Moğol İmparatorluğu Kurucusu Cengiz Han’ın Hayatı
Dünya tarihinin en büyük fatihlerinden biridir Moğol İmparatorluğu’nun kurucusu Cengiz Han. 12. yüzyılın sonlarında başlattığı ve 13. yüzyılın başlarında büyük başarılar elde ettiği mücadelesi, bugüne kadar ulaşılan en geniş bitişik sınırlı imparatorluğun doğmasıyla sonuçlanır.
Cengiz Han’ın kurduğu imparatorluk, Çin, İran, Anadolu, Orta Doğu ve Avrupa’ya kadar genişler. Cengiz Han’ın hayatı ve idealleri şüphesiz ilgi çekicidir ve merak konusu olmuştur. Bu konu hakkında en önemli kaynak 1240 yılında yazıldığı bilinen, destansı bir anlatıma sahip Moğolların Gizli Tarihi adlı eserdir.
Mensubu olduğu Kıyat kabilesinin Borçigin kolunun Türk olduğu söylense de, bazı tarihçiler Cengiz Han’ın Moğol olduğunu söylerler. Doğum tarihi hakkında çeşitli görüşler öne sürülür, bunlardan en kabul görenler 21 Ocak 1155 veya 1162 yıllarıdır. Doğu Sibirya topraklarından geçen Onon nehrinin kıyısında Deli-ün-Boldok’ta doğar. Annesi Türk ya da Moğol olduğu bilinmeyen Merkitler’in soyundan gelen Höelin, babası ise Moğol topraklarının reisi Yesügey’dir.
Cengiz Han doğduğunda, babası Yesügey, Tatar kavminden Temuçin Uge adlı bir komutanı esir alır. Geleneklere göre de doğan çocuğuna esir aldığı komutanın adını verir. Temuçin, demirci anlamına gelir. Cengiz Han’ın doğarken sağ elinde büyükçe pıhtılaşmış kanla doğduğu rivayet edilir, bu da onun ileride çok kan dökeceğine yorumlanmıştır. Temuçin’in 3 erkek kardeşi bir de kız kardeşi dünyaya gelir.
Baba Yesügey, karısının akrabalarından kız istemek ve evlilik antlaşması yapmak üzere 8 yaşındaki oğlu Temuçin’le beraber yola çıkarlar. Moğol geleneklerinde evlilik antlaşması erken yaşlarda yapılır. Yolda Bilge Dei-seçen’i görürler. Gördüğü rüyayı anlatır onlara, Temuçin’in bir gün Han olacağını söyler. Baba Yesügey Dei-seçen’in kızı Börte’yi görünce oğluna ister. Antlaşma gereği damat Temuçin artık orada kalır.
Temuçin, babasının onu bıraktıktan sonra dönüş yolunda Tatarlar tarafından zehirlenerek öldürülmesiyle çok zorluklar yaşar. Bunlardan birisi de karısı Börteçine’yi Merkitler’in esir almasıdır. Temuçin, dostlarının da yardımıyla Börteçine’yi kurtarır.
Bu olaydan sonra doğan büyük oğlu Cüçi’nin gerek dünyaya gelişi ve gerekse de isminin anlamı (dışarıdan gelen, misafir) dolayısıyla gerçekten Cengiz’in öz oğlu olup olmadığı konusu bugüne kadar araştırmacıların kafalarını karıştıran, çözülememiş bir mesele olarak devam eder. Cüçi’nin doğumu ile ilgili ortaya çıkan soru işaretleri ve şüpheler, onun kardeşleriyle olan ilişkilerini de olumsuz yönde etkilemiştir. Çağatay (Çagadai) ve Ögeday (Ögödei) sürekli olarak Cüçi’nin dünyaya gelişi ile alay ederlerdi ve bu da aralarındaki ilişkiyi olumsuz yönde etkilerdi. Cengiz Han, bu hususu göz önünde bulundurarak, ölümünden sonra kardeşler arasındaki anlaşmazlık ve hatta kavgalardan çekinip, Cüçi’yi en büyük oğlu olmasına rağmen veliaht göstermez. Zaten Cüçi babasından 6 ay önce ölür.
O ana kadar başıboş gezen Moğol kabilelerini uzun mücadelelerden sonra bir araya toplama başarısını göstererek dünyayı titretecek ve kısa süre içerisinde olağanüstü fetih hareketleriyle en geniş topraklara sahip olacak Moğol İmparatorluğu’nu 1196’da kurar. Temuçin liderliğinde kurulan bu Moğol İmparatorluğu sadece Türklerin ve Müslümanların yaşadıkları bölgeleri değil, dünyanın büyük bir kısmını içine alan Asya ve Avrupa’nın tamamını yakından ilgilendiren ve dünyaya yeni bir düzen vermeye çalışan büyük bir olaydır. Acımasız ve merhametsiz bir şekilde etrafındaki kabile ve devletleri tek tek kendine bağlayan Temuçin 1206 yılında Cengiz Han sıfatını alır ve 1215 yılında Çin’i fethederek devletin sınırlarını oldukça genişletir.
Büyük Katil, Tanrının Bir Cezası, Mükemmel Savaşçı, Taçların ve Tahtların Hakimi gibi birçok lakabı vardır. Kaynaklarda geçen bilgilere göre uzun boylu, geniş alınlı, sağlam bünyeli, kedi gözlerine benzer gözleri olan biridir. Cengiz Han okuma yazma bilmiyordu ve Moğolca’dan başka bir dil de konuşamıyordu. Cengiz Han tarihçiler tarafından acımasız bir fatih olarak bilinir. Fetihleri birçok insan ve kültür hazinelerinin yıkımına neden olur. Ancak Cengiz Han yaşadığı çağın ve kendi halkının bir ürünüydü. Bozkırların acımasız kuralları onun faaliyetlerini belirliyordu. Kurduğu imparatorluk ölümünün ardından bir yüzyıl dayandı. National Geographic yazarlarından Mike Edwards’a göre Moğol korkusunu yaratan başlıca kişidir, ama aynı Cengiz Han Moğol gururunu da yaratmıştır.
Türkler ve Moğollar arasında görülen benzerliklerden birisi de suya kutsiyet atfetmektir. Hatta pek çok tarihçinin anlaştığı üzere Cengiz Han’ın adı da, tingiz (deniz) ile alakalıdır. Cengiz yasasında da suya tuvaletini yapmak idam cezasını gerektiren büyük bir suçtu. Cengiz’in uluslarında çamaşır su ile yıkanmazdı. Kirlenen gömlekler atılır, yenisi giyilirdi. Kazan, tencere, sahan gibi kap kacaklar da su ile yıkanmazdı. Ot ile toprak ile temizlenirdi.
Cengiz Han Yasaları ise bozkırda uygulanmakta olan göçebe sözlü kurallarının yazılı hukuk haline getirilmesidir. Yasa içinde özel ve kamu hukukunun ikisi de vardı. Ancak bu yasaların çok az bir bölümü günümüze gelebilmiştir. Bilinen kısımlara göre zina, bilerek yalan söylemek, bir tutsağa sahibinin izni olmadan yiyecek ve giyecek vermek, kaçak köleyi alıkoymak, mal alıp üç kez arka arkaya iflas ettiğini bildirmek, suya işemek, ordu komutanının çadırının eşiğine basmak, oburluktan kusmak ölümle cezalandırılırdı. Adam öldürme cezası diyet ödemeye dönüşebilirdi. Bir Müslüman öldürülmüşse 40 altın, bir Çinli öldürülmüşse bir eşek ödenirdi. Avda avı vurmayan bir avcı sopa cezası veya ölümle cezalandırılırdı. Çalınan at, aynı değerde 9 atla birlikte geri verilirdi. Hırsızın atı yoksa çocuğu alınırdı. Çocuğu yoksa, hırsız kesilirdi.
Cengiz Han yasalarının yukarıdaki maddelerden çok daha derin içeriği olduğu anlatılır. Buna göre yasalar, birbirini sevmeyi, zina işlememeyi, çalmamayı, yalan tanıklık yapmamayı, hain olmamayı, yaşlıları ve fakirleri korumayı emreder. Yasa dışına çıkanların cezası genelde ölümdü. Cengiz Han yasaları, bütün dinlere eşit uzaklıktaydı. Dinleri Tanrı’nın hoşuna gitmek için kullanılan bir araç olarak görürdü.
Cengiz Han ölümünün yaklaştığını hissetmeye başlayınca gerek din adamlarına, gerekse ilim adamlarına ölümsüzlük iksirini sormaya başlar. Çinli Tao rahibi Çang Çung’un şöhretini duyunca onu davet eder. Cengiz Han “Üstad bana uzaklardan, ölmemek için ne getirdin?” diye sorar. Rahip de “Hayatı uzatmanın çaresi var, ama ölmemek için ilaç yok” diyerek cesurca cevap verir. Cengiz Han’a taoizmi anlatır ve ona şehvetini köreltmeyi, zevki okşayan tadları reddetmeyi, taze ve hafif yiyecekler yemeyi, nefsin isteklerinden uzak durmayı öğütler. Cengiz Han ise bu öğütlerin faydalı olduğunu anlar, fakat Moğolları eski alışkanlıklarından vazgeçirmenin kolay olmayacağını söyler. Bu görüşmeden en karlı çıkan ise Taoistler olur. Çünkü müritlerinin sayısı çığ gibi büyür.
Ağustos 1227’de Tangut Seferi sona ermek üzereyken Cengiz Han rahatsızlanır. Ordunun morali bozulmasın diye gizlenmeye çalışılır. Reşidüddin’in yazdığına göre “Ölümümü kimsenin öğrenmesine izin vermeyin, hiçbir zaman ağlamayın, yas tutmayın, böylece düşmanlarımızın hiçbir şeyden haberi olmaz” der. Cengiz Han, Lipuan Dağı’nda bir vadiye götürülür, şifalı bitkilerle tedavi edilmeye çalışılsa da ölür.
Cengiz Han’ın cesedine ne olduğu, mezarının nerede olduğu günümüzde de hala bir sır. Moğolların Gizli Tarihi’nde de bununla ilgili bir kayıt yok. Ülkesinden yaklaşık 1600 km uzakta öldüğünden getirilmesi çok zor, üstelik Moğollar mumyalama tekniğini bilmiyorlar. Bazı yazarlar, bu nedenle onun öldüğü yere gömüldüğünü yazar. Bazıları ise doğduğu yerde gizli bir yere gömüldüğünü ve cenaze konvoyunda gömüldüğü yeri öğrenen herkesin öldürüldüğünü yazarlar. Diğer bir görüş ise Moğolistan’daki Onon ve Kerilen nehirlerinin kaynakları civarındaki Burhan Haldun Dağı’nda bir ağacın altına gömüldüğünü söyler.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder