kebir 12/10-no: 12317. Taberani'nin muhakkiki Hamdi Selefi burada açıklama kısmında bu hadisin İmam Ahmet, Tirmizi, Nesai, Ebu Ya'li ve Heysemi tarafından da alındığını yazıyor. h- Mecme'ü Zevaid, 6/319. j- İmam Nevevi, Mecmu', 16/419. k- Tehzib-i Kemal, 1/337. Tirmizi, 4/184... 241) Heytemi, Aımet bin Hacer Mekki (h.974.ö), 'Sevaikü'l Muhrika', s. 138 ve devamı. 242) Buhari, Tefsir, Nur 12. ayet kısmında. 243) Bağdadi, 15/536, no: 7249. Burada yaklaşık Ebu Hanife'ye 150 sayfalık yer verilmiş; çok şey var. 244) Bağdadi, 15/535. 245) Bağdadi, 15/551. 246) a- Ahmet Emin, Duha'ül islam, 2/156-195. b- İbni Ebi Şeybe, Musannaf, no: 37310-14. c- Bağdadi, 15/463-no: 7249. 247) a- İbni'l Cevzi (597.h), El-Muntazam, hicri 150. yılı olayları kısmı, Ebu Hanife bölümünde. b- Bağdadi (463.h) Tarih'ü Medinet'i Selam', 15/ 507 ve devamı, no: 7249, Numan b. sabit kısmı. c- İbni Ebi Şeybe (h.235), Musannaf, no: 37371-72. 248) Bağdadi, Tarih, no: 7249-15/509. 249) Bağdadi, Tarih, 15/535. 250) Bağdadi, Tarih, 15/534-15/499. 251) Bağdadi, 15/ 544-550-lbni Ebi Şeybe, Musannaf, no: 37245-47, cilt 20/68. 252) Kur'an'ın Kökeni adlı yaptım. İbni Ebi Şyebe, Musannaf, 37202-206. 253) İbni Ebi Şeybe, Musannaf, 37371-72. 254) İbni Ebi Şeybe, age. 37240-44, cilr 20/60. 255) Heytemi, Ahmet bin Hacer Mekki (h.974.ö), 'Sevaikü'l Muhrika', s. 138 256) a- İbni Mace, Nikâh, Kadını dövme kısmı, no: 1986. b- Kenz, no: no: 42907-42911; 45628,45760, 45914-45920. c- Abdurrazzak, Musannaf, no: 6680-82 ve 17938. d- Taberi Tarih-i, 3/423- 13. hicri yılı olayları kısmında, e- İbni Esir, El-Kamil, 2/204, hicri 13. yılı olayları, Ebubekir'in ölümü kısmı. 257) Buhari, Cenaiz. 258) Buhari, Libas, Bab'ü Lebsi'l Kamis kısmında. 259) Buhari, Tefsir, Tevbe suresi 84. 260) Buhari, Tefsir bölümü, Tevbe suresi 80. ayet kısmında. 261) Müslim, Fedail-i Ömer no: 1865. 262) Buhari, Libas. Bab'ü lebsi-l kamis. 263) a- Buhari, Tefsir bölümü, Tevbe suresi, 80. ayet kısmında, b- Müslim, Sıfat-i Münafikin ve Fedail-i Ömer kısımlarında. c- El'lü'lüü ve'lMercan, no: 1553. 264) Lü'lüü ve-l Mercan, no: 1651. 265) Beyhaki, Şa'bü'l lr. No: 785-2/240. 266) a- İbni sad, 3/193. b- İbni Ebi Şeybe, Musannaf, Zühd kitabı, no: 34480. c- Suyuti, Tarih-ul Hulefa, 1/116. d- Beyhaki, Şa'b'ül İman, 1/485, no: 787. e- Hindi, Kenz, 12/837 vd no: 35912-35916. f- İbni Teymiyye, Minhac'ü Sünne, 5/482. 267) İbni Ebi Şeybe, Musannaf, Züht, no:35598-35635. halife Ömer bölümü. 268) Enfal, 9; 12. Al-i İmran 124-125 ve Muhammed suresi 15. Ayetler. 269) İmam Suyuti, Tarih'ul Hulefa, s. 114-1120. 270) Buhari-Müslim hadisleri, El-Lü'lüü ve-l Mercan, no: 1550. 271) Beyhaki, Şa'bü'l Irran, no: 884. 272) Mes'udi, Müruc'ü Zeheb, 2/307. 273) a- Ömer Rıza Kehhale, A'lam-i Nisa, Hz. Fatma kısmı, 4/114 ve devamı, b- İbni Kuteybe, el-İmame ve Siyase, s. 21 ve devamı, c- Belazuri, Ensab. 1/576 ve 2/268. 274) Belazuri, Ensab, 2/270. İbni Ebi Şeybe, Musannaf, no: 38202. Kitab'ül Megazi. Cilt, 20/579. M. Taberi, riyad-ü Nadre, Zikr-ü İstikalet-i Ebibekir mine'l Bey'a, 1/175 275) Şuara, 21, Meryem 48, Araf 150, Hud 80 ve Kamer, 10. ayet. 276) Mesudi, ispatü'l Vasiyye, s. 153 vd. 277) Yakubi, Tarih, 2/139-141. 278) Taberi Tarihi, Sakife Beni Saide kısmı, 3/207 vd. 279) Salim Mevla Ebi Huzeyfe, Üseyit b. Hudeyr, Beşir b. Sait gibi sahabiler de vardı. Kitab'ü Selim, s. 151. 280) Kitab-ü Selim bin Kays Hilali, diğer adı, Kitab'ü Sakife, s. 151 ve devamı. 281) Ömer Rıda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/116 dipnotunda. 282) a- ibn-ü Abdirabbih, Ikdü'l Ferid, cilt 1, Ebubekir'in halifeliği bölümünde, b- Ebü'l Feda Tarih, Ebubekir'in halife seçilmesi bölümü, 1/156. 283) Başta Halit bin Velit, halife Osman, Üseyd, Seleme, Sabit b. Kays, Muhammed b. Mesleme, Muaz b. Cebel, Muaviye, Beşir b. Sad, Ibni'ül As, Mugire, Ebu Ubeyde b. Cerrah, Salim, Kunfuz vs. 284) a- Zehebi. 1-) 'Siyer u A'lam-i Nübela', 15/578; 2-) Tezkirefül Huffaz, 3/884, no: 852; 3-) 'Mizan'ül itidal', Ahmet b. Muhammed b. Sırrı b. Ebi Darem kısmı, no: 551, s. 2/283. b- Askalani, Lisabü'l Mizan, 1/609 Ahmet b. Muhammet b. Sırri kısmında. No: 759. c- Suyuti'nin Tabakat'ül Huffaz s. 362. 285) a- Belazuri, Ensabü'l Eşraf, 1/586. b-TDV ansiklopedisi, 11/422... c- ibni Esir, Üsd, no: 6706. Esma md. d- D.bekiri, Traih-i Hamiş, 2/284. 286) Mesudi, 'İspatü'l Vasiyye', s. 153 vd 'Kıssat'ü Sakife' bölümünde. 287) Yakubi, 2/139 vd. 288) Safedi, el-Vafi bi'l Vefeyat, 6/15, no: 91. Şehristani, el-milel'ü ve'l Nihal, s. 71. 289) Endülüsi, Ikdü'l Ferid, 5/13. Ebü'l Feda, Tarih, Ebubekir'in halife seçilmesinden söz eden bölüm. 290) İbni Teymiyye, Minhac'ü Sünne, 8/291. 291) Ömer Rıda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114... Hz. Fatma kısmında. 292) İbni Ebi'l Hadid, Şerh'ü Nehci'l Belaga, 14/193. Dar u ihyai'l Kütübi'l Arabiyye. 293) a- İbni Ebi Şeybe. Musannaf, Kitabü'l Megazi, no: 37045, cilt 20/579-584. b- el-Mütteki Hindi, Kenz'ül Ummal, no: 14138, Ebubekir kısmı. 294) El-isferaini, el-fark'u Beyne'l Firek, s. 103. 295) a- Ahmet b. Hanbel 1/1 18. b- Üsd'ül Gabe Hasan b. Ali kısmında. c- Hakim, Müstedrek, Heysemi ve daha birçok Tabakat kitapları da bu isimlendirme olayını aktarmışlardır... 296) a- Muhibbüddin Taber, Delailü'l İmame, s. 43. b- Hafız ibrahim. Divan s. 82: Burada Ömer Fatma'nın evini yaktı diyor. 297) Buhari, Megazi, Hayber bölümü kısmı. 298) İbni Şehraşub, Menakib'ü Al-i Ebi Talib, c.3/365 ve devamı. Selim b. Kays Hilali, s, 386-395 299) a- Fahrettin er-Razi, 'el-Mahsul fi ilmi usuli'l fıkıh' c. 4/343. el-Kelam'u fi'l Ahabar kısmında. b- Taberi tarihi, 4/459. Hz. Ali'nin halife seçildiği kısım, c- İbni Manzur, Lisanü'l arab, 11/670. Nasel md. d- İbni Esir: 1-) Nihaye, Nasel md. Veb. 2-) el-Kamil Cemel vak'ası bölümü, 3/206. e- ibni Kuteybe, el-lmam ve'l Siyase, s. 80-88. f- İbni Asakir, Tarih'u Medinet'i Dımaşk, Hz. Hasan kısmında, 13. cilt. g- Zebidi, Tacu'l Arus, Nasel md. 8/14. 300) a- Belazuri, En^b, 2/263. Ebubekir itiraf ediyor ki, görev Ali'nin hakkıydı, b- Ömer Rıda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114 ve devamı Ömer, Fatma da evde olsa yakarım diyor. Ayrıca burada dipnotta geçiyor ki, Ömer ve Halit b. Velit ekibi, Zübeyir ve Ali'yi zorla alıp götürüyorlar. Yine bu arada Ömer'in Fatma'yı kapı ile duvar arasında sıkıştırdığı ve Ömer'in ekibi tarafından dövüldüğü, bu olup bitenler yüzünden Fatma'nın çocuk düşürdüğü ve Ali'nin kafasına urgan geçirilip götürüldüğü yazılı, c- İbni Kuteybe, Imame-Siyase, s. 22. Fatma ağlayınca millet de ağlıyor ve şehir adeta mahşer gününe dönüyor. d- Hindi, Kenz, no: 14060. Ali'nin evine yapılan baskında Zübeyir kılıçla saldırıyor. e- Mes'udi, Müıuc'ü Zeheb, 2/308. Ebubekir Ali'ye hak veriyor; ancak fitne var diye görevi üstlendiğini söyler. f- Muhibbüddin Taberi, Riyad'ü Nadre, 1/168. Baskın sırasında Zübeyir'in kılıcını alıp kırıyorlar. 301) a- Zehebi (748.h), 1-) Siyer-i A'lam 15/578 ve 2-) Mizan'ül itidal, 1/139. b- İbni Hacer Askalani (852.h), Lisan'ül Mizan, 1/268. c- A. Kahir Bağdadi, (429.h) el-ferk'u beyne'l firek, s. 103. d- Şehristani (h.548)el-Milel ve'l Nihal, s. 1/21. e- İbni Ebi'l Hadid (h.656), Şerh'u Nehci'l Belaga, 6/49. f- Safedi (764.h) 'el-Vafi bil'I Vefeyaf, 6/15. 302) a- Kitab'ü Selim Hilal s. 149 ve devamı, bir de 386 ve devamı. b- M. Fadıl Mes'ıdi, el-esrarü'l Fatimiyye. c- İbrahim b. Hila Sakafi (h.283'te vefat etmiş) 'Kitabü'l Garat.' d- Mukatil b. Atiy/e, 'el-Halafet'ü ve'l imame' e- Cevheri (323.'te ölmüş), Sakife ve Fedek. 303) a- Belazuri, Ensabül Eşraf, 1/588 vd b- İbn-i Abdirabbih, Ikdü'l Ferid, 5/13. Ebubekir'in halife seçilmesi kısmı. c- Ömer Rıda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114 vd d- Tarih-i Yakubi, 2/141 vd e- Tarih-i Ebufida, 1/156. Halife Ebubekir bölümü. f- Kitab-ü Selim b. Kays Hilal-i, s. 388 ve devamı. g- İbni Kuteybe, el-tmame ve'l Siyase, s.21 h- Mesudi, ispatül Vasiye, s. 153 i- Tarih-i Yakubi, cilt 2/141 j- Hindi, Kenzü' Ummal, no: 14060. k- Taberi, Tarihi, 3/202 l- MuhibbüddinTaberi, Riyad-ü Nadre, 1/168 304) Buhari, Bed'ül Hak. Müslim, Mcnakıb-i Fatma. 305) a- Belazuri, (279)Ensab'ül Eşraf,, 1/582-589 ve 2/259 ve sonrası, Sakife beni Saide bölümü. b- İbni Kuteybe Dneveri (279), 'el-lmame ve-s'Siyase', diğer adı, Tarih'ül Hulefa. c- Mesudi, (346) a)"lspat'ul Vasiye" s. 1 16-119. b) 'Mürucü Zeheb' kaynakları. ç- Ömer Rıda Kehhale. A'lami Nisa. Hz. Fatma kısmında. 4/1 14-1 17. d- Yakubi (h.292.6), Tarih, 2. cilt Ebubekir bölümü. e- Safedi (h.764.c),'EI-Vafi bil Vefeyat', Elif harfi, Nazzam/ibrahim b. Seyar b. Hani el-Basrî ksmında. f- Ebü-I Fetih Şehristani (h.548.ö)' el-Mille ve-1 Nihal' 1/14. Nizamiye ekolü kısmında. g- Isferaini, (429) 'el-Ferk'u beyne'l Firek' adlı yapıtı. h- Zehebi (Ö.738), a) Mizan'ül İtidal, Ahmet b. Muhammed Sırri (ibni Darem) bölümünde 1/139. b) Siyeri A'lam, 15/ 578 yine Ahmet b. Muhammed b. Sırri (İbni Darem) kısmında. i- Muhammed D. Ali b. Şehraşub, Mebakıb-i AI-i Ebi Talib. j- Muhibbüddin Taberi, a) 'Riyad'ü Nadre', b) 'Zehairü'l Ukba.' k- İbni Hacer Askalani (ö.852.h), 'Lisan'ül Mizan' Ulvan b. Davud Beceli ve ibni Ebi Darem md. l- ibni Halili, 'Ebubekir b. Kuhafe.' m- Buhari, Ahkain kitabı, Istihlaf kısmı. n- İbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 30 ve Muhtasar'ü Tarih-i Dımaşk, 13. cilt. o- A. Razzak, Musannaf, Megazi kısmında, no: 9758 vedevamı. Ebubekir'in halife seçilmesiyle ilgili. ö- Ebni Ebi Asım, el-Ahad ve'l Mesanî, Ebubekir kısmı. p- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/ 269. Sakife Beni Saide bölümü. r- Taberi Tarih-i 3/430 Ebubekir kısmı, Sakife Beni Saide. s- Kenz'ül Ummal, no: 14113. ş- Taberani, Mucem-i Kebir, Aşerei Mübeşşere, Ebubekir kısmı, no: 43. t- Ebü-I Feda, 'Tarih', Ebubekir kısmında. u- ibni Ebi Şeybe, Musannaf, no: 38201 ve 38211. ü- ibni Teymiye (661-728), 'Minhac'ü-s Sünne, 8/290 ve devamında. v- ibni Abdirabbih, 'Ikd'ül Ferid', Sahife beni Saide kısmında. y- Cahız, el-Osmaniye. z- Heytemi, Savaik-i Muhrika. 306) a- Ali Nasıf, Tac: Nikâh kısmı, 2/287. b- Nesai, Nikah, 7. bab, no: 3219. c- İbni Eesir, Üsd. No: 7175. d- Tabakat-i Ibn-i Sad, cilt 8/463. 307) a- İbni Sad, Tabakat, No: 4620- 8/463. b- A. Razzak, Musannaf, nor 10351-354. c- Zehebi, Siyer-I A'lam, 3/500. 308) a- Asbahani, el-Agani, 16/31. b- Hindi, Kenz'ül Ummal. Ümmü Gülsüm md. No: 37590. c- İbni Esir, El-Kamil, 2/450. Ömer'in ailesi bölümünde. 309) Kur'an'da Kadın ve Hz. Muhammed'in Hanımları adlı yapıtım s. 239 310) a- Buhari, El-Elebu I Müfred, bab 483, sayfa 381 ve hadis no.- 1053. bölüm, erkeğin eliyle yemek yemesi b- Heysemi, IV. Zevaid, Ahzab suresi tefsiri. c- Taberani M.Sagir, no: 226. İbrahim bölümü ve M. Vasit, no: 3062. İbrahim md. d- Tabari, IbniKesiri Suyuti ve daha birçok müfessir de Ahzab suresi 53. ayet kısmında. e- Fethü'l Bari Buhari şerhi. Tefsir bölümü, Ahzab 53. ayet bağlamında. C. 8/408. f- Asbahani, T. Ahbar'i Asbahan, İbrahim b. Bendar md. s. 192. 311) a- İbni Esir, Üsd, No: 3824, 7175. b- TDV İslam Ansiklopedisi, 12/219. c- Ibni'l Cevzi, Sıfat-ı Safve, 1/152. d- Askalani, 1) isabe, No: 5740, 11583; 2) Tehzib-i Tehzib, No. 2860, 12/468. e- İbni Abdi'l Ber, istiab, No: 1878, 4057. f- Halebi, İnsanü' Uyun, age., 3/367. g- Zehebi, Sireti A'lam..., 2/1 19. h- Ali Nasıf, Tac, Fedail, dipnotta, 3/378. 312) Kur'an'da Kadın ve Hz. Muhammed'in kadınları, Ömer'in eşleri kısmında. 313) a- Nevevi, el-Mecmu, 16/327: Burada Taberani'nin bunu aktardığını ve Bezar'ın aldığını belirtiyor. b- Mamekani, Tenkih'ül Makal fi ilim-i r-Rical, 3/73. c- Taberi, Zahair-i Ukba, s.288 vd. 314) a- Heysımi, Begıyet'ü Raid fi tahkik-i Mec'ma-i Zevaid, Nikâh kısmı 4/499, no: 7430. b- Taberaıi, Mucem-i Kebir 3/36, no: 2633. 315) a- Musannaf, küçüklerin evliliği bölümü kısmı, no: 10351-354, 6/162. b- Muhibbüddin Taber, a) Zahair'ül Ukba, s. 288 ve devamı, b) Taberi, Riyaz u Nadre, 2/80. c- Bağdadi, Tarih-i Bağdat. İbrahim b. Mihran Askalani kısmında, no: 3190. d- lbni-l Cevzi, El-Muntazam fi'l Tarih, Hicri 17. yılı olayları kısmında, cilt 4/237. e- Şevkani, Neyl'ül Evtar, 6/126. Evlilik teklifi yapılan kıza bakmak kısmına/Nikah bölümü, f- Zehebi, Siyeri A'lam, 3/500. g- İbni Hacer Askalani, Isabe, no: 12233. Ümmü Gülsüm kısmında, h- İbni Abdi'l Berr, Istiab, no: 4204, cilt, 3/423. i- Safedi, El-Vafi bi'l Vefeyat, 24/272. j- İbn'il Esir, Üsd'ül Gabe, Ümmü Gülsüm md. Kadın bölümü. No: 7578, el-Kamil, 2/450. Ömer kısmı. k- İbni Sad, Tabakat, 8/463, no: 4620. I- Hindi, Kenz, no: 37586-88: Ümmü Gülsüm kısmında. m- Kandehlevi, Hayat-i Sahaba. Ahmet Meylani ter. 3/319. n- Beyhaki, Sünen, no: 13162, cilt, 7/64. o- Prof. İbrahim Canan, Kütüb-i sitte, 15/527. 316) a- İbni Kesir, (h.774.ö) 'Bidaye-Nihaye', Hz. Muhammed'in evlatları kısmında, c. 5/331. b-San'ani (h.562.ö),'EI-Ensab', 1/207. c- ibni Teymiyye (h.728.ö), 'Minhac'ü-s'Sünne', 4/493. 317) EbuMuaz ismail, 'Kitab'ü Zevac-i Ömer b. Hattab min Ümmi Gülsüm binti Ali b. Ebi Talib'adlı eser gibi. 318) İbni'l Cevzi, Muntazam, 4/237, h. 17. yılı olayları kısmında. 319) Hz. Ali'nin çocukları: a- Hasan, Hüseyin, Zeynep, Ümmü Gülsüm ve Muhsin Hz. Fatma'dan. b- Muhammed Hanefi, Havle binti Ca'fer'den. c- Ubeydullah, Ebubekir Leyla binti Mesut'tan. d- B. Abbas, Osman, Ca'fer, Abdullah Ümmü'l Benin binti üzam'dan. e- K. Muhammed Ümmü Veled'den. f- Yahya ve Avn adlarında iki erkek çocuk Esma binti Amis'ten. g- B. Ömer, Rukiyye Seh'ba'dan. h- O. Muhammed Ümame binti Ebü'l As'tan. i- B. Remle ve Ümmü'l Hasan Ümmü Sait'ten. j- Ümmü Hani Meymune, K. Zeynep, Remle, K. Ümmü Gülsüm, Fatma, Emame, Hafce, Ümmü Hiram, Ümmü Ca'fer, Cemale, Nefise, Ümmü Seleme ve bir kızdan daha söz edilir; işte bunların Farklı farklı anneleri var diye geçiyor islami kaynaklarda. Örneğin, Tarih'ül Hamiş, 2/283 ve Sıfati Safve 1/309. Toplam 34 çocuk çıkıyor ortaya. Tabii ki Muhsin baskında düşürülmüştü; bunu da belirteyim. 320) Bağdadi (ö.463.h), Tarih-i Bağdat. İbrahim b. Mihran Askalani kısmında, c.7/126, no; 3190. 321) a-Tarih-ul Hamiş, 1/272-275. b- İbni Asakir, Tarih'ü Medinet'ü Dımaşk, 3/132. c- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/330. 322) a- Makdisi, el-Bed'ü ve Tarih, 4/139 ve 5/16. b- Kastalani, Mevahib... 1/39. c- Tarih-i Hamiş, 1 /272 ve sonrası. d- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/329. Muhammed'in çocukları bölümünde. e- Heysemi, M. Zevaid, 9/217, no: 15244. f- İbni Asakir, Muhtasar'ü Tarih-i Dımaşk, Evlad-i Nebi kısmında, 2/263-264. 323) a- Prof. Dr. Rıza Savaş, Hz. Muhammed devrinde Kadın. s. 35. Burada Taberi tarihinden alıntı yapar. b- Dulabi tarafından el-Zürrüyyet'üI Tahire adlı yapıtında da geçiyor. 1/5. c- Diyanet, Tecrid-i Sarih Diyanet tercemesi, no: 313 ve 625. 324) a- İstiab, Zeynep, no: 3360, Rukiye no: 3343 ve Ümmü Gülsüm no: 4201. b- Üsd'ül Gabe, Zeynep kısmında c- Tarih-ul Hamiş, 1/273-75. Burada İbni Ishak'ın da, Muhammed 30 yaşında iken Zeynep doğmuş rivayetini alır. d- Askalani, isabe, Zeynep md. No: 11354. e- Nihayet'ül Ereb, 18/212. f- Zehebi, Siyer-I A'lam, 1/334 ve sonrası. 325) a- Taberi Tarih-i, 2/468 Bedir harbi kısmında, b- Askalani, isabe, Zeynep md. No: 11354. 326) Tecrid-i Sarih, Diyanet tercemesi, no: 313 hadisin açıklama kısmında. Ayrıca tabakat kitaplarında sıkça işlenir. 327) a- Tarih-ul Hamiş, 1/274. b- İstiab, Zeynep kısmı, no: 3360. c- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/330. d- Askalani, İsabe Zeynep md. No: 1 1217. e- Dulabi, Zürrüyyet-i Tahire, 1/59-65. f- Mas'ab Zübeyri. Neseb'ü Kureyşin. s. 21 ve soırası. g- İbni Hişam, Sire, 2/293 ve sonrası, Bedir kısrrında. h- Belazuri Ensab'ül Eşraf, 2/23 ve devamında. i- D.bekıri, Tarih-i Hamiş, 1/274. 328) a- Tabakat, 7/258 vedv. no: 4086. b- D.bekiri, Tarih-i Hamiş, 1/273. c- Mas'ab Zübeyri, Nsseb'ü Kureyşin, s. 158 ve 219. d- İsabe, no: 11354. 329) a- Buhari, Edeb 18. bab. Müslim, Mesacid, 42. bab. Ebudavud, Namaz, 165. bab. Nesai, Mesacid, imame ve Sehiv kısımlannda. b- İsabe, Zeynep kısmında, no: 11354. 330) Tecrid-i Sarih, no: 313,cilt 2/453. isabe, no: 11354. Zeynep md. 10954, Ümame md. 331) Ahzab, öve 53. 332) a- Tabakat, 7. cilt, no: 4087-4088. b- Dulabi, El-Zürrüyet'ül tahire, s.1/56 vd. c- Taberi Tarih, 2/418. d- D.bekiri, Tarihü flamis, 1/273. e- Belazuri, Ensab, 1/23 vd. f- İbni Hacer, lsabe.no: 11354. ve 11318 Rukiye md. g- Tarih'ü Ehli'l Beyi s. 92 333) a-Dulabi, el-Zürrüyet'l Tahire, 1/72. no: 63 Rukiye kısmında. b- Tarih-i Hamiş, 1/406. Ayrıca Moğultay'm da bunu söylediğini yazıyor yazar: 1/275. c- Muhibbüddin Taberi, Zehair-ül Ukba, 162 334) a- Üsd, Rukiye nd. b- ibni Asakir, Ta-ih'ü Medinetüi Dımaşk, 3/127. c- El-Makdisî' (c355)el-Bed u ve'l-Tarih, 5/17. d- Tehzib'ü Taribi Dımaşk, 1 /298. e- MuhibbüddinTaberi, Zehairü'l Ukba. 163. f- Nüveyri,Nihayet’ul Ereb, 18/212. g- Askalani, Isats, no: 11181 Rukiye md. h- İbni Abdil Be, Istiab, Rukiye md. No: 3343. 335) a- İbni Abdi'l Ber, Istiab, no: 4201 Ümmü Gülsüm md. b- Dulabi, el-Zürriyyetü'l Tahire, s. 1/88 c- İbni Esir, Üsd, Ümmü Gülsüm md. 336) a- İbni Asakir, Tarih u Medinet-i Dımaşk, 3/127 ve 39/40-45. b- Kastalani, Mevahib-i Ledüni, 1/394. c- Taberani Mucem-i Kebir, 6/ 176, 17/184 ve 22/436. d- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye: 5/530. e- Hindi, Kenz'ül Ummal. Osman kısmı. no: 36199-36208 ve 36246. f- Heysemi, Mecme-ü Zevaid, no: 14509-14512 337) a- D.bekiri, Tarih'il Hamiş, 1/272. b- Kastalani, Mevahib'i Ledüni, 1/391. c- Dulabi, El-Zürıiyyetü'l Tahire, 1/46. d- Istiab, Hatice kısmı 4/1818, no: 3311. e- Taberani, 22/455. f- Mecme'ü Zeveid, 9/253. g- Makdisi, Med-Tarih 4/139 ve 5/16. 338) a- Tarih-i Hamiş, 1/406. Ayrıca Moğultay'ın da bunu söylediğini yazıyor yazar: 1/275. b- Muhibbüddin Taberi, Zehair-ül Ukba, 162. c- Dulabi, el-Zürriyyet'ül Tahire, 1/72. d- Suyuti, Traih'ül Hulefa, s. 165. 339) Tecrid-i Sarih, Diyanet tercemesi, no: 625/cilt 4/319 hadisin açıklama kısmında. 340) a- Kastalani, Mevahib-i Ledüni, 1/391. b- İbni Kesir, El-Bidaye ve'l Nihaye 11. hicri yılı olayları 5/330. c- Makdisi, el-Bed'ü ve'l Tarih, 4/139 ve 5/16 Aynı şeyi Taberani de alır. 341) Kur'an'ın Kökeni, s. 213. üçüncü baskı. 342) Buhari-Müslüm, Fadail-i Fatma. 343) a- Menakıb'ü Ali Ebi Talip 1/59-162. b- Ebülkasım Kufi, 'Istigase' 1/68. 344) a- Tenkih'ül Mekal fi İlmi Rical. 3/79 Zeynep konusunda. Aynı zamanda Tusteri, bunun şerhi olan Kamusi Rical'da bunu işlemiştir, b- istiğase, s. 89. c- ibni Şehraşub, Menakıb-i Al-i Ebitalib, 1/159-163. Burada başta Belazuri olmak üzere birkaç kaynaktan söz eder. d- Amili, Benat-ü Nebi, s. 83 ve sonrası. 345) a- Moğultay, Siyer, s. 12. b- Abdurrazzak, Musannaf, 5/224, no: 9441. 346) Buhari, Tefsir bölümü, Bakara suresi 193. ayeti kısmında. 347) Menakib-ü Al-i Ebi Talib'den naklen Amili, 'Benat'u Nebi ve Rebaibuhu s. 1/83-95. 348) Isabe, no: 11318 Rukiyye md. 349) Belazuri, Ensab'ul Eşraf, 6/160. 350) a- İbni Kuttybe, Maarif, 112-113. b- Belazuri Ensab., 6/149. c- İbni Kutıybe, Maarif, s. 112. d- Başka bir eserim olan Sümerlerden İslam’a Kutsal kitaplar ve Dinler, s. 23. 351) İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/190. 352) Feth'ül Bari, Kitab'ül fiten, bab'ü iza ilteqe'l müslimani bi seyfihima, cilt 13/35. 353) a- Taberi Tarihi, 4/333-367. b- İbni Teymiye, Minhac'ü Sünne, 3/206. c- ibni Kasir, Bidaye... 7/222 Zehebi'den alıntı yaparak. d- Askalani, Feth'ül Bari, 13/35. 354) Tüm bu kaynaklarda Na'sel'in ne anlama geldiği ve niçin Osman'a Na'sel dendiği anlatılıyor: a- ibni Asakir, Tarih-ü Medinet-i Dımaşk, 39/327. b- Kamus'ül Muhit, Na'sel md. c- Zamahşeri, el-Faik, 4/52. d- Ibn'ül Esir, el-Nihaye 5/177 e- Zebidi, Tac'ül Arus, 1 cilt Na'sel md. f- İbni Manzur, Lisan'ül arab, 11 /669. 355) a- İbn-i Kesir, Bidaye-Nihaye, cilt 7/211 vd. b- Hindi, Kenz, no: 36306 356) a-lbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 5/521-26. b- İbni Esir, El-Kamil, Osman kısmı. 357) İleride bu önemli şahsiyetlerle ilgili bilgi vereceğim zaten. Mesela; aktif olarak onun ölümünde görev alan Amr b. Hamik, Şebes b. Rab'i, Abdurrahman b. Udeys, Ferve b. Amr Ensari, Ekder b. Hamam ve Muhammed b. Ebi Hüzeyfe gibi şahsiyetler. İbni Hacer, Isabe, no: 486, 3959, 5267 ve 5822. İbni Esir, Üsd. Muhammed b. Ebi Huzeyfe, Ferve b. Amr ve Amr b. Hamik maddeleri. 358) Taberi Tarihi, 4/338 vd. 359) a- İbni Asakir, Tarih u Medinet'i Dımaşk, 39/532. b- Taberani, Mucemi Kebir, 1/78-no: 107. c- Taberi Tarihi, 4/412 ve devamı. d- Ebu Naim Asfahani, Marifet'ü Sahabe, no: 248. e- Heysemi, Mecme-ü Zevaid, 9/95, no: 14558. f- lbni-l Manzur, Lisan'ül Arab, 6/283 Heşş Kevkeb md ve Na'sel md. g- İbnil Esir, El-Nihaye fi Garibi-1 Eser, 1/966.Heşş Kevkeb/Na'sel. h- Yakut Hamevi, Mucem'ül Buldan, 2/262. ı- Ibni Kesir, Bidaye ve'l Nihaye, 7/213. j- ibni Esir, Üsd. Eşlem b. Evs kısmına. k- Tehzib-i Kemal, 19/457. 360) İbni Şebbe, Tarih'ül Medine, Osman'ın kabri kısmında no: 321-323. 361) a- Taberi, Tarih 4/412 vd. ve Asbahani, Marifet-ü Sahabe, no: 265-266. b- lbni-1 Esir, El-Kamil. halife Osman kısmı 2. cilt c- İbni Kuteybe, imame Siyase, 1/64. d- Askelani, Isabe, no: 1082. Cebele b. Amr b. Evs kısmında. e- ibni Asakir, Tarih-i Dımaşk, 39/532. f- Taberani, Mucem-i Kebir, 1/78-no: 107. g- Heysemi M.Zevaid, no: 14558-9/95. h- Yakut Hamevi, Mucem'ül Buldan, 2/262. i- ibni Hacer, Talhis-ül Habir, 2/145. j- İbni Sad, Tabakat, 3/37-44. 362) Taberi Tarihi, 4/415-421. 363) a-Taberi Tarihi, 4/412-414. b- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/207 vd. c- İbni Kuteybe, Maarif, s. 113. 364) Yukarıda Osman'ın ölümüyle ilgili açıkladığım bilgiler şu kaynaklarda geçiyor. Daha nice kaynaklar da var: 1- İbni Sad, Tabakat, 3/37-43. 2- Taberi Tarihi, 4/412 vd. 3- Ali b. Yunus el-Amili, Sırat'ül Müstakim, 3/30. 4- İbni A'sem, el-Fütuh, 1/64. 5- Ebü'I Feda, el-Muhtasar fi Ahbar'il Beşer, 1/172. 6- İbni Abdirabbih, Ikd'ül Ferid, 4/270. 7- Zebidi, Tac'ül Arus, 8/139-141. 8- Ibn'il Manzur, Lisan ül Arab, 1 1/670 Nasel ve Haşş Kevkcb md 9- Ibn'il Esir, a) En-Nihaye fi Garibil Hadis'i ve'l Eser, 1/969 ve 5/80. b) el-Kamil fi Tarih, h.35. yılı, halife Osman bölümü, c) Üsd'ül Gabe, Eşlem b. Evs b. Becre el-Ansari bölümünde. 10- İbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 39/532 vd Hz. Osman konusu. 11- Taberani, Mucem-i Kebir, halife Osman kısmı. 1/78-no: 107-109. 12- İbni Hacer, a) Isabe, no: 1081 Cebele b. Amr kısmında. Ve Eşlem b.Evs b. Becre el-Ansari bölümünde, b) 'Telhis'ül Habir', 2/145 ve 5/275. 13- Heysemi, Mecme'ü Zevaid, 9/95, no: 14558. 14- İbni Abdilberr, Istiab, A.Rahman b. Udeys ile Eşlem b. Evs. B. Becre bölümleriyle halife Osman kısmında. 15- İbni Şebbe, Medine Tarihi, Osman'ın kabri bölümünde, no: 321 vd. 16- Hindi, Kenz'ül Ummal, no: 36172 ve 36298, halife Osman kısmında. 17- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, Osman bölümü, 7/192 vd. 18- Muhibbüddin Taberi, Riyad'ü Nadre, Osman konusunda, s. 3/70 ve sonrası. 19- Müzi, Tehzib-i Kemal, 19/457-no: 3847 Osman b. Affan kısmında. 20- Yakut Hamevi, Mu'cem-ül Buldan, 2/262 Haşş Kevkeb kısmında. 21- Ebu Naim Asbahani, Marifetli Sahabe, Osman kısmı, I. cilt, no: 263 ve sonrası. 22- Belazuri, Ensab'ül Eşraf, 6/160 ve devamı. 365) a- İbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 57. cilt/270 vd. No: 3712. b- Heysemi, Mec'me'ü Zevaid, no: 431 ve 9233. c- Taberani, Mucem-i Kebir, Abdullah kısmında no: 13770. d- Bezar, Bahr'ü Zihar, no: 2060. e- Fakihi, Ahbar-u Makke, no: 706. 366) Belazuri, Ensab'ül Eşraf, 6/149. 367) a- İbni Kuteybe, Maarif, s. 112 ve 199 Mervan kısmında. b- İbni Abdil'ber, Istiab, no: 529. Hakem b. Ebi-I As kısmında, c- Muhibbüddin Taberi, Riad'ü Nadre, 3/72 ve devamı, d- Hakim, Müstedrek, 4/479-481. Hakem b. As kısmında, e- ibni'l Esir, Üsd, 4/348 Mervan kısmında; ayrıca Hakem kısmında da bilgi verir. f- İbni Hacer Askalani, Isabe no: 8324 Mervan kısmında. g- İbni Sad, Tabakat. Taberani, Mucem-i Kebir. Zehebi, Siyer-i A'lam. Ve daha birçok tabakat kitaplarında bu konuya yer verilmiştir. 368) a- Taberi Tarihi, 4/256-272. b- ibni Kuteybe, Marif, 112. 369) a- İbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 57.cilt/270 vd. No: 3712. İbni Asakir bu eserinde ona 56 sayfa yer vermiş. 224'ten 280. sayfaya kadar. b- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye. Osman'ın katli bölümünde,7/290 ve devamında. c- Ahmet b. Hanbel, Müsned'ül müksirin, Müsned'ü Abdullah, no: 6233. d- Taberi, Riyad'ü Nadre, 3/79 vd. e- lbni-l Esir, Üsd, Mervan ve hakem kısmında. f- Suyuti,Tarih ül Hulefa, s. 130 ve devamı. g- İbni Kuteybe, Maarif, 112. 370) İbni Kesir, Bidaye, 7/190. 371) Suyuti, Dürrül Mensur, Taberi Tefsiri, Kurtubi ve diğer tefsirler, Enam suresi 93. ayetin açıklama kısmında ve İbni Kuteybe, Maarif, s. 169 vd 372) 1- istiab, no: 1553. 2- Zehebi, Siyer-i a'lam, 3/33 vd. 3- ibni Sad, Tabakat, no: 3997-7/230. 4- İbni Kuteybe, el-Maarif, s, 169. 5- ibni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 29/34 vd. 6- Ebu Davud, Hudud hemen başta. 7- Nesai, Tahrim-i dem, mürted kısmında. 8- M.Taberi, Riyad'ü Nadre, 2/112 vd 373) a- ibni Asakir, Tarih-i Dımaşk, 38. cilt/60ve devamı, b- M. Taberi, Riyad'ü Nadre, 3/77. 374) Sahih-i Müslim, Hudud, İçki cezası kısmında. 375) a- Müslim, Hudut, Hadd'ül Hamr kısmında, b- İbni Kuteybe, Maarif, s. 180 vd. c- Zehebi Siyer-i A'lam, 3/412 vd. No:67. Burada kitabı tahkik eden, dipnotta ayrıca imam Ahmet b. Hanbel, Taberani, Tehzib-i Kemal, Bidaye- Nihaye, tstiab, Isabe, Ağanı, Üsd'ül Gabe, El-Kamil fi Tarih, el-Marife ve Tarih (Besevi) Neseb'ü Kureyş gibi kaynaklarda da geçtiğini belirtiyor, d- ibni Asakir, Tarih-i Dımaşk, 63. cilt/218 vd. no: 8033. e- Askalani, Isabe, Velit b. Ukbe kısmında. No: 9153. 376) a- Taberi Tarihi, 3/433. b- İbni Esir, El-Kamil 2/535. 377) a-Muhammed Rıda (1865-1935), 'Osman b. Affan' adlı eseri, Osman'dan kalan servet kısmında, b- İbni Kuteybe, Maarif, s. 112-113. 378) Muhammed Rıda, Hz. Osman b. Affan, s. 204. 379) 1- Mühibbüddin Taberi (694.Ö) Riyad'ü Nadere fi Menakıb'il Aşere, 3/75. 2- Belazuri (279.Ö) 'Ensab ul Eşraf 6/161 vd. 3- lbni'l Arabi Ebubekir (543.Ö)' El-Avasim'ü ımin'el Kavasım.' s. 280 vd. 4- İbni Kesir (h.774.ö), Bidaye, Nihaye, 7/80 ve sonrası, Osman kısmı. 5- Suyuti,Tarih'ül Hulefa, s. 130 ve sonrası. 380) a-İbni Abdilber, İstiab, İbni Mesut md. No: 1659. b- Heysemi M.Zevaid, no: 14548, cilt 9/109 c- Belazuri, Ens’ab, 6/148 381) a- Belazuri, Ensab, 6/140-164. b- Taberi Tarihi, 4/251 ve devamı, c- İbnil Arabi, el-Avasım'u min'I Kavasım, s. 280. d- Şehristani, Milel ve Nihal, s. 14. Nizamiye mezhebi kısmında. 382) Mesela Küfe'den Sabit b. Kays, Sa'saa b. Savhan, Amr-el Huzai, Amir b. Abdi-I Kays, Malik-i Ester, Malik b. Kab, Kümeyi b. Ziyad gibi şahsiyetler, Suriye tarafına Muaviye emrine gönderilirler. 383) a- Taberi Tarihi, 4/317 ve devamı. b- ibni Kuteybe, Maarif, s. I 13 ve 146. c- Tabakt-i İbni Sad, 4/429. 384) Belazuri, Ensab'ül Eşraf, 6/166 vd. 385) Bu adamın asıl adı, Amir b. Vasile b. Abdullah el-I Cenani. Muhammed zamanında vardı ve Muhammed'in sahabelerinden en son ölen kişi. İbni Asakir, no:3064, cilt 26/113 ve devamı. 386) a- Suyuti, Tarih'ül Hulefa, s. 200. b- İbni Asakir, no:3064, cilt, 26/117 ve devamı. 387) Zehebi Tarihü'l İslam, Halifeler kısmı özel bölüm, s. 95. 388) a- Ebül Feda, el-Muhtasar fi Ahbar'il Beşer, 1/239. b- Hakim Müstedrek, İsrail b. Musa'dan, 3. cilt no: 4607. c- ibni A'sem, Futuh, 1/420. 389) a-Taberi Tarihi, 4/386. b- ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/210. c- İbni Esir, El-Kamil 2. cilt, Osman kısmında. d- İbni Sad, Mervan b. Haken kısmında. 5/19 vd. 390) Ahmet bin Abdullah b. Kays o da Numan b. Beşir'den. 391) a- A. Razzak, Musannaf, no: 20967, cilt 11/447. b- Halife b.Gayyat Tarihi, s. 98. 392) a- Taberi, Tarih: 4/459. b- Fahrettin er-Razi, el-Mahsul fi ilmi Usuli'l fıkıh, 4/343. c- İbni Sad, Osman kısmında. d- İbni Manzur, Lisan'ül Arab, Na'sel md, 11/669. e- Ebül Feda, Muhtasar'ü Ahbar'il Beşer, 1/172 Hz. Ali kısmında. f- İbni Kuteybe, Imame-Siyase, s.80-88. g- İbni Abdirabbih, Ikd, 4/270. h- Ibnil Esir, El-Nihayefi garib'il hadis, 5/80. Na'sel md. i- Zebidi.Tac'ül Arus, Na'sel md. 8/141. j- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/209. k- İbni A'sem, el-Fütuh, 1/420. I- Ibnil Esir, el-Nihayefi Garib-il Hadis, 5/64. Na'sel maddesinde, m- A. Razzak, Musannaf, 11/447, no: 20967. n- Heysemi, Mecmeu Zevaid, no: 14568. 393) Enfal, 25. 394) a- İbni Hacer, Feth'ül Bari, Buhari şerhi, Kitab'ül Fiten, hemen ilk başta, cilt 13/6. b- Suyuti, Dürrü'l Mensur, İbni Kesir ve daha birçok müfessir, Enfal suresi, 25. ayet açıklamasında. c- Heysemi, Muceme'u Zevaid, Tefsir kısmı no: 11027. Ayrıca Zehebi, İslam Tarihi, özel bölüm, Halifeler kısmı, s. 504. 395) Buhari, Farz'ul humus, Bab'u bereketi'! Gazi. 396) Kaçanlardan birkaçı: Halife Osman, Rafi b. Mualla, Harise b. Zeyd, Ebu Hüzeyfe b. Utba, Velit b. Utbe, 397) Al-i İmran 155. Ayet. 398) a- İmam Suyuti, Dürrü'l Mensur, İbni Kesir, Kurtubi ve daha birçok müfessir, Al-i İmran 155. ayette. b) İbni Asakir, Tarih'ü Medinet'i Dımaşk, 39/257-262 ve 42/139. Filozof, Seneca (m.ö 4, l.s. 65) 399) a- Belazuri, Ensab, 6/172. b- Heysem, M. Zevaid, 9/84. c- Taberani Mucem-i Kebir, 7/226 d- Suyuti, Dürrü'l Mensur, Al-i İmran suresi 155. ayet yorumunda. 400) a- Taberi Tarihi, 4/ 405. b- İbni Şebbe, Tarih'ü Medine, s. 1160 ve sonrası, dördüncü cilt. 401) a-Taberi Tarihi, 4/371. b- İbni Kesir, Bidaye-Nihaye 7/199. c- Mecme'ü Zevaid, 9.cilt no: 14544 Osman kısmı. 402) a- Taberi Tarihi, 4/ 405. b- İbni Abdilberr, Istiab, Talha md. c- İbni Esir, el-Kamil, 2/541 Osman kısmı. d- İbni Hacer, Isabe, Talha kısmı. e- Belazuri, Ensab'ul Eşraf. 403) Ahzab, 6 ve 53. ayetler 404) a- İbni Sad, Tabakat, 8/349. Yasak içeren Ahzab 53. ayeti Talha'nın sözü üzerine inmiştir diyor. b- A. Razzak, kendi tefsirinde ilgili ayette Talha adını veriyor. 53. ayet. c- Belazuri, Ensab, 10/123. Talha ve Ayşe isimini veriyor. d- Begavi (516). Kendi tefsirinde Talha'nın adını veriyor. Ahzab 53. ayet. e- İbni Ebi Hatem er-Razi (h.327) tefsirinde Ahzab 53 yorumunda. f- İbni Kesir tefsirinde yine Talha-Ayşe diyor. Ahzab 53. Bu arada Ahzab 6. da önemli. g- Vahidi (468) tefsirinde yine aynı şeyleri söylüyor ve daha birçok kaynak. 405) İbni Sad, Tabakat, 8/275. 406) a- Suyuti, Dürrü'l Mensur, Ahzab 52. Ayet. b- Abdurrazzak, Tefsir. Ahzab, 52. ayet. c- Begavi, Mealim..., Ahzab 52. ayet. d- İbni Kesir, Ahzab, 52. ayet açıklamasında. e- Kurtubi, Ahzab, 52. f- İbni Abdilberr, Istiab, Uyeyne b. Hısn md. No: 2055. g- Darekutni, 3/218 ve ayrıca I. Hacer Askalani, Buharı şerhi Fethü'lbari, 10/455. ve Buhari Şerhi. U. Kari 15/74. Daha niceleri. 407) a- Taberi Tarihi, 4/357. Hicri 35. yılı bağlamında halife Osman kısmı, b- İbni Esir, El-Kamil, 35. hicri yılı olayları, c- Zehebi, İslam Tarihi, Halifeler kısmı özel bölüm, s. 95. d- İbni Asakir, Tarihi Dımaşk, 13/ 262. e- Istiab, Amr b. As md, no: 1931. 408) Belazuri, Ensab, 6/209. Istiab, no: 1931, Amr b: As md. 409) İbni Asakir, 39/40. Bu konudaki kaynaklar, kitabın sonlarına doğru gelecek olan Muhammed'in kızları bölümünde geçiyor. 410) Tevbe, 32.33. 411) Maide, 67. 412) Al-i İmran, 144. 413) Suyuti, Dürrü'l Mensur, Ali İmran, ayet,144. 414) Al-i İmran, 124-125. 415) Enfal, 9. 416) a- El'Lü'lüü ve-l Mercan, no: 1470. b- Buhari, Megazi, Beni Müstalık gazası, c- Müslim, Fedail kısmında. 417) Gazali, Ihyaü'l Ulum, Kitab u Şuab, 1/132. 418) Besevi, el-Marifet'ü ve'l Traih, 2/769. Dipnotunda ibni Hacer'in a- Tehzibi Tehzib 3/427 b- İsabe, 1/567 ve Zehebi'nin Mizan'ül İtidal, 2/107'dende alıntılar var. Besevi'nin sözünü ettüğü Zeyd b. Veheb, hicri 76 yılında vefat etmiştir. 419) Ebuzer, İbni Mesut, Hüzeyfe b.Yeman ve daha birçok kişiden. 420) İbni Hacer Askalani, Tehzib-i Tehzib, 3/427. 421) Tabii odur ki, ne kendisi Hz. Muhammed'i görmüş, ne de Hz. Muhammed onu görmüş; ancak Hz. Muhammed'in ashabına yetişip onları gören mümin kişi demek. 422) Zehebi, Mizanü'l İtidal, 3/158, no: 3034. 423) İtkan, Lübab'u Nükul, Dürrü'l Mensur gibi kaynaklarında çok ilginç aktarımları var. 424) Tabakat'ül Huffaz, s. 363, no: 822. 425) Mucem-i Kebir, 1/62, no: 43. 426) Kitabu’I Osmaniyye, 222-237. 427) İbni Ebİ Şeybe, Musannaf, no: 37045- 20/579. 428) Belazuri, Ensab'ül Eşraf, 1/586-87, no: 1184-87. 429) İmam-Siyaye, s. 40 vd. 430) Yakubi Tarihi, 2/141. 431) Hatta Şia kaynaklarında 600 kişilik bir grupla Halit b. Velit baskın yapıyor: Yani İslam tarihinde anlatıldığı gibi böyle basit değilmiş; çok kanlı bir iktidar mücadelesi yaşanmış bu baskında. 432) Taberi Tarihi, 3/201 ve devamı... 433) Ikd'ül Ferid, 5/13. 434) İspatü'l Vasiyeti, s. 153 ve devamı... 435) Kitab-ü Selim Hilal, tek cilt ve baştan sona kadar bu skandallardan söz ediyor. 436) Mucemi Kebir, 1/62, no: 43. 437) 'El-Avasim'ü Mine'l Kavasım' s. 118 vd ile 280-81. 438) Ümmü Gülsüm, yaklaşık 9-10 yaşlarında, Ömer de o zaman artık 60 yaşlarında. Bu evlilik konusunu özel olarak işledim ve tabi ki bir gerçek. 439) İbni Teymiyye, Minha< Ti Silıınrl'l Nobeviyye, 4/493 ve 8/291 iki ayrı yerde ele almış. 440) El-Maarif, s. 122 441) İbni Abdi'l Berr, Istiab, Abdullah b. Kays, b. Selim kısmında ki aynı zamanda Ebu Musa el-Eş'ari'nin asıl adıdır, no: 1639 KAYNAKÇA: A. Melik b. Habib (h.238.ö) 'Kitab'ü edeb'i Nisa'; diğer adı, 'el-Gaye ve'l Nihay', tek cilt, Tahkik ederi: A.Mecit, Dar'ul Garb'il İslami, Beyrut, 1992 A. Razzak Ebubekir b. Hemman San'ani (126-211 ö), 'el-Musannaf, 12 cilt, Tahkik eden: A.Rahman A'zamî, Mektebet'ul İslamî' Beyrut, 1983 Abdullah b. Abdulaziz el-Bekiri el-Endülüsi, (404-487.h) 'Mucem'ü Ma'stacem min Esma'il Bilad' 4 cilt, Tahkik eden: Musatafa Saka, Alem'ül Kütüb Matbaası, Beyrut, H.1403 Ahmet Emin, "Dua'l İslam" 3 cilt, Üsre Matbaası, Mısır, 1997 Ali Naci Tantavi, "Ahbar-i Ömer", Mekteb'ül İslami Matbaası, Beyrut, 1983 Asbahani Ebu Nairn (430.h) Delail-i Nübüvve, 2 mücelled, Tahkik eden: Dr. Muhammed Revvas ve Abdülberr Abbas, Dar-ü Nefais Matbaası, Beyrut, 1986 Atıf Ebu Muhammed, Şeceret'ü Nesebi-I Hulefa, tek cilt. Medine 1998 Bağdadi Ebubekir Ahmet b. Abdulaziz Cevheri (h.323.Ö), 'Sakife ve Fedek', Tahkik eden Muhammed Hadi el-Emini, Nineva Matbaası. Belazuri Ahmet b. Yahya b. Cabir (h.279.ö) 'Ensab'ül-Eşraf, 13 cilt, Tahkik eden: Dr. Süheyl Zekar ve Dr. Riyad Zerikli, Darü-I Fikir Matbaası, 1996, Beyrut Besevî, Ebu Yusuf Yakub b. Siifyan (ö. hicri 277), "el-Marifelü ve'l-Tarih", 3 cilt, (İzmir İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi no: 6679) Beyrut, 1974 Bezar Ebubekir Ahmet (292 ölüm),'Müsned'ül Bezzar/bahr'ü Zihar'. 13 cilt, Tahkik eden: Mahfuzurrahman Zeynüllah, Mektebet'ül ulum-i velhikem, Medine, 1994 Buhari Muhammet b. ismail (194-256), 'Tarih-i Sağir/Tarih'ül Evsaf 2 cilt, Tahkik eden: Mahmut İbrahim Zayid, Mektebet'ü Dari Turas, Kahire, 1977 Cahız, Ebu Osman Amr b. Bahr (150-255), Kitabü'l Osmaniyye', tek cilt. 1991, Ceyl Matbaası. Tahkik eden: A. Selam Muhammed Harun, Beyrut, 1991 Cevheri, Ebubekir Ahmet b. A. Aziz Bağdadi (h.323.ö), 'Sakife ve Fedek'. Tahkik eden: Dr. Muhammed Hadi, Nineva Matbaası, Tahran D. Bekiri, Hüseyin b. Mahmut (990.h), Tarih'ül Hamiş, 2 cilt, Müesseset'ü Şaban, tarihsiz, Beyrut Dulabi, Ebu Bişr Muhammed b. Ahmet (224-310) "Zürriyyet-i Tahire", tek cilt, Selefiye Matbaası, Kuveyt, 1986 Ebu Mansur A. Kahir Bağdadi, (h.429.ö) 'el-Ferk'ü beyne'l Firek'.Tahkik eden: Muhammed Osman Hışın, Mekteb'ü İbni Sina, Kahire Ebu Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed b. Abd'il Ber (ö. hicri 463); a) "el-istiab fi Marifeti'l Ashab, 4 cilt, Der'ü Nahde Matbaası, Mısır, tarihsiz, Tahkik eden: Ali Becavî; b) "el-İstizkar", 30 cilt, Daru Kuteybe, Beyrut, 1993, Emin Kal'aci; c) "ed-Dürrü'l Mesnun fi Ulumi Kitab-il Meknun", 11 cilt, Darü'i Kalem, Dımaşk, 1986 d) "ed-Dürerü Fi ihtisari'l Megazi ve-s- siyer", Darü'i Maarif, Mısır, H. 1403, Tahkik eden: Şevki Dayf Ebu Ubeyd Kasım b. Selam e!-Herevî (h. 157-224), "Kitab'ül Emval" Diyanet Küt. D. No: 17570, Ankara Ebu Ya'li el-Mevsıli (h.210-307), "Müsned", 14 cilt, Tahkik eden: Hüseyin Selim Esed, Darü'i Me'mun li'l Türas Matbaası, Beyrut, 1986 Ebubekir ibn'il Arabî, (ö.543.h), 'El-Avasim'ü min'el Kavasim'. Tek cilt. Tahkik eden: Dr. Ammar, Dar'ü Türas Matbaası, Kahire Ebubekir Muhammed b. Musa Hemedani/Şafii (548-584), el-I'tibar'ü fi'I Nasih'i ve'l Mensuh fi'lasar', tek cilt. Haydarabat, H.1356 Ebü-I Feda, İmadüddin İsmail b. Ali (h.298.ö)Tarih'ü Ebi-1 Feda'. Diğer ismi.'el-Muhtasar fi Tarih-il Beşer', Dar-ül Kütüb-il İlmiye Matbaası, 2 cilt, Beyrut, 1997 Ebü-I Hda, İmadüddin İsmail b. Ali (m.l331.ö), 'Tarih', (Ebubekir kısmında) El-Halal Ebubekir Ahmet b. Muhammet Bağdadi (234-311), Kitabü Sünne', 7 cilt, Tahkik eden: Atiye b. Atik Zehrani, Dar'ü Raye, (Toplam 2196 hadis alır) Riyad 1994 El-Müzî, Cemalettin Yusuf (ö. hicri 742) a) "Tehzib-i Kemal", 35 cilt, Risale Matbaası, Beyrut, 1992 b) "Tuhfet'ül Eşraf. 14 cilt, Daru Kütüb'il İslamî, Beyrut, 1983,Tahkik eden: Komisyon Endülüsi, Ahmet b. Muhammed ibni Abdirabbih (246-328) Ikd'ül-Ferid', 9 cilt. Darü'i kütübi'l İlmiyye Matbaası, Tahkik eden: Dr. A.Terhini, Beyrut, 1983 Endülüsi, îbni Abdi Rabbih Ahmet (Ö. hicri 328), "İkılü'l Ferid, 7 cilt. Lecnetü telifat Matbaası, Kahire, 1965 Fahrettin er-Razi Muhammed b. Ömer (544-606.h) "el-Mahsul fi ilmi Usul-il fıkıh" 6 cilt. Risale Matbaası, Tahkik eden: Dr. Taha Cabir Feyyaz Alvani, Beyrut Galip Kureyşî. "Evveliyatü'l Faruki Ömer", Beyrut, 1990 Hafız İbrahim (1932) 'Divan' 2 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Darü'i Kütübi'l Mısriyye, Mısır, 1987 Hatib-i Bağdad-i, Ebubekir Ahmet b. Ali (392-463),"Tarih-u Bağdat", 21 cilt, Tahkik eden: Dr. Beşşar Avvad Maruf, Darü'i Garbi'l İslam Matbaası, Beyrut, 2001 Heysemi, Nuretin Ali b. Ebubekir (735-807) a-) Mecme'ü Zevaid, 8 cilt, Tahkik, Abdullah Mahmut Derviş, Dar'ül Fikir Matbaası, Beyrut, 1986 b-) Keşl’ül Estar, 4 cilt. Tahkik eden; Habib'ürrahman A'zami, Risale Matbaası, Beyrut, 1979 Heytemi Ahmet b- Hacer (h.974.ö) 'Sevaik-i Muhrika' tek cilt, Hakikat Kitabevi, İstanbul, 2003 Isfahanî, Ebü'l Ferec Alî b. Hüseyin (ö. hicri 967); "el-Eğanî...", 24 cilt, el'Hey'etüT Amme, Tahkik eden: Ali Muhammed Becavî, Mısır, 1983 İbni Abdi-I Berr Yusuf Kurtubi (368-463) a) Temhid, Muvatta şerhi. 26 cilt, Evkaf Bakanlığı Yayını, Tunus, 1967, Tahkik eden: Mustafa b. Ahmet ve Muhammed b. A.Kerim, b) İstiab, Darü'i Fikir Yay., 2 cilt, Beyrut, 2006 İbni Asakir, Ebül Kasım Ali b. Hasan (499-571), Tarih'ü Medinet'i Dımaşk' 80. cilt, Tahkik eden: Muhibüddin Ebu Sait, Dar'ül Fikir, Beyrut, 1996 İbni Ebi Asım (206-287), 'el-Ahad veT Mesani' 6 cilt, Tahkik eden: Faysal Ahmet, Raye Matbaası, Riyad, 1991. İbni Ebi Şeybe, Ebubekir Abdullah b. Muhammed el-Kufl (159-235), 'Musannaf 26 cilt, Tahkik eden: Muhammed Avvanrıe, Darü-I Kible Matbaası, Cidde, 2006 İbni Esir el-Cezeri (h.630.ö) a) El-Kamil fi Tafih. 11 cilt. Tahkik eden, Ebül Feda Abdullah, Darü'i Kütübi'l İlmiye Matbaası, Beyrut, 1992 b) el-Nihaye fi Garibi'l Hadis. 5 cilt, Tahkik eden: Tahir Ahmet ve Mahmut Muhammed, Darü'i Kütübi'l İlmiye Matbaası, Beyrut c) Üsd'ül Ckbe fi Marifet'i-Sahabe", 6 cilt, Dar'ül Fikir, Beyrut. 1993 İbni Esir İzzettin Ebü'l Hasan Ali b. Muhammed el-Cezeıî (ö. hicri 630); a) Üsd'ül Gabe fi Marifet'i-Sahabe". 6 cilt, Dar'ül Fikir Mat., Beyrut, 1993 b) "el-Kamil fi'l-Tarih", 13 cilt, Daru Sadır Matbaası, Beyrut, 1965 İbni Habib Bağdadi (h.245.ö) "El-Münammak" tek cilt. Tahkik eden: Hurşit Ahmet Faruk, Alemü’l Kütüb Matbaası, Beyrut, 1985 İbni Hacer Askalanî (ö. hicri 852); a) "el-İsabe...." 8 cilt, "Dar'ül Ceyl MatbaasıTahkik M. Ali Becavî, Beyrut, 1993 b) "Feth'ül Bari". 15 cilt, "Dar'ül Fikir", Beyrut, 1996 c) "Tehzib'ü Tehzib". 12 cilt, Daru Sadır, Beyrut, 1968 d) "Lisan'ül Mizan" 10 cilt. Tahkik eden: A.Fettah Ebu Gadde, Mektubat'ül İslami Matbası, Beyrut, 2002 e) 'Telhis'ül Habir", 4 cilt. Kurtube Matbaası, 1995 İbni Hazm, Ali b.Ahmet (h. 456. ö) 'Muhalla'. 11 cilt, ldaret'ü Tabaat'il Münire, Mısır, H.1352 İbni Hibban, (354. ö) İbni Hibban bi tretib-i Belban' 18 cilt. Tahkik eden: Şuayıp Arnavut, Risale Matbaası, Beyrut, 1993 İbni Kesir (ö. hicri 774); a) "Camiu'l Mesanidi ve's-Sünne", 37 cilt, Dar'ü Kütüb-il İlmiye, Beyrut, 1994 b) "El-Bidaye ve'n-Nihaye ".20 cüz', Alem'ül-kütüb, Beyrut, 2003 İbni Kuteybe Dineveri, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim. (213-276), a) "El-imamet'ü ve'l Siyase", Tahkik eden: Muhammed Mahmut, Nil Matbaası, Kahire, 1904 b) Te'vil'ü Muhtelif-il Hadis, Tahkik eden: Muhittin Asfer. El-Mektebete'ül İslami, Beyrut. 1999 c-)Tefsir'ü Garib'il Kur'an, Dar'ül Kütüb'il İlmiye, Tahkik eden: S. Ahmet Sakar, Beyrut, 1978 İbni Manzur (630-711.h) "Muhtasar'ü Tarih-i Dımaşk", 31 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Fikir Matbaası, Dımaşk/Şam, 1984 İbn-i Seyyd-i Nas (734.h) "Uyun'ül Eser" 2 cilt, Beyrut, Tahkik eden: Komisyon İbni Şebbe Nümeyri (173-262), "Tarih'u Medinet'il Münevvere" 4 cilt, tahkik eden: Fehim Muhammed Şeltut, Mekke, 1979 İbni Teymiye Ebü'l Abbas Ahmet b. A.Halim (661-728), 'Minhac'ü-s Sünne' 9 cilt, Kurtube Matbaası, Tahkik eden: Dr. Muhammed Reşad Salim, Kahire, 1986 İbni Zebale Muhammed b. Hasan (h.199.ö) "Ahbar-i Medine" tek cilt, Merkez'ül buhus ve dirasati-l Medine, Medine, 2003 İbni Zencevih, HamK (Ö.251), Kitab'ül Emval', Tahkik eden: Salih Z. Feyyaz, 3 cilt, Riyad, 1986 İbni'l Cevzi Cemalettin Ebül ferec (510-597), a-) "Sıfat-i Safve" 4 cilt, Tahkik eden: Mahmut Fahuri ve Muhammed Revvas. Marife Matbaası, Beyrut, 1985 b-) "el-Muntazam" 19 cilt, Darü'lkütübi'l İlmiyye, Tahkik eden: Komisyon, Beyrut, 1992 İsfraini, Abdülkahir b. Muhammed el-Bağdadi el-Temimi (h.429.ö) 'el-Ferk'ü Beyne'l Firek', tek cilt, Tahkik eden: Muhammed Muhittin A.Hamit, El-Mektebet'ül Asriye, Beyrut, 2004 Kastalani, Ahmet bin Muhammed (ö. hicri 923), el-Mevahihb-u l-Ledüniyye". 3 cilt, Darü'i Kütübi'l İlmiyye, Beyrut, 1996 Künci Muhammed b. Yusuf Şafii (h.658.ö), 'Kifayet'ü Talib fi Menakıb'i Ali b. Ebi Talib. Sayfa 413, (Hz. Ali'nin çocukları kısmında.) Mahmut b. Ömer Zamahşeri (h.467-538), 'el-Faik fi Garib'il Hadis' 4 cilt, Tahkik eden: Ali Muhammed Becavi ve M.Ebül Fazl. Dar'ül Fikir Matbaası, Beyrut, 1999 Masab Zübeyıi (156-236) "Neseb-ü Kureş' tek cilt, H. 1119 Kahire, Maarif Matbaası Mes'udi Ebül Hasan Ali b. Hüseyin (346.h) a-) "İsbat'ül Vasiyye" tek dit, Dar'ül Edva, Beyrut, 1988 b-) "Müruc'u Zeheb", 2 cilt. Tahkik eden: Muhammed Muhitin A.Mecit, Fikir Matbaası, Beyrut, 1973 Muhammed b. İshak (h.151.ö) Siyer. Darü'i Kütübi'l İlmiye, Tahkik eden, Ahmet Ferit, Beyrut, 2004 Muhammed b. Mükrim İbni Manzur (630-711.h), 'Lisan'ül Arab' 15 cilt, Daru Sadır, Beyrut. Muhammed b. Zenceveyh (ö.251.h) 'El-Emval'. Tahkik eden: Şakir Z.Fey yaz, 3 cilt. Melik Faysal Matbaası, Suudi, 1986 Muhibbüddin Ahmet b. Abdullah Taberi (ö.694.h); a) "es'Semtü's- Semin fi Menakıbi Ümmehat-il Müminin", Mektebü Kitabi'l Ezheriye, 1983, İzmir İlahiyat Kütüphanesi, No: 10334; b) "Zehairü'l Ukha fi Menakıbi ZeviT Kurba", Mekteb-et'ül kudsiye, Kahire. h.1356; c) "Riyadü-n- Nadre fi Menakıbi'il Aşere", 2 cilt, Hüseyniye Matbaası, H.1327, Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, no; 5320. Ankara Mutahhir b. Tahir (h.355.ö) 'el-Bed'u ve'l Tarih' 6 cilt. Mektebet'ü Sekafer'il Diniye. Ömer b. Şebbe Nümeyri, (173-262) 'Ahbar'ül Medinet'il Münevvere', Tahkik eden: F.Muhammed Şeltut, Dar'ü Türas Matbaası, Beyrut, 1990 Safedl S.Halll b. Aybek (696-764) 'El-Vafi bil-Vefeyat', 30 cilt, Dar'ü İhyai Türasi'l Arabî, Tahkik eden: Komisyon, Beyrut, 2000 Salibi (h.942) Sübül'ül Huda, 12 cilt, Tahkik eden: A.Hamit, İhya-ü Türas-il İslam, Kahire, 1997 Semani, Ebu Sad Abdü'l Kerim (h.562.ö) 'Kitabü'l Ensab' 5 cilt. Tahkik eden Abdullah Ömer'ül Barudî. Darü'i Cinan Matbaası, Beyrut, 1988 Suyuti Celalettin Abdurrahman (911); a-) Camiu'l Hadis, Fikir Matbaası, 21 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Beyrut, 1994 b-) Tarih'ül Hulefa, Darü Ibni’l Hazm, Beyrut, 2003 c-) Esbab-i Nüzul (Lubab'ü Nukul)' tek cilt. /Müesseset'ü Kütüb-i Sükafiye, Beyrut 2002. d-) Dürr'ül Mensur, Tefsir, 17 cilt. Hecer MaDaası, Tahkik eden: Komisyon, Kahire, 2003 Şehristani Ebül-Fetih Tacettin b. Ebubekir (475-548), El-Milel ve Nihal, 2 mücelled. Tahkik eden: Emir Ali Mühenna ve Ali Hasan Faur, Darü'i Marlfe, Beyrut, 2008 Şehristani, Ebülfetih Muhammed b. Abdülkerim (ö.479-548) 'el Milel ve'l Nihal' 2 mücelled, Tahkik eden: Emir Ai-Ali Hasan, Dar'ül Marife, Beyrut, 2008 Şevkani, Muhammed b. Ali b. Muhammed, (1173-1250.h) Neylü'l Evtar' 8 cilt, Beytü'l Efkâr, 8 cilt, Lübnan, 2004 Taberani, Ebü'l Kasım Süleyman b. Ahmet (260-360), a)'Mucem i Kebir' 25 cilt, Tahkik eden: Hamdi A.Mecit Selefi, İbni Teymiye Matbaası, Kahire b)Mucem-i Evsat, 10 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Darü'i Bahreyn Yayınevi, Kahire, 1995 c)Revd'ü Dani (Mucem-i Sagir), 2 cilt, Tahkik eden: Muhammed Şakir Mahmut Hac Emir, Beyrut, 1985 Taberi Ebu Cafer Muhammed b. Cerir (224-310). Tarihi Taberi, 11 ciit, Tahkik eden: Muhammed Ebü'l Fadl, Darü'i Maarif Matbaası, Mısır, 1968 Yakubi Ahmet bin Ebi Yakup (h.294.ö), Tarih-i Yakubi, 3 cilt, Lübnan, 1988 Yakut Hamevi, Şehabüddin (h.622.ö), Mucem'ül Buldan. 5 cilt, Dar'ü Sadır, Beyrut. Zehebi Şemsettin Muhammed b. Ahmet (h.748.ö) a) Tarih'ül İslam, 55 cilt, Tahkik eden: Dr. A.Selam Tedmüri, Darü'i Kitabi'l Arabî, Beyrut, 1999 b) Siret-ü A'lam, 29 cilt, Müesseset'ü Risale, 1985 Beyrut, Tahkik eden: Komisyon c) Mizan'ül itidal, 8 cilt, Tahkik, Ali Muhammed Muavved ve Adil Ahmet Abdulmevcut. Darü'i Kütübi'l İlmiye, Beyrut, 1995 d) El-İber, 4 cilt, Tahkik eden Ebu Hacir, Darü'i Kütübi'l İlmiye, Beyrut e) Tecrid'ü Esma-i Sahabe, 2 cilt, Darü'i Marife, Beyrut f) Tehzib'ü Tehzib-il Kemal 11 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Farukü'l Hadise Yayınevi, Kahire, 2004 g) Düvel'ül İslam, 2 cilt, Daru Sadır Matbaası, Tahkik eden: Komisyon, Beyrut, 1999 turandursun.com