MARİFETNÂME.......ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ 

 emirlerine asla karşı gelmezler. Fakat' 7 bin sene sonra, cinlerin yeryüzünde kalanları kötülük yapmaya ve kan dökmeye başladılar, ibadeti terk edip Allah’a isyan ettiler. Cenab-ı Allah’ın her yüzyılda bir kendilerine gönderdiği Peygamberi öldürdüler. 

Böylece 12 bin senede 120 Peygamberi katlettiler. Sonra Cenab-ı Allah onlara gazap edip dünya semasında yaşayan iblis ile çocuklarını yeryüzüne göndermiş ve dünyadaki cinlerle birlikte toplandıkları yerde, tümünü ateşle yakmış. Sonra başka bir gökten gönderdiği İblisin torunlarını, bir denizin adalarına yerleştirmiş. O zaman İblis, Allah’a çok itaat ve ibadette bulunduğundan Hak Taâlâ, onu yedinci kat göğe çıkarmış, nihayet ondan razı olmanın karşılığı olarak Cennete sokmuştur. 

Yeryüzünü de boş kalmasın diye dünya semasından gönderdiği meleklerle doldurmuş. Bunlar da bin yıl Allah’a ibadet etmişler, böylece Cinlerin yaradılışının üzerinden yirmi bin yıl geçmiş. Sonra Cenab-ı Allah, Adem (A.S.)’ı yaratmak istemiş, bunun için de Azrail (A.- S.) ’ı gönderip o kuru toprağı yoğurup hamur haline getirmesini emretmiş ve 40 gün o şekilde bekletmiştir. 

Sonra Cenab-ı Hak, bu hamura Numan vadisinde ,en güzel şekilde suret vermiş ve kendi ruhundan başına üfürerek diriltmiş. Adem (A.S.) ’a secde etmeleri için meleklerine emretmiş. 

Bütün melekler Adem (A.S.)’â secde etmiş. Yalnız İblis, ona secde etmemiş, onun için de lanetlenmiştir. O da bütün zürriyetiyle Adem oğullarına musallat olmuştur. Bunlar, insanın vücudundan girer, kan gibi damarlarında akar ve vesvese vererek kötülüklere sürükler. Fakat hiç kimseyi zorla isyana ve kötülüğe yöneltmezler. Ancak ibadetleri, iyilikleri güç, kötülükleri güzel bir eğlence, sefahati tatlı gösterir, bu yolla insanları isyana sürükler. Cenab-ı Allah, Adem (A.S.)’ı yaradılışından 40 yıl sonra göklere çıkarmış ve Fiıdevs Cennetine sokarak ona her çeşit nimeti ihsan etmiştir. 

Sonra onun sol böğründen Havva anamızı yaratmıştır. O zaman Adem (A.S.), çok sevinmiş, bu nimetinden dolayı Allah’a sonsuz hamd ve şükürler etmiştir. Cenab-ı Hak onlara : «Cennetimde kalın, her çeşit nimetimden faydalanın, yalnız şu ağaca sakm yaklaşmayın, ondan yiyip bana asi olmayın» diye buyurmuştur. Onlar da Allah’ın bu emrini dinlemiş ve tam bin yıl Cennette nimet ve zevk içinde yaşamışlardır. Fakat bu zaman akabinde

 — 42 —

 MARİFETNÂME Adem atamız, Havva anamızın sözüne uyup yasak ağacından yiyince ikisi de Cennetten çıkarılıp yeryüzüne indirilmişlerdir. Adem (A.S.) Hindistan, Havva anamız da Cidde’de iki yüz yıl gözyaşı döküp pişmanlık içinde yaşadıktan sonra, Cenab-ı Allah tövbelerini kabul edip onları Arafat dağında birbirlerine kavuşturmuştur. 

 Adem atamız ile Havva anamız bundan sonra Şam taraflarına gitmiş, beşyüz yıl oralarda yaşamışlar. Habil ve Kabil’in doğumundan sonra yine Hindistan’a gitmişlerdir. Ömürleri iki bin olunca Adem (A.S.) Serendip adasında, 40 yıl sonra da Havva anamız Cidde’de vefat etmişlerdir. Sonra evlâtları yeryüzünde çoğalıp dünyayı şenlendirmişlerdir. 

Adem (A.S.)’dan altı bin yıl soma Mekke’de, Hz. İsmail (A.S.)’ın soyundan, Kureyş kabilisine mensup Haşim oğullarından olan Abdullah ile Amine’nin evlenmelerinden Hz. Muhammed (S.A.V.) Efendimiz dünyaya gelmiştir. Hz. Muhammed 40 yaşma gelince Peygamber olmuş, Kureyş kabilesi halkından gördüğü kötülükler ve çektiği eziyetlerden dolayı Medine’yi göçmüş ve İslâmiyeti yaymış. 63 yaşında iken orada vefat etmiştir. Hz. Muhammed (S.A.V.), son Peygamber’dir. Şeriatı Kıyamete kadar bâkidir. 

KISIM: 3 KIYAMETİN ZAMANI VE ALAMETLERİ, SURUN ÜFÜRÜLÜŞÜ, ZELZELE VE YARATIKLARIN HELÂKI, GÖKLERİN YIKILIŞI: Ey aziz! Tefsir ve hadîs alimleri ittifakla diyorlar ki: Kıyamet zamanı ve alâmetleri; biri gizli, diğeri açık olmak üzere ikidir. 

 1 — kıyametin gizli alâmetleri: İnsanda, izzet-i nefis, saygı, sevgi, şefkat ve merhamet, haya ve edep, cömertlik, sözünde durma, vefalı olma, doğruluk, koruyuculuk, dostluk, din, takva ve şeriata bağlılık kalmayacak, şehirlerde cami çok, fakat cemaatları az olacak, her tarafta binalar yükselecek, ince elbiseler giyilecek, kadın ve gençler fazla süslenecek ,kadınlar erkeklere, erkekler de kadınlara giyim, kuşam, davranış ve diğer şeylerde benziyecek, erkekler kadın, kadınlar erkek işlerini yapacak, hayır ve bereket azalacak, doğum kısılacak, ahkâm satılacak, kötü insanlar beğenilip övülecek, faziletli ve iyi insanlar hakaret görecek, zinalar ve gayrı meşru doğumlar artacak, fısk, fücur ve sefahat çok fazla olacak, mezarlar süslenecektir. 

 2 — Kıyametin açık alâmetleri: Deccal’m çıkışı, Ay tutulmalarının artması, üç yıl boyunca kıtlık olması, yoğurt bir dumanın ortalığı kaplaması, İsa (A.S.)’nm, Şam’daki beyaz minareye inip Deccal’ı öldürmesi ve İslâm şeriatini yayması, Hz. Muhammed Hz. İsa (A.S.) ile buluşması, Dabbet’ül arzd’ın ortaya çıkması, Yecuc ve Mecuc’un  (S.A.V.) soyundan Mehdi’nin çıkması, 40 yıl adaletle hüküm sürüp İskender şeddini aşarak yeryüzüne dağılması, Hz. İsa (A.S.)’nm Mekke’ye gitmesi ve orada vefat etmesi ve Allah’ın evi olan Kâbe’nin yıkılması, sonra güneşin batıdan doğup yine oradan batması. 

 Bu alâmetlerin hepsi olup bittikten sonra misk ve amber ko* kuşuna benzer güzel ve serin bir rüzgâr esecek, bununla müminlerin ruhları şenlenecektir. Bundan sonra Kur’ân’ın hükümleri yeryüzünden kalkacak, bütün insanlar cehalette kalacaktır. 

Bu durum yüz yıl sürecek ondan sonra Cenab-ı Allah, İsrafil (A.S.)’e sura üfürme emrini verir. Surdan çıkan sesin şiddetinden o anda 7 kat gökte bulunan melekler ve dünyadaki bütün yaratıklar, kıyametin koptuğunu sanarak yüzüstü düşüp bayılırlar. 

Göklerle yer sarsılır, yıldızlar dökülür, insanların saçı sakalı bir anda ağarır, gebe kadınlar çocuklarını düşürür, insanlar şuurunu yitirmiş sarhoşlara döner, bu şekilde birinci sur üfürüşünün korkusu 40 yıl sürer. Sonra Cenab-ı Allah, İsrafil (A.S.)’e ikinci defa sura üfürmesini emreder. O da ikinci üfürüşü öyle şiddetli yapar ki bütün dağlar yerinden kopar, tıpkı havaya savrulan pamuk hallacı gibi dağılır. 

7 kat gök, parçalanarak su gibi eriyip yeryüzüne dökülür. Bütün denizler kurur. Güneş ve ayın ışıkları yok olur, bütün dünya karanlığa bürünür. Kainattaki bütün yaratıklar bir anda mahvolup yok olur. Yalnız Allah’a mukarreb olan 8 melek sağ kalır. Sonra Azrâil, bu 7 meleğin de ruhunu alır. En sonra kendi ruhunu alırken öyle bir haykırışla bağırır ki yer ve gökler sarsılır. 

Böylece bütün âlemde hiçbir canlı kalmaz, yer yıkık ve boş olarak böyle devam eder. İşte o zaman Cenab-ı Allah, bu mülk kimindir? sorusunu sorar, fakat kendisinden başka bir canlı olmadığı için yine kendi kendine; Bu mülk yalnız ve yalnız kahhar olan Allah’ındır, cevabım verir.

 — 44 — 

 KISIM : 4 ÜÇÜNCÜ SURUN ÜFÜRÜLÜŞÜ, ÖLÜLERİN DİRİLİŞİ VE MAHŞERDE TOPLANMALARI, AMEL DEFTERİNİN VERİLİŞİ, HESAP VE TARTI İŞİ, SIRAT KÖPRÜSÜ VE ÂRÂF : 

 Ey aziz! Bil ki, tefsir ve hadis alimleri ittifakla diyorlar ki: Cenab-ı Hak, yeryüzünü şiddetli bir rüzgârla dümdüz edip Mahşer yerini Dımeşk sahrasının bir yerinde, bu yeryüzünden yüzbin defa daha geniş yapar. 

Sonra Arşın altında olduğu bildirilen denizden 40 gün erkek menisi gibi bir yağmuru yeryüzüne indirir ve bütün dünyayı deniz gibi su ile doldurur. Yerde bulunan ve toprak olmuş olan bütün insan ve hayvan vücutları o yağmuru çeker ve sonra bedenin bütün kısımları bir araya gelip her cesed eskisi gibi yerde bakla gibi biter ve evvelki haline gelir.

 Sonra Cenab-ı Allah, 8 mukarreb meleğini tekrar yaratır ve İsrafil (A.S.)’e, sura üçüncü defa üfürmesini emreder. O da bu üçüncü üfürüşü, öyle yavaş ve şefkatle üfürür ki, surun içinde bulunan bütün ruhlar etrafa yayılır ve her ruh kendi bedenini bulur. Tıpkı, bir sürü içinde kendi anasını bulan kuzu gibi. Bütün melekler, huriler, insanlar, cinler, şeytanlar ve hayvanlar bir anda dirilir ve Mahşer yerinde toplanırlar. 

 Bütün Peygamberler, veliler, âlim ve salihlere, cennetten giyecek ve burak (binek) gelir. Hepsi giyinir ve buraka binip gider, Arşın gölgesindeki minber ve kürsilerde rahat ve selâmetle otururlar. Geri kalan bütün yaratıklar ise aç, susuz, başları açık, vücutları çıplak, yalın ayak yürüyerek bitkin ve yorgun bir halde mahşer alanında toplanırlar, sıklaşıp ayakta dururlar. Kendilerine çok yakın olan güneşin hararetiyle ter döküp dururlar. 

Günahına göre, kimi topuğuna, kimi dizine, kimi göğsüne, kimi boğazına kadar terin içine gömülürler. 700 bin Zebani, Cehennemi, yer altından mahşere götürürler ve halkı çepçevre sararlar. Mahşer ehli, elli bin yıl kadar o halde hesaplarının görülmesini beklerler. Dünyada iken her insanın sağ ve sol omuzunda bulunan ve Kiramen, kâtibin denilen iki meleğin tuttuğu amel defterlerini sahiplerine verirler. Müminlere ve İyilere sağdan, kâfirlere ve kötü insanlara soldan verirler. Sonra Cenab-ı Hak, insanlarla vasıtasız konuşur. 

Hesaplarım  görerek mazlumun hakkım zalimden alıp, onun iyilikleri varsa alır mazluma verir, yoksa mazlumun günahlarını zâlimlere yükler. Hesap görüldükten sonra Cenab-ı Hak, hayvanları tekrar toprak eder. O zaman kâfirler .hayvanlan kıskanıp; «keşke biz de toprak olsaydık» derler. Sonra Mahşerde iki direk üzerinde çok büyük bir terazi konur ki, her direğin uzunluğu beş yüz yıllık yoldur. Bu terazinin her kefesi dünyanın büyüklüğü kadardır. Bu teraziyle mahşer gününde insanların iyilikleriyle kötülükleri tartılır. İyilikleri günahlarından ağır olanlar Cennete, hafif olanlar da Cehenneme gönderilir. 

Cenab-ı Hakkın kerem ve. merhametine veya peygamberler, veliler, âlim ve salihlerin şefaatine uğrayanlar müstesna. Ancak bunlarm da imanla ölmeleri şarttır. Çünkü dünyadan imansız gidenlere, mağfiret, şefaat ve Cennet yoktur, ebediyyen Cehennemden çıkmazlar. İmanla ölüp, kötülükleri ağır gelenlere, eğer Allah mağfiret eder ve peygamberlerin, velilerin şefaati nail olmuşsa, kötülükleri kadar Cehennemde yanacak ve sonra Cennete gireceklerdir.

 Zerre kadar dahi olsa imanla gidenler, muhakkak Cehennemden çıkıp Cennete gireceklerdir. Sırat köprüsü, kıldan ince, kılıçtan keskin, uzunluğu üç bin yıllık yoldur. Bunun bin yılı yokuş, bin yılı düz, bin yılı da inişdir. Bu köprü, Cehennem üzerine kurulur ve bütün Mahşer halkı bunun üzerinden geçerler. Kimi şimşek hızıyla, kimi ok hızıyla, kimi de atm koşması hızıyla geçip giderken, kimi de kötülüklerini yüklenmiş olarak yürür. 

Kimi Cehenneme düşüp yanar. Cehennem ise şöyle bağırır; «Ey mümin, çabuk geç! Çünkü senin nurun muhakkak benim ateşimi söndürür.» Sonra bütün müminler, Sırat köprüsünü selâmetle geçerler. Kevser havuzundan su içer ve onda yıkanarak ayıp ve kusurlanndan temizlenirler. Ondan sonra Cennete girerler. Herkes orada rütbe ve makamım bulur ve onda ebediyyen zevk-u safa içinde kalır. Çünkü Cennet ehli her an oramn çeşitli nimetlerinden zevk ve lezzet alır, her hafta Cenab-ı Hak’kı görme şerefine ererek, kendilerinden geçerler, gözlerin görmediği, kulakların işitmediği, akla ve hayale gelmiyen mutluluklar içinde yaşarlar. Cennetle Cehennem arasında kale duvarı gibi gayet büyük bir sur vardır ki .yüksekliği tam beş yüz yıl, mesafe uzunluğu ise nihayetsizdir. Parlak ve renkli cevherlerden yapılmışta. Ona Araf  derler ki deliler ve kâfirlerin çocukları bu surun üstünde kalırlar. 

 Cennet ehline bakıp içinde bulundukları nimetleri gördükleri zaman üzülürler. Cehennem tarafına bakıp halkım azap içinde gördükleri zaman da sevinir, Cenab-ı Hak’ka şükrederler. Bunların ebedî hayatları da böyle geçer. Tenbih: Biliniz ki, bu anlattıklarımız dinin emir ve bilgileridir. Bu bilgilere inanmak ve güvenmek lüzumludur ve şarttır. 

Çünkü hepsi de Ayet-i Kerim ve hadîs-i şeriflere dayanır. Bunları, akim delilleriyle kıyaslamak ve üzerlerinde mantıkî fikirler yürütmek caiz değildir. Çünkü insan aklı, bunları idrakten acizdir. Ancak bizim en büyük arzumuz, Cenab-ı Allah’a kavuşmak, O’nun kudret ve azameti üzerinde düşünmek, bize yol gösteren Kur’an ve hadîse bağlanıp bu yolda yürüyerek her iki dünya saadetine nail olmaktır. 

FEN: 2 ANATOMİ (TEŞBİH) İLMİ, BEDENİN MUHAFAZASI, CANIN KIYMETİ, DUYGULAR, BİTKİ VE HAYVANLARIN CANLI OLUŞU, İNSAN RUHU VE RUHUN BAZI HALLERİ BEŞ BÖLÜMDEN İBARETTİR 

 BÖLÜM: 1 TEŞRİH (ANATOMİ) İLMİNİN FAYDALARI, BEDEN VE CANIN BAŞLANGIÇ VE SONU, HAYVANİ RUH’UN BEDENDEKİ BAZI TASARRUFLARI, İNSAN BEDENİNİN BAŞLANGIÇ VE SONU, BEDEN VE CANIN DÜŞÜŞ VE YÜKSELİŞ HALLERİ, BEDENİN DEĞİŞMESİ, RUH’UN DEVAMLILIĞI, ANNE MİSALİ OLAN DÜNYA TERBİYESİ ALTI KISIMDAN İBARETTİR KISIM: 1 TEŞRİH (ANATOMİ) İLMİNİN FAYDALARI Ey Aziz! Hikmet ehlinden olanlar diyorlar ki: Bedenin terkibinin neleri ihtiva ettiğini inceleyen ilme, teşrih ilmi denir.  

İmam-ı Şafiî Hz.’leri diyor ki: «İlim ikiye ayrılır: 1 — Bedenî ilimler. 2 — Din ilimleri.» Onun bu sözleri, bedenî ilimlerin en önemli ilimlerden biri olduğunu bildiriyor. Şu halde anatomi, yani teşrih ilmi çok kıymetli ve leziz bir ilimdir. Çünkü anatdftü; hakikate erenlerin hikmetlerinin sonucu; işinin ehli doktorların sermayesi, ehl-i yâkîn’in nimeti, dinin ve dünyanın kazanılmasının vesilesi, Allah’ı bilme ve tanıma âletidir. 

 Doktorlar, sırf mesleklerine yardımcı olması için bu ilmi öğrenirler. Onu bilmeyenler, ne tıbbı, ne de hikmeti bilemezler. Hem kendilerini ve hem de kendilerini yaratan Allah’ı tanımaktan gafil ve uzaktırlar. İnsanların birçoğu O’nu bilmek hususunda aldanmışlardır. Öğretim görenler varsa da bu öğretimlerim tıp ilminde ihtisas için yaparlar. Allah’ı tanımak, bilmek için öğrenen, onunla metanet bulur. Kendini tanıyacağı gibi, sonra da kendisini yaratan Allah’ı tanır. Şu halde anatomi ilmine gereken önemi veren, bu hususta araştırmalar yapar. 

Cenabı Hakk’ın kudretini müşahede eden bir kul olursan, senin istifade edeceğin üç türlü fayda sana ulaşır ki, bu faydalar şunlardır: 

 1 — Bedenî seyredersen aklın hayrete düşer. Şaşırır kalırsın ve görürsün ki, eşyamn benzerini taşıyan bu bina ve bu süslü şekil, kemâl düzeni, en güzel yaradılış üzeredir. Cenabı Hakk, onun yaradılışım böyle yapmıştır. Onun için âcizlik ve noksanlık düşünmek mümkün değildir. Onu gören yüce yaratıcı, karşısında ne derece âciz olduğunu görür. Sen de aynı durumdasın. Bedenim göre, o zaman Allah’ın kudreti ne derece sonsuz olur. 

Bunu ilmelyakîn üe ancak böyle bilebilirsin. 

 2 — Bu eşsiz, anlayışlı, faydalı ve süslü eseri yoktan vareden ve onu süsleyen yaratıcının ne derece âlim ve ne derece hâkim olduğunu görür ve bu hususta en küçük bir şüpheye düşmezsin. Bunun için de Hakk-ı Bâri olan Cenabı Hakk ay-ı yâkın ile, yani yapının şehadetiyle görerek anlarsın.

 3 — Bu ilmi öğrenmekle Allah’ın sana verdiği türlü lütuf ve ihsanlarını, yardımlarını, merhametini ve şefkatinin olgunluğunu anlar, böylece de Rabbinin seni her an için terbiye etmekte olduğunu inanarak Hakkel yâkln ile idrak edersin. Çünkü Cenabı Hak, vücut binasını öyle hassas bir temele oturtmuş ve yapım ve çalışmasında en ufak bir noksanlık bırakmamış ve bu binayı çok mükemmel bir şekilde kurmuştur. 

Cenabı Hakk’ın zikrettiğimiz bu ihsanı lütfü, merhameti ve yardımı sadece insanlara mahsus değildir. Onun lütfü ve inşam sınırlı olmayıp 18.000 (on sekiz bin) âlemi kaplamıştır. Atları, kedileri, yırtıcı hayvanları, kuşları, sinekleri, anları ,yılan ve karıncaları yaratan, nesillerinin devamını sağlıyan, süslerine ve gıdalanmalarma temel sebep teşkil eden hallerinde ve tavırlarında hiç bir noksanlık bırakmıyan ve hepsini kendi cinslerine ait vasıfta kemâl üzere yaratan O’dur. 

 İmam-ı Gâzâli diyor ki: «Mahlûkattaki mevcut açık halden (Allahını varlığını isbat. eden) daha açık bir hal olamaz.» Demek oluyor ki, anatomi (teşrih) ilmi, insanın kendini bilmesinin ve tanımasının anahtarı olup, bu da (kendini bilmekte) Rabbini tanımanın anahtarıdır. Ancak ikisi arasında büyük fark vardır. Allah’ı bilmek ve tanımanın, kendini bilmek ve tanımaktan farkı, güneşten bir zerre, denizden bir damla gibidir. Ancak beden, ruhun bineği durumundadır. Esas gaye, Allah’ı bilmek ve tanımak olup ,beden bineğinin süvarisi de nefistir. 

 Kendini bilmeyen ve tanımayan kimsenin Allah'ı tanımak ve bilmek iddiasına kalkışması, kendisinin yemeye birşeyi olmıyan, fakat buna rağmen şehrin fakirlerini ziyafete davet eden kimsenin haline benzer ki, bua çık bir iflâstan başka birşey değildir. Her insan, önce kendini bilmesi ve ondan sonra da Rabbini tanıma gayret, şefkat ve iddiasına girmesi, böylece sevgiye ermesi, sevkiliye kavuşmasının husule gelmesi icabeder. 

Çünkü kendini tanımak, Hakk’m tanınmasını icabettirir. Hakk’ı tanımak ta, O’nun sevgisini k&anmay ıicabettirir. Meselâ güzel bir yazıyı veya fasîh bir şiiri görüp okursan, yazanını ve söyliyeninin tanıyıp onu sevmesi ve görmeği candan istersin. O da seni sevip muvafakat eder. Yarabbi, bize kendimizi tammayı, seni bilmeyi ve sevmeyi nasib buyur. Ya vedûd, ya Allah, ya Rahim!.. marifetnâme 

 Ey Aziz! Hikmet ehli diyorlar ki; İnsanın en büyük direği kalbi, en küçüğü de kalıbıdır. Beden, kalbin kılıfı ve kabuğudur. Aynı şekilde insanın bedeni âlemin özüdür. Kalb de bedenin özüdür. O halde özün özü olan gönül, Beyt-i Rahmandır. 

Aleme âit bilgiler, beden ilmine yardımcı olduğu gibi, beden ilmi de, kalb ilimlerine yardımcı ve yol göstericidir. Zira bedenin yaratılışında sayılamıyacak kadar acâib san’atlar, garib hikmetler, çeşit çeşit ziynetler, türlü türlü hizmetler vardır. Dışta ve içte olan organların herbirinde o kadar fayda vardır ki, insanların çoğu onlardan habersizdir. 

Meselâ insanın vücudunda yüzlerce kemik, sinir, damar ve yine yüzlerce ihtiyâri hareketler tertîb olunmuştur ki, her biri, bir başka sıfatta, bir başka hizmette ve bir başka harekette bulunmuştur. Her biri birer iş için yaratılmıştır. Biraz sonra anlayacaksın. Çünkü hepsini kısaca anlatacağız. Ama tekrâr edelim ki, insanların çoğu bunları bilmiyor ve nasıl olduklarından gâfil duruyorlar. 

 

KISIM : 2 İNSAN BEDENİNDE OLAN ALLAHÜ TEALA’NIN BAZI GARİB SAN’ATLARI VE HAKKIN EMRİ İLE HAYVANİ RUHUN BAZI TASARRUFLARI VE BEDENİN BAZI UZUVLARININ ÖZELLİKLERİ 

 Ey Aziz! Hikmet ehli diyorlar ki: İnsanın en büyük direği kalbi, en küçüğü de kalıbıdır. Beden, kalbin kılıfı ve kabuğudur. Aynı şekilde insanın bedeni âlemin özüdür. Kalb de bedenin özüdür. O halde özün özü olan gönül, Beyt-i Rahmandır.

 Aleme âit bilgiler, beden ilmine yardımcı olduğu gibi, beden ilmi de, kalb ilimlerine yardımcı ve yol göstericidir. Zira bedenin yaratılışında sayılamıyacak kadar acâib san’atlar, garib hikmetler, çeşit çeşit ziynetler, türlü türlü hizmetler vardır. Dışta ve içte olan organların herbirinde o kadar fayda vardır ki, insanların çoğu onlardan habersizdir. Meselâ insanın vücudunda yüzlerce kemik, sinir, damar ve yine yüzlerce ihtiyari hareketler tertîb olunmuştur ki, her biri, bir başka sıfatta, bir başka hizmette ve bir başka harekette bulunmuştur. Her biri birer iş için yaratılmıştır. 

Biraz sonra anlayacaksın. Çünkü hepsini kısaca anlatacağız. Ama tekrar edelim ki, insanların çoğu bunları bilmiyor ve nasıl olduklarından gafil duruyorlar. İnsanlar, ancak şu kadar bilir ki, göz bakmak, el tutmak için yaratılmıştır. Göz, on tabaka olup, bu tabakaların ne olduklarını, ne işe yaradıklarını bilmezler. O tabakalardan biri çalışmasa, göz artık göremez. Bu bozulma neden meydana gelir. Niçin göz, görmez olur bilmezler. Elde kaç kemik, kaç sinir ve kaç damar olduğunu, her birinin hangi hey’ette nizâm bulduğunu, ne tarzda hareket ettiğini bilmezler. İç organlarının şekillerini, tabiatleıini ve herbirinin kuvvet ve hizmetini ve ruh kuvvetlerinin herbirinin san’at ve faydasını bilmezler. Meselâ iç organları olan yürek, mide, ciğer, dalak, öd kesesi, akciğer ve böbrek gibi organlar; çekmek, emmek, hazmetmek .ayırmak, işe yaramıyanı dışarı atmak, şekil vermek ve üremek gibi ,hepsi bedende hizmetçi olarak tayin olunmuşlardır. 

Her biri kendi işini yapmakta ve hiç gafil olmamaktadır. Zira hayat kaynağı olan yürek, her an bu organlara çeşit çeşit hareket ve kuvvet göndermektedir. Sonra midede olan çekme kuvveti, çeşit çeşit yiyecekleri mideye çekmekte; tutma kuvveti tutmakta, sindirim kuvveti pişirmektedir. Sonra ayırıcı kuvvet, pişmiş gıdaların kalınım incesinden ayırmakta, dışarı atıcı kuvvet, o kalınları mideden barsaklara itmektedir. Ondan midede kalan latif ve inceleri, karaciğer kendine çeker. Ciğerde olan musavvire kuvveti onu kan rengine boyamaktadır. Onun üzerinde meydana gelen siyah köpük —ki ona sevda derler— onu dalak çekip kendine tebdil etmektedir. 

Kalan san köpük —ki ona safra derler— onu öd kesesi kendine çekip, değiştirmektedir. Onda olan balgamı da .akciğer çekip nefesle boğaza çıkarmaktadır. Sonra bunlardan süzülüp ayrılan kan, ciğerde su ile karışıp kıvam bulmadığından, kandaki o fazla suyu böbrek çekip süzmekte ve ayırmaktadır. Böbreklerde kalan artık, sidik olup mesaneye gider. Kalan kan, kıvamında olup, damarlarla bütün vücuda yayılmaktadır. Besleyici kuvvet, oluşan bu kandan, organlara ihtiyaçlarına göre büyüme ve beslenme kuvveti verir. Bu da bedende et ve yağların oluşmasına, kişinin kuvvet ve hudret temin edip hayat bulmasına sebep olmaktadır. 

 Damarlarda dolaşan kandan erkekte insanların üremelerini temin eden meni, kadında da yumurta ve süt meydana getirir. Bütün bunlar kendilerine ayrılan depovari yerlerde toplanmakta, meselâ süt göğüslere gelmektedir. Bedende arıza olur mu? Olursa ne olur? Evet. Meselâ, diyelim ki; Dalakta bir arıza olsa durum ne olur? Bu durumda dalak, kandan sevda adı verilen siyah köpüğü ayıramaz. Kan onunla beraber kalır ve bedene öylece yayılırsa bu durumda hamma, cüzzam, delilik gibi hastalıklar meydana gelir. 

 Öd kesesinde bir rahatsızlık olması halinde, öd kesesi kandan ayırması gereken safrayı ayıramaz ve bundan da sarılık, siroz, su toplanması ve safra gibi hastalıklar meydana gelir. Bedendeki mevcut azalardan herbiri kendi yerinde ve kendine ait görevleri ve hizmetleri yerine getirirler. Bunda bir aksilik olması ve azalardan birinin görevini yerine getirememesi halinde çeşitli hastalıklar olacağı gbi, bu hastalıklar insanların bedenini mahveder.

 KISIM: 3 İNSAN BEDENİNİN BAŞLANGICI VE SONU 

 Ey Aziz! Hikmet ehlinden olanlar diyorlar ki: İnsan bedeninin başlangıcı da sonu da topraktır. Cenabı Hak buyuruyor ki: «Sizi ondan (topraktan) yarattık. Ölümünüzden sonra da sizi yine ona döndüreceğiz.» (Ta’ha sûresi, âyet: 55) Yukarıda anlatıldığı gibi, yıldızların ışınlarının etkisiyle Anâsır-ı Erbâa (dört unsur) birieşir, kanşır ve belirli bir ortam oluşturunca toprak artık aslından döner. Yani, toprak olduğu halde sonradan bitkiye döner, bitki suretine girdikten soma da ya ekmek ,ya da hayvanlara yem olur. Et ve hayvan da insanlara gıda olur. Böyle olunca da yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, cazibe adını verdiğimiz çekici kuvvet —iştiha da denilmektedir— gıdayı kendine doğru çeker. Tutucu kuvvet ise onu midede muhafaza altına alır. Sindirici kuvvet ise sindirim (hazım) ini yapar. Ayıncı kuvvet, kalın ve incesini ayırarak kana dönüşecek kısmı diğerlerindenç ıkarır. İtici kuvvet ise geride kalan kanın haricindeki yoğun kısmı baısaklar yoluyla dışarıya atar. Bu durumda midede tabii sıcaklığın zayıf veya kuvvetli oluşuna göre 2-3, ya da 4 saatte bir meydana gelir ki, buna Birinci sindirim adı verilir. Sözünü ettiğimiz süzülen lâtif sıvıyı karaciğer kendisine doğru çeker ve midede meydana gelen olayların aynısı burada da meydana gelir. Orada yoğunlaşan bu sıvı, dört kısma ayrılır: 1 — Dalağa giden kısım ki, bu karasevda adını verdiğimiz sıvıdır. 2 — Ödkesesine giden kısım ki, bu da safra olur. 3 — Böbreklere giden kısım ki, orada idrar olur. 4 — Akciğere giden kısım ki, o da göğüste balgama dönüşür. Bu hallerin oluşu da kuvvet ve zayıflığa göre 2-3 veya 4 saat­te meydana gelir ki, buna da İkinci sindirim adı verilmektedir. Ciğerde kalan lâtif ve temiz kan, damarlar ile başı ve bütün bedeni dolaşır. Kanın bütün bedeni dolaşıp dolanımını tamamlamasına da Üçüncü sindirim adı verilmiştir. Bu sindirim sonucunda kalan yoğun kısmı, deliklerden çıkar, kulaklarda kir, gözlerde çapak, burunda sümük, kıllarda ve tırnaklarda ter ve bedende de kir olur. Yoğun kısım bu yollardan dışarıya çıkmadığı takdirde bu durumda bedende nezle, verem, yara, çıban, cerahat gibi şeyler meydana gelir. Sonra damarların içinde kalan ve dolaşan temiz kan, bütün organları dolamr; organların herbirine görevlerini yapma, güç ve kuvvetini verir. Buna da Dördüncü sindirim denilir. Bu sindirimin yoğun kısmı bedenden noksan kalan uzuvların eksiklerini tamamlar. 

Bedende et ve yağ yaparak bedeni toplu ve şişman yaparak güzelleştirir. Sıvının kalan lâtif ve temiz kısmı ise, insanın soyunun devamına sebep olan mani olur. Bu sır; erkeklerde meni, kadınlarda ise hem meni, hem de süt olur. Gıdamn özü durumunda olan meni, bir nutfedir. Erkeğin kadınla cinsî münasebette bulunması anında kadının döl yumurtalarıyle birleşerek ana rahmine gider. Orada yerleşen nutfe, 40 günlük bir müddet içinde şekil değiştirir ve kan pıhtısı haline döner ki buna alaka denilir. 40 gün daha geçtiğinde, yani meninin ana rahmine girmesinden 80 gün sonra çiğnenmiş et haline gelir ki ,buna da müdga adı verilmektedir. 40 gün daha geçince (yani 120 gün sonra) sözünü ettiğimiz müdga içinde kemik, sinir, damar, uzuv, et, yağ, tüy, tırnak gibi şeyler meydana gelir. Şu halde 4 ayın sonunda cenin kemâline erer ve Cenabı Hak, ona ruh verir ve o da göbek yolu vasıtasıyla gıdasmı kandan temin eder. Beslenen çocuk eğer sekizinci ayda dünyaya gelirse ölür. Ancak 7. ve 9. aylarda dünyaya gelirse yaşar. Bu hususta Kur’an da bize bilgi veriyor: Cenabı Hak buyuruyor ki: «Andolsun ki, biz insanı çamurun özünden yarattık. Sonra Adem neslini sağlam bir yerde (rahimde) bir nutfe yaptık.  Sonra o nutfeyi kan pıhtısı haline getirdik. Derken, o kan pıhtısını bir çiğnem et yaptık. O et parçasını da kemiklere çevirdik de o kemiklere de et giydirdik. Sonra ona başka bir yaradılış (can) verdik. Şekil verenlerin en güzeli olan Cenabı Hakk’ın şanı ne yücedir.» (Mü’minün sûresi, âyet: 12-13-14) Şu halde, söylediklerimizi hülâsa edecek olursak, insan bedeninin esasının toprak olduğunu hemen zikredelim. 

 Önce bitkilere dönüşen toprak, ekmek veya hayvanlara yem olur. Sonra o ekmek ve hayvanda insanlara gıda, erkeklerde meni, kadınlarda da süt ve üreme yumurtaları olur. Erkek-kadın birleşmesi sonucu sıra ile nutfe, alaka, müdga, cenin olur ve sonra da et, kemik ve damarlar dolar. Sonra Allah’ın takdiri ile ya kadın, ya da erkek olarak kendilerine can verilerek dünyaya gelirler. Dünyaya gelen insan, ya ömrü uzun olur ve uzun seneler yaşar, yahut da gençliğinde, çocukluğunda vefat eder. 

Göklerin felek leri ve yıldızların ışınlarından müsait kıvamını bulan toprak unsurlarının bin parçasından da ancak binde biri ekmek ve hayvan, hayvanın da ancak bin parçasından biri insan gıdası olur. Gıdanın da ancak bin parçasından biri meni olur. Bir damla meniden rahime giden sperma ise sadece birdir. Rahme düşen nutfeleıden ancak binde biri çocuk olarak dünyaya gelir. Doğanlar için de yaşayanların sayısı da binde birdir. 

 Yaşayanlardan ancak binde biri büluğ çağına kadar yaşar. Yine yaşayanlardan da binlercesinden ancak biri gerçek mü’ min olur. Mü’minlerin nice binlerinden ancak biri âlim olabilmekte, binlerce âlimden de ancak biri hakikati bulan olmakta ve nice hakikati bulan âlimden de ancak biri arif olmakta, onların nice bininden de ancak biri insan-ı kâmil derecesine erebilmektedir. Şu halde, gök feleklerinin hareketleri ve unsurların birleşmesi sonucu canlılar meydana gelir. Görünen kâinattan gayemiz, yalnızca insan-ı kâmilin var oluşudur. Çünkü, onun haricindeki herşey onun hizmetinde ve ona tabidir. 

İnsanlar içinde en kâmil. olanı O’nun sevgilisi olan Resulüllalı S.A.V.’dir. Cenabı Hak, onun hakkındaki bir hadis-i kutside: «Habibim, Sen olmasaydın, eğer Sen olmasaydın, Ben bu âlemi yaratmazdım.» buyurdu. BEYT: Her bin senede bir gönül burcuna Semâ-ı aşktan böyle bir yıldız gelir. Verilen bu kadarcık bilgi ile insanın başlangıcı hakkında bilgi edinilmiş oldu. Herşey aslına döndüğüne göre, topraktan gelen insanın yine toprağa döneceğini bilmek herhalde zor olmasa gerek.  

KISIM : 4 BEDEN VE CAN (RUH’UN) DÜŞÜŞ VE YÜKSELİŞİ, BEDENİN DEĞİŞMESİ, İNSAN RUHU VE RUH’UN DEVAMLILIĞI. 

 Ey Aziz! Hikmet ehlinden olanlar diyorlar ki: Eğer bir insan, kendisinin hangi devrelerden geçerek kemâl bulduğunu ve âkıbetinin de ne olacağını bilmek ister ve bunu araştırmaya ve bundaki mevcut konakların esasına ermeyi arzu ederse, baştan şunu bilsin ki .ihtiyarlamadan evvel genç idi, ondan evvel çocuk idi, ondan önce de geriye doğru sıra ile alaka, rahimde toplanan nutfe, babasımn sulbünde meni, annesinin göğsünde süt, döl yatağında yumurtalık idi. 

Yine ondan önce de geriye doğru sıra ile, damarda kan, anne-babasına gıda, hayvan ve bitki, dört unsurun birleşimi olan toprak, mutlak cisim, küllî tabiat ve nihayet en evvelinde mücerred (soyut) cevher idi. Kendinde çeşitli değişiklikler meydana gelerek dünyaya gelen insan, cisim ve ruha ait bütün yollan geçmiş ve bugünkü hale gelmiştir. Artık karanlık ve aydınlık perdelerini tamamıyle ortadan kaldırmış, kendini tanımış ve idrak etmiş, sonra da kendini yaratan başlangıcının ne olduğunu, sonunun ne olacağını, nereden geldiğini ve tekrar nereye gideceğini bilmiş ve böylece ârif vasfına lâyık olmuştur. 

Bu ruhî ve İnsanî yükseliş onun bütün güçlük ve  zorluklarını çözmüş ve onu bütün arzularına ve muradına nail etmiştir. Evet, yaptığımız bu kısa izahtan da anlaşılacağı üzere, insan ruhu hemekadar bedenle beraber ve ona yakın görünüyor ise de, esasen ruh, zâtı itibariyle bedenden ayrıdır. Beden geçici ve her an değişmeye müsait olup, bilfasıla değişikliğe uğramaktadır. Ruh, bedenden bu cihetten ayrılır, bedenin bütün konaklarını, uğradığı değişiklikleri seyrederek konakları birbirinden ayırır. Şu halde ruh, kalıcı, yani bâkidir. Ruh, bedenin değişim hallerini seyreder ve başlangıç ve sonunu teşkil eden yollarını tefekkürle geçip, tezekkürle sonuna varmıştır. Ruh, gerek araştırma ve gerekse yakîn ile hallerin hakikatine vasıl olmuştur. 

Eğer bir insan, birşey hakkında bir fikir yürütmüş ve hakkında takdir etme yoluna gitmişse, bu o kimsenin ölçtüğü ve düşünüp takdir ettiği şeyin haricinde olduğunu gösterir. Hikmet kitaplannda ruh’un bedenden ayn olduğunu isbat eden birçok deliller vardır. Bu hususta delillerin hepsini zikretmek sözü uzatır. Ancak buna uygun gelen bir delili buraya almakta fay da umut edilmiştir. (Meselâ, 50 yaşında bir insanı ele alalım. Bu insan, hem ruha ve hem de bedene sahiptir.) 

Bu insanın 5 yaşındayken ruhu nasıl idiyse bugün de aynıdır. Ruhta cismî hiçbir değişiklik olmamıştır. Ama beden öyle mi? Elbette değil, çeşitli değişikliklere uğramış ve hâlden hâle girmiştir. Şekil değişmiş, sıfatlar değişmiş, boy, en ve hareketlerinde çeşitli değişiklikler görülmüştür. Önceleri genç ve kuvvetli iken şimdi yaşlandı ve zayıf düştü. 

Önceleri çok güzeldi, fakat şimdi eski cevvaliyetini kaybetti. Bu yaşlı bedenin geneç bedenden başka birşey olduğunu gösterir. Yine genç beden de çocukluk haldeki bedenden başkadır. Bedende bu ve buna benzer çeşitli değinmeler oluyorsa da ruh aynen eski halindedir, ölüm anında terkettiği bedenle mahşer yerinde tekrar buluşur. Sonra da bedenle birlikte ya cennete erip mes’ut ve bahtiyar olur, yahut da cehennem azabıyla azaplanan bir bedbaht olur. 

KISIM: 5 

 BEDENİN DEĞİŞİKLİĞE UĞRAMASI VE RUHUN BAKİ KALIŞI 

 Ey Azizi Hikmet ehlinden olanlar diyorlar ki: İnsan ruhunda herhangi bir değişiklik olmayışının, buna karşılık bedeninin çeşitli değişikliklere maruz kalmasının sebebi, ruh’un yüksek âlemden (Alem-i Ulvî) gelmiş olmasındandır. Ruh, yüksek âlemin bir parçasıdır. Yüksek âlemde bir değişme olmadığına göre, onda da olmaz. Bedenin parçaları, yani bedeni meydana getiren bölümler ise aşağı âlem (Alem-i süfli) dendir. 

Bu âlem, değişmekte ve bozulmakta olduğuna göre, bedende de çeşitli değişmeler olur. Bu âlem 4 unsurdan yaratıldığından, bu terkibden oluşan insan da bu bozulan ve değişen âlemin bir parçası olmuştur. Parçalar daima kendilerini meydana getiren asla bağlıdırlar. Bu sebeple külünde cüz’üne meyilli olduğu bilinmiştir. 

İnsan yaşlanınca can âlemine döner. Cenab-ı Hakk’m Kur’an’da: «Biz Allah için var olduk ve tekrar O’na döneceğiz.» âyetinin sırn budur. İlâhî fazlın feyzinin mülk âlemine gelişi akl-î kül vasıtasiyle olur. Cenab-ı Hakk’ın Kur’an’mda: «Alemlerin Rabbı olan Allah’a hamdolsun.» buyurması buna delildir. Şu halde kül cüz’e eğimli olduğu gibi, cüz de kül’e eğimli ve ona dönücüdür. Bu hususta diğer bir delil de şudur : Normal hayatını yaşayan insan acıkıp susar ve bu sebeple de yemek ve içmek ihtiyacını duyar. Çünkü her zaman için cüzler kül tarafına döner. Bu, bedene noksanlık ve zayıflık verir. İnsanın yemesi ve içmesi, onun bu husustaki noksanlığını giderir. Bu demektir ki, unsurlar tarafına yönelen beden, cüzlerinin yerine, gıda vasıtasıyla bedene girer ve bedene ihtiyacı olan kuvveti verir. Çünkü bedenin gıdası unsurlara dahil olan bitki ve hayvanlar vasıtasıyla temin edilir. Gerçekten de 5 yılda bir insan bedeni bütünüyle erimekte ve küle dönmektedir. Meselâ, 55 yaşma girdiğimiz zaman, bedeni­mizin mevcut cüzleri, 50 yaşına girdiğimiz zamanki bedenimizin cüzlerinden tamamen farklıdır. Eski cüzler (hücreler) gider ve onların yerine yenileri gelir. 

Bedene giren cüzler bedenin kendilerine ayrılan kısmına girer ve bedenin durumuna göre şekil alır. Bu durumdan haberi olmayanlar, bedenin de ruh gibi sabit bir halde olduğunu zannederler. Meselâ, bir kimse herhangi bir çölde siyah direk ve iplerle bir çadır kursa, bu kimse her hafta o siyah direk ve halatlı çadırı değiştirip yerine beyaz kazık ve halat koysa, bu duruma bir sene devam etse, sonunda da tamamen beyaz kazık ve halatlan koysa, bu durumdan haberi olmıyanlar bütün sene o çadırın beyaz kazık ve halatlarla kurulu olduğunu zannederler. 

Bilmezler ki, o çadırın ip ve kazıklan değiştirilmiştir. İnsanın bedenindeki hücreler de aynı şekilde, hem içte ve hem de dışta değişmektedir. Eskiler gider, yerini yenileri doldurul- ki, bu da alınan gıdalardan meydana gelir. Hücreler 5 yılda bir bütünüyle değişir ve başka bir şekil alır. Cüz’ün külle ve külün de cüz’e eğilimi işte böyle olmaktadır. Her şeyi bütün hakikatiyle bilen yalnız Allah’tır. 

 KISIM: 6 CİHANIN BİZLERİ BİR ANNE MİSALİ TERBİYE ETMESİ 

 Ey Aziz! Hikmet ehlinden olanlar diyorlar ki: Üzerinde yaşadığımız bu âlem, âdeta bizim için şefkatli bir annedir. Meselâ, bir anne, dünyaya gelen çocuğunu hem büyütür ve hem de terbiye eder. Çocuğun alamadığı gıdaları annesi yiyip içer ve bu gıdalardan da süt olur. Bu çocuğa gıda olacak duruma gelir ve göğsüne çıkar, bunu emen çocuk, büyümesi için gerekli gıdayı alır. 

Çocuk nasıl böyle büyüyor ise, ve annesinin şefkatine ihtiyaç duyuyor ise, âlem de aynı şekilde bizler için şefkatli bir annedir. Anne diye ad verilen bu âlemin diğer annelere nisbetle büyük bir değişikliği vardır. Çünkü bütün anneler, yüzlerini dışlarına çevirdikleri halde, âlem yüzünü batınına çevirmiştir. Bu durumda bizler esasta kendi annemizin (dünyanın) karnında yaşamaktayız. ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. Peygamberimiz buyuruyor ki; «Saki, annesinin kanunda Said olan kimsedir. Şaki de anne* sinin kanunda iken şaki olan kimsedir.» Şu bir hakikattir ki, anadan doğma âmâ olan kimsenin gözlerinin görmesi imkânsızdır. Bu da gösteriyor ki, hem dünya ve hem de âhiret saadetinin dünyadayken kazanma imkânı vardır. Zira biz, daha ana kamında bir çocuk gibi, yani bu dünya âlemindeyiz. Bundan gaflete düşmek, insanın kendini tanımaması ve görmemesi olduğu gibi, Rabbini bilmemesi ve tanımamasıdır. Bu durumdaki insan, hem dünyada ve hem de âhirette kör olur. Allah tarafından Peygamberlerin, Velîlerin ve Alimlerin gönderilmelerinin sebebi, insanlara Allah'ın varlığım haber verip O'nun yoluna çağırmaktır. Bu davete kulak veren insanlar, Allah'ın sevgilisi olurlar. — 60 — KONU: 2 BEDENİN TERKİBİ (BİRLEŞİMİ), GÖRÜNEN VE GÖRÜNMİYEN AZALARIN MAHİYETİ, İNSANIN HAKİKATİ, DÖRT RÜKNÜN KARIŞMASI VE BUNUN SEBEP OLDUĞU DOĞUM. KISIM: 1 BEDENİN TERKİBİ (BİRLEŞİMİ). Ey Aziz! Anatomi âlimleri diyorlar ki: Basit cisimler 4 tanedir. Bu cisimler insan ve diğer canlı varlıkların bedenlerinin temelini teşkil ederler. Çünkü birleşik cisimlerin değişik türleri bu madenlerin birleşmeleri sonucu meydana gelir. Bunların esası dörttür. Bunlardan ikisi hafif, ikisi de ağırdır. Hafif olan cisimler: 1 — Ateş, 2 — Hava. Ağır olan cisimler: 1 — Su, 2 — Toprak. Ateş, havanın kendisini etkilemesiyle diğer cisimlere karışır ve hararetiyle soğuk ve ağır olan iki unsurun soğukluk derecelerini azaltır. Onlar da unsur oluş özelliklerini değiştirir ve mizaceyye mertebesine girerler. Bu ağır unsurlar, uzuvların kısalmalarının ve sakinleşmelerinin esası olur. İki tane olan hafif unsur da azalann hareket ve canlılığına sebep olur. Unsurların tamamına esas teşkil eden 4 unsur vardır. Bunlar: — 61 — MARÎFETNAME 1 — Sıcaklık (ısı), 2 — Soğukluk, 3 — Nem (yaşlık), 4 — Kuruluktur. Bu dört unsur esas olup, esas maddelerde mevcuttur. Bunlar tabiî suretler üzerinde tesir icra ederler. Çünkü onlar, sıcaklık ve soğukluk hallerinde değişikliğe uğrarlar. Esasen tabiî suretler zatlanyle kâimdirler. Dört keyfiyet şayet tabiî suretler olsalardı, onlar da hareket eder ve sabit kalmaları mümkün olmazdı. Basit maddeler dediğimiz bu dört esas küçülseler ve bir araya toplansalar, maden, bitki, hayvan, yani mevâlidi selâse gibi tam birleşik cisünlerle temas kurup .birbirlerinin kemiyetlerinin zıtlıklarıyla birbirlerini etkileseler, o basit cisimler onun keyfiyet şiddetini kırsa, o birbirine zıt kemiyet (nicelik) 1er arasında her birinde veya hepsinde eşit ve birbirine benzer müşterek bir keyfiyet meydana gelir. İşte bu ortak mizaca, tabiat derler ki, mevâlid-i selâse onunla meydana gelir. Ancak noksan cisimler, bulut ve kayan yıldız v.s. gibi şeyler gök boşluğunda bu unsurlarla birleşme temin edemedikleri için, derhal yok olur giderler. KISIM: 2 UZUVLARIN ADLARI VE KUVVETLERİ Ey Aziz! Anatomi (teşrih) ilmiyle meşgul olanlar diyorlar ki: Her şeyi yoktan var eden Cenab-ı Hak, âlemde var olan herşeyi yerinde ve güzel bir mekânda yaratmıştır. Canlıların herbirine kendilerine yaraşan ve uygun olan, her uzvun mizacına ve tabiatına uygun gelen yapıyı vermiştir. Alem içindeki tabiat ve mizaçların en güzelini, en mükemmelini insana ihsan buyurmuştur. Uzuvların herbirine en uygun gelen ve ona en faydalı gelen tabiatı vermiştir. Bir kısım organları çok sıcak, diğer bir kısmını da kuru yapmıştır. Bedende mevcut en sıcak kısım ruhtur. Ruh, lâtif bir buhardır. Ondan sonra da gönül (yürek) gelir. Sonra kalbe giden kan, ondan sonra da uyuşmuş kana benzer halde olan karaciğerdir ki, kanın oluşması orada olur. Ondan sonra saf et ve et ile sinirin bir­ MARİFETNÂME leşmiş han olan adale (kas) dir. Adaleden sonra dalak gelir ki, onda da kan 'fardır. Ondan sonra da sıra ile kanı az olan böbrek, atardamarlar, toplardamarlar ve ^1 r.yasıdır. Bedende mevcut en soğuk şey, balgamdır. Ondan sonra soğukluk derecesine göre, Saçlar, kemikler, kıkırdak kemiği de denilen kulak kemiği, kemik uçîcrında birbirine geçen bölümler, kirişler, zarlar, sinirler, murdar olan, ilik, beyin, ilik, içyağı ve deridir. Bedende mevcut en nemti şeyler sırasıyla, balgam, kan, yağ, içyağı, beyin, murdar olan ilik, kadınların göğüs etleri, nefes alınan yer olan akciğer, karaciğer, dalak, böbrekler ve deridir. Bedende mevcut en kuru yer, saçirrdır. Duman buharında olan saçlardan sonra kuruluk sırasına göre, ezaların temeli olan kemik, kıkırdak, kemik başları, kirişler, perde ve zarlar, damarlar, toplardamarlar, hareket sinirleri, yürek sinirler ve deri gelir. KISIM: 3 İNSANIN YAŞI Ey Aziz! Anatomi ile meşgul olan âlimler diyorlar ki: İnsanın yaşını dört devrede incelemek mümkündür: 1 — Büyüme devresi: Bu, 30 yaşına kadar devam eden devredir. 2 — Durgunluk devresi: Bu da, 40 yaşına kadar devam eder. 3 — Hafif çöküş devresi: 660 yaşma kadar devam eder. 4 — Tam çöküş .devresi: Ki, bu da hayatın sonuna kadar devam eder. Büyüme devresi de kendi içinde ikiye ayrılır: 1 — Çocukluk Devresi: 15 yaşma kadar devam eder. 2 — Gençlik Devresi: 15 yaşından 30 yaşma kadar olan devredir ki, buna aynı zamanda, cömertlik devresi de denir. Delikanlılık devresini de içine alan bu devrede genç çok sıcak ve nemli bir tabiate sahiptir. Bu tabiatı taşıyan gençler, çok sinirli ve öfkeli olurlar. 30 yaşından sonra sıcaklık maddesi olan tabii nem hava ta­ ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. rafından çekilir ve böylece sıcaklık düşmeye başlar. Geçen bölümde de kısaca anlatıldığı gibi, bedenin bütün cüzlerinin bir sonu vardır. Harcanan kuvvet ile alınan gıda birbirini karşıladığı süre içinde beden dinç kalır. Ancak, bozulma her geçen gün daha da fazlalaştığı için, gelen gidenin yerini tam mânâsıyla doldurmaz. Bu durumda gelen harcanan kısmı karşılayamadığı için bedendeki mevcut nem yokoluı* ve sözünü ettiğimiz sıcaklık da günün birinde ölür ki, işte ölüm budur. Demek oluyor ki; her insanın nemini muhafaza kuvveti ne derece ise tabiî eceli de o kadardır. Hariçten bir kazaya maruz kalmazsa ömrünün müddeti o kadardır. Çünkü, Cenab-ı Hakk’ın emriyle, yüksek âlemin aşağı âleme olan etkileri neticesinde ana rahme düşen nutfeye mesut, ya da talihsiz, cemâl veya kemâl, akıllı veya akılsız, hırslı veya kanaatkâr, fakir veya zengin, cömert veya cimri, rahat veya kederli, sevimli veya düşman ,güzel veya çirkin, cahil veya bilgili, sıhhatli veya hastalıklı, kısaca hangi suret ve şekilde olacaksa o yazılır. Zira o nutfe, ceninin levhi mahfuzu durumundadır. Levh-i mahfuz da bu âlemin aynasıdır. Bu demektir ki, Said olan saadete daha anne karnında iken, şaki olan da şakiliğini yine anne karnmda iken bulmuştur. Bu husustaki hadisi Kısım: 6’da zikretmiştik. İnsanların şekilleri, suret ve sıfatları, feleklerdeki durumlarına göre rahimlerde başka olunca, kendilerine takdir olunan ecel-i müsemmalan da aynı şekilde mizaçlarına göre çeşitli olmuştur. İnsan bedeni çocukluk devresinde sıcak ve nemli, delikanlılıkta sıcak ve hiddetli, durgunluk ve ihtiyarlık devrelerinde ise soğuk ve kurudur. Kadınlanh vücutlarının erkeklere oranla daha soğuk ve nemli olduğu tecrübe ile sabit olmuştur. KISIM: 4 BEDENİN 4 KARIŞIK MADDESİ, DOĞUŞU VE İNCELİĞİ Ey Azizi Anatomi ilmiyle meşgul olanlar diyorlar ki: Bedenin temelini teşkil eden 4 akıcı cisim vardır : 1 — Kan, 2 — Safra, 3 — Sevda, 4 — Balgam. — 64 — MARİFETNAME Gıdalar önce nemli olan bu cisimlere dönüşür. Bunların herbiri ya normal, ya da anormal bir halde bulunur. Tabiî kan: Normal kan da denilen bu kan, sıcak ve nemli olup, rengi kırmızı, tadı tatlıdır. Sağladığı fayda bedende et, içyağı ve uzuvlara besin olmaktır. Tabii olmıyan kan : Buna anormal kan da denilir ki, soğuktur Rengi de bulanıktır. Tadı acı ve sağlıyacağı bir fayda da yoktur. Normal (tabiî) balgam: Soğukça olup, yumurta akı renginde ve tatlıdır. Bağlıyacağı fayda, kan veyahut da kanın yerinde uzuvlara gıda olmaktır. Normal olmıyan (gayri tabiî) balgam: Bu, kuru ve değişik renklidir. Tadı acı olup, tuzlu ve asitli bir halde olur. Normal (tabiî) safra: Sıcak, turuncu renkte ve yapışkandır. Bağlıyacağı fayda kana kanşıp ona yardımcı olmak ve bedenin cüzleri olmaktır. Normal olmıyan (gayri tabiî) safra: Bu, yakıcı zehirdir. Normal (tabiî) sevda: Kanın dibindeki tortulu kısmıdır. Tadı tatlıya yakın olup, dalağın yakınındadır. Sağlıyacağı fayda açlığı ve şehevî duygulan harekete geçirmektir. Normal olmıyan (gayri tabiî) sevda: Buna acı sevda adı verilmektedir. SORU: Bu dört sıvının meydana gelişi nasü olur? CEVAP: Hariçten alınan gıda, önce çiğnenir, yutulur ve sindirilir kİ, bu ağız ve midede olan bir faaliyettir. Şu halde sindirim kuvvetinin ağızda ve midede olduğunu söyliyebiliriz. Çünkü çiğnenen bir şeyin bu sindirim sonucu başlangıçtaki tadı ve kokusu kaybolur. Çiğnendikten sonra yutulan gıda, mideye vardığı zaman midenin üst kapağı kapanır ve orada bütünüyle sindinlir. Bu, sadece midenin faaliyeti ile olan birşeydir demek doğru olmaz. Bunda sağ yanda karaciğerin, sol yanda dalağın ve ondaki mevcut atardamarın, sıcaklık kabiliyeti olan içyağının midenin üst yanında bulunan perde, sonrasındaki yürek sıcaklığının da tesirleri vardır. Böyle bir faaliyet sonunda 2-3 saatlik bir zamanda birinci sindirim tamamlanmış olur. Midede sindirimin kolay olmasını temin edecek asit bezleri (herire suyu) vardır. Sonra kaba olan kısmı mideden bağırsaklara .gider ve oradan da dışarıya çıkar. Midede bilindiği gibi ince lâtif — 65 — ERZURUMLU İBRAHİM IIAKKI HZ. kısmı kalmıştı. Bu kısım damarlar vasıtasiyle karaciğere gider ve oradaki mevcut ince damarlarda sünger misâli süzülerek toplanır ve belli bir süre içinde orada pişer ki, bu da ikinci sindirimin tamamlanması demektir. İkinci sindirimin tamamlanması sırasında pişen madde kırmızı renge boyanır. Bu sırada onun üzerinde kaymağa benzer bir madde oluşur ki, buna da safra denilmektedir. Dibinde de tortu halinde kalın bir kısım kalır ki, buna da sevda denilmektedir. Eğe karaciğerde meydana gelen pişirme hareket fazlalığından çok olursa, bunun sonucunda da oluşan safra ve sevda sıvıları anormal hale gelir. Ayrıca orada yakıcı birşey meydana gelir. Hind kavunu tabiî (normal) balgam demektir. Bunlar için de temiz olanı kandır. Fakat bu kanın suyu fazladır. Bu fazla su kanın ciğerden ayrılmasından evvel, böbreklere giden damarlar vasıtasıyla çekilir. Böbrekler kendileri için lâzım gelen kan tfe yağı alır. Artakalan san su da sidik torbasma iner ve sonra da dışarı atılır. Kıvamına erişen kan, ciğerin üst kısmından çıkan büyük damar tarafından çekilir ve o damardan bütün bedene dağılan damarlar vasıtasiyle yüreğe ve oradan da bütün vücuda yayılır. Bu da kanın bütün aza ve hücrelere gıda olması demektir. Herşeye hâkim ve herşeyin yapıcısı olan Allah her türlü noksan sıfatlardan uzaktır. KISIM: 5 DÖRT KARIŞIMIN TABİAT VE FAYDALARI, HAREKET SEBEPLERİ VE BUHARLARINDAN HASIL OLAN TABİİ RUH Ey Aziz! Anatomi ile meşgul olan âlimler diyorlar ki: Tabiî kanm meydana gelişine sebep, alman gıda ile normal haldeki sıcaklıktır. Şu halde kanın oluşmasının asıl sebebi, bedenin beslenmiş olmasıdır. Tabü safranın oluşmasının sebebi, normal bir sıcaklık, maddî bakımdan sebebi ise sıcak, lâtif, tatlı ve yağlı gıdanın alınmasıdır. Şekil olarak sebebi ise, alınan gıdanın çok pişmesidir. Tam sebebi ise kan ve bedenin gıdalarının karışmasıdır. — 66 — MARİFETNAMK Yakıcı (anormal) safranın sebebi de, ciğerin normalinden fazla olan sıcaklık ve pişmedir. Normal (tabii) sevdanın yapıcı sebebi, normal sıcaklık, haddi sebebi az nemli sıcaklık ve sert yiyeceklerdir. Şeklen sebebi akıcılığı ve bozulması olmıyan tortudur. Tam sebebi ise, kanı kuvvetlendirmesi ve bedeni beslemesidir. Anormal (gayri tabiî) sevdanın sebebi, normali aşan sıcaklıktır. Anormal maddi yönden sebebi, nemin az oluşu, gıdanın sıcaklığının noksan oluşu ,az pişmesidir. Tam sebebi de, kan ve beden gıdalarının karışmış olmasıdır. Demek oluyor ki, normal sıcaklıktan kan, fazla sıcaklıktan safra, çok şiddetli sıcaklıktan sevda ve soğuktan da balgam meydana gelir. Kan ve damarda dolaşan sözünü ettiğimiz dört tabiat damar içinde 2-3 saat kaldıktan sonra üçüncü sindirim meydana gelir. Azalara dağılması, her azanın kendine ayrılan mikdarı alması aynı zaman içerisindedir ki buna, dördüncü sindirim adı verilmektedir. Damarlardaki üçüncü sindirim ile azalarda olan dördüncü sindirimden artakalan artıklar, bundan önce de ifade ettiğimiz gibi, kulak yolunda kir, gözlerde çapak, burunda sümük, bedende kıl ve tırnak şekline girer ve böylece dışarıya atılırlar. Bu dört tabiatin nasıl oluş sebepleri var ise, aynı şekilde hareket etme sebepleri de vardır. Çünkü bedenin hareketi kana ve safraya da hareket verir. Bazen sevdanın da harekete geçtiği, tahrik edildiği olur. Ancak bedenin hareketsiz kalışı, balgamı kuvvetlendirir. Bu dört tabiat vasıtasiyle oluşan yoğun (kesif) bir madde meydana gelir ki, buna uzuv, ya da uzvun bir parçası denilir. Yine bu 4 tabiatın buharlarından lâtif bir cevher meydana gelir ki buna da Tabii ıulı adı verilmektedir. Buna hayvani ruh da denilmektedir ki, nefse kuvvetini veren de bu ruhtur. Şayet bedenin bir organı nefsâni ve hayvani kuvvetlerden kesilse, tabiî ruhla olan irtibatı kalmasa ,o organ yine hayattadır. Bu organ, hernekadar uyuşmuş, felç olmuş, his ve hareket kuvvetinden mahrum kalmış ise de, hayatı son bulmamıştır. Bilâkis yaşamasına devam etmektedir. Eğer ölseydi, çürümesi ve kokması icabederdi. Organın çürümesini ve kokmasını engelliyen görünmez bir kuvvet vardır ki, o da tabiî ruhtur. — 67 — KONU:3 ORGANLARIN KEYFİYET, MAHİYET VE FAYDALARI, İSİM VE KÜVVETLERİ OLUŞ VE ÖZELLİKLERİ KISIM: I ORGANLARIN KEYFİYET VE MAHİYETİ Ey Azizi Anatomi ile meşgul olan âlimler diyorlar ki: Dört tabiatın karışımı sonucu oluşan organların bir kısmı tek, bir kısmı da birleşiktir. Tek organ; hangi parçasını alırsan al, yine bütünün, yani küllün adını taşıyan organlardır. Kemikler, etler ve sinirler, damarlar buna örnektir. Bunlara parçalan birbirine benziyenler diye de isim verilmektedir. Birleşik organ; hangi parçasını alırsan al, ne isimde ve ne de parçasında bütüne (küle) ortak olmıyan organdır. Meselâ, yüz, el, ayak buna misâldir. Çünkü yüzün bir kısmı yüz değildir. Onlar, gerek hareket ve gerekse yaptıkları işlerde nefsin âletleri durumundadırlar. Gözleri, parçalan birbirine benzeyen organlara misâl olarak kemiği vermiştik. Kemiğin yaratılışı serttir. Çünkü o, bedenin çatısıdır, arazların temelidir, bedenin direğidir. Kemikten sonra kıkırdak gelir. Bu, kemikten biraz daha yumuşak, diğer organlardan da serttir. Kıkırdak kemiği yumuşak azalara bağlamak gibi önemli bir vazife görür. Kıkırdak yumuşak organlar ile sert organlar arasında bağ vazifesi görür. Herhangi bir düşme, çarpma veya dövülme anında yumuşak azalannın sert kemiklerden acı duymamasını sağlar. — 68 — MARİFETNÂME Daha sonra sinirler gelir ki, bunlar beyin ve omurilikten çıkarlar. Bunlar katlanacak şekilde esnek, gerilecek şekilde sağlam ve beyaz maddelerdir. Duyu ve hareket için azalann tamam oluşu, ancak sinirler vasıtasıyledir. Sonra kirişler gelir ki, bunlar kasların çevresinde ve sinirlere benzeyen cisimlerdir. Hareket halindeki azalara bitişiktirler. Bazen araya kas girer, kirişlerde çekilir ve bu da hareket eden uzvun çekilmesine sebep olur. Kasın açılıp kendi haline avdet (dönüşü) iyle .kirişler rahatlar ve azayı da kendi durumuna bırakır. Sonra kemiklerden çıkan sinire benzer cisimler gelir ki, bunların bir bölümü kasa uzanır, diğer bir bölümü de kemik ve diğer uzuvları birbirine bağlar. Bunlar histen yoksun oldukları için de bedenin hareketi halinde acı vermezler. Bunlardan mafsalları, eklemleri ve diğer azalan birbirine bağlıyanlara «ribat-ı akab» adı verilmektedir. Sonra kalbden çıkan atardamarlar gelir ki, bunlar, hem uzun ve hem de içleri boştur. Uzun oluşlan sinirlere benzer. Bunlar açılan ve yumulan can damarlarıdır. Bunların yaratılmış olmalarına sebep de, yürekten duman buharını çıkararak, ona rahat vermek ve bütün bedenin uzuvlarına ruhu dağıtmaktır. Sonra ciğerlere bağlı olan damarlar gelir ki, bunlar da hepsi hareketsiz ve can damarlarına benziyen cisimlerdir. Bunlara kan damarları denir. Çünkü bunlar, kanı bütün bedene dağıtmak için yaratılmışlardır. Sonra duyuları olmıyan ve lâtif bir haldeki perdeler gelir ki bunlar da diğer cisimlerin yüzlerini örter ve daha başka birçok faydalar temin ederler. Azalann bütününü hey’et ve suretleri üze- . re örter, korur ve birbirleriyle olan temaslarım sağlarlar. Bir diğer faydası da, sinir ve bağlar vasıtasiyle, azayı birbirine bağlarlar. Sağladığı birdiğer fayda da, karaciğer, akciğer, dalak ve böbrek gibi duyusu olmıyan azalan sarar ve bunlara yakından uzntılrla teması temin eder. Sonra et gelir ki; et, bütün organlar arasındaki boşlukları doldurur ve kuvvet meydana getirirler. Cenabı Hakk’ın izni ile vasıta olan uzuvlan bundan sonra izaha çalışacağız. ERZURUMLU İBRAHİM HAKKJ. HZ. KISIM : 2 ORGAN (AZA)LARIN İSİM VE KUVVETLERİ Ey Aziz! Anatomi ilmi ile meşgul olanlar diyorlar ki: Bedendeki bütün azaların kendilerinde tabiî bir kuvvetleri mevcuttur. O organın beslenmesi de ancak kendisindeki kuvvet sayesinde olur. Gıdayı çeken, tutan, emen ve işe yaramayan kısmım atan şey hep o kuvvettir. Organlar içinde en kuvvetli olanı, beyin ve karaciğer kuvvetini, tabiî sıcaklığı ve ruh’u kabul ederler. Beyin bütün hislerin toplandığı merkez, karaciğer de bütün uzuvları besliyen bir merkezdir. Kalb, göğüs kısmında, sol memenin altmda ve karaciğerin rengine yakın bir renkte olup, fincan şeklinde, çok kıymetli ve çok şerefli bir azadır. Büyüklüğü ise herkesin kendi yumruğu kadardır. Sivri ucu aşağıya doğru dönük olup, orta kısmında gözbebeği gibi siyah bir nokta vardır. Buna sevda da denilmektedir. Süveydâ adı verilen bu organ, çok kıymetlidir. Ruh ve bütün kuvvetlerin kaynağı odur. Gönül hayvani ruhun, insanı nefsin mekânı ,İlâhi ilhamın menzili Yüce Allah’ın cemâlinin görüldüğü yerdir. Bütün organları harekete geçiren, onlara hayat veren, gıdalandıran ve terbiye eden odur. Organların ve kuvvetlerin hepsi onun emri altındadırlar. Amir, yani reis olan odur. Bu da demek oluyor ki, bedendeki organların bir kısmı âmir (reis), diğer bir kısmı da memur, yani âmire hizmetçidir. Bazıları da ne âmir, ne de memurdur. Amir olanlar, bedendeki mevcut ilk kuvvetin merkezi durumundadırlar. Kişinin hayatını devam ettirmesi de onlara bağlıdır. Kişinin bekâsını temin eden âmir uzuvlar 3 tanedir. 1 — Hayatî kuvvetin başı olan yürek. 2 — His ve hareketlerin merkezi durumundaki beyin. 3 — Beslenme kuvvetinin merkezi durumunda olan karaciğerdir. Çeşidin üreme ve neslinin devamını sağlıyan âmir organlar da 3’tür. 1 — Meniyi toplayan organlar. — 70 — MARİFETNÂME 2 — Muhafaza eden organlar. 3 — Akıtan organlar. Tenasül uzuvları neslin devamını temin ettikleri gibi, hey’etin tamamını erkeklik ve dişilik olan hali de ifade ederler. Hizmetçi organlar da kendi aralarında sınıflara ayrılır. Bunlar : 1 — Hazırlayıcı organlar. 2 — Yerine getiren organlar, diye isimlendirilirler ki, vazifeleri de isimlerine uygundur. Hazırlayıcı hizmet demek, âmirin fiilinden evvel, edâ edici hizmet ise, âmirin fiilinden sonraki hizmet demektir. Meselâ, kalbin hazırlayıcı hizmet gören organı akciğer, yerine getiren hizmeti gören organı ise can damarlarıdır. Aynı şekilde beynin hazırlayıcı hizmet gören organı karaciğerdir. Karaciğerin yardımcıları, mide ve atardamarlardır. Ünseyeynin yardımcıları, onlardan evvel meniyi tevlid eden organlar ile erkeklerde zeker’in (erkeklik organı) deliği ve onunla ünseyeyn arasındaki damarlar, kadında yumurtayı ileten damarlardır. Burası rahim olarak kabul edilebilir. Zira orası, meninin ihtiyacının tamam olup, ceninin oluşacağı yerdir. KISIM : 3 CENİNİN ORGANLARININ ANA RAHMİNDE OLUŞMASI Ey Aziz! Anatomi ilmiyle meşgul olanlar diyorlar ki: Cüzleri birbirine benziyen beden organlarının tamamının oluşması iki menidendir. Et ve yağ buna dahil olmaz. Çünkü bunlar, kandan meydana gelir. Şu halde, et ve yağların haricindeki cüzleri birbirine benzeyen organlar .babanın menisinden meydana gelir. Bu organik, mayalanan sütün yoğut veya peynir olması gibi, anne yumurtasından meydana gelirler. Sütün nasıl kendisinden meydana gelen peynir veya yoğurdun tamamından bir cüz olduğu açıksa, bunun gibi, menilerden heıbiri rahimdeki ceninin, gevherinin tamamından birer cüzdür. Yağ ile kanın sulu ve yağlı kısmından oluşur. Sıcaklık ile eri- — Tl — ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. meşinin sebebi de budur. İki meniden meydana gelen organlar* dan biri bedenden ayrılacak olsa, diğerinin tam olarak oluşması mümkün olmaz. Noksan parçanın karşılığında birşey olmaz ve yeri tamamlanmaz. Kemik gibi. Bazı organların bu gibi noksanlıkları özellikle gençlik devresinde aynen eski haline gelerek tamamlanır. Et böyledir. KISIM i 4 BEDEN ORGANLARININ ÖZELLİK VE FAYDALARI Ey Azizi Anatomi ilmiyle meşgul olanlar diyorlar ki; Duyan ve hareket ettiren azalann hissetme ve h&reKet etmelerinin başlangıcı bir sebebe bağlı olabileceği gibi, birkaç sebeb de bağlı olabilir. Etli organlar ya lifli, yahut da lifsiz olurlar, bitil olanlara Örnek kaslardaki etler, lifsiz olanlara örnek de karaciğerdir. Bedenin hareket etmesi lif ile olduğu gibi, tabi! ve iradeye bağlı olan hareketler de böyledir. Ancak isteğe, iradeye bağlı olan hareketler kasların lifleri ile olur. Tabii hareketlere gelince : Et ve damarların hareketleri tabiî hareketlerdir. İsteğe bağlı hareketler ile, tabiî hareketlerden oluşan iki hareket. Uzunlukla genişlik arasındaki bir hey’ete ait Uf ite olur. Bu demek oluyor ki, uzun lifler çekmek, genişler itmek görevini ifa eder. İkisi arasında kalan lif ise, tutma görevini görür, Kan damarları gibi bir tabakalı azalann üç bölüm lifleriyle örülü haldedir. Gelen lifler ile iten lifler birbirleri ile birleşmezler, ancak çekici ve tutucu özelliği olan birleşebillr. Ancak bu durum? bağırsaklarda değişiktir. Çünkü bağırsaklar tutmaya ihtiyaç duymazlar. Ancak çekme ve itme kuvvetine ihtiyaç duyarlar, Damarların bir bölümü bir ,bir bölümü de iki tabakalıdır, İHI tabakalı.olmanın sağladığı faydalar vardır ki, bunlar : I — İçlerindeki mevcut maddelerin yayılmasını önlerler, Kan damarlan böyledir. — 72 - MARİFETNAME 2 — İçlerindeki saklı maddelerin çıkmalarım önler. Kan damadan içindeki kan böyledir. 3 — Organ çekme ve itme hususunda kuvvetli hareket etmek ihtiyacım duyarsa ,itici âlet bir tabakada çekici âleti de diğer tabakada ve değişik bir halde bulunurlar. Mide ve barsak gibi. 4 — Organın iç kısmı sinir olup, saklamak, dış tabakası da et olup sindirim içindir. Çünkü sindiren sindirilenle karşılaşmadan kendisindeki mevcut kuvvetle onu etkiler. Ancak bazı organların tabiatı kana yakındır. Bunun için de kanm o organa gıda olması için büyük değişikliklere uğraması gerekmez* Et gibi. Bunun için de gıda ete vardığı zaman bir müddet kaldıktan sonra ete dönüşür. Bazı organlar da tabiatı itibariyle kandan uzak olur. Bunun için de kan o organın halini almak için çok değişik hallere girmek ihtiyacım duyar. Kemik gibi, Bu sebeple, gırası bir süre onda kalacak şekilde ya boşluk bulunur, tıpkı baldır ve kol kemikleri gibi, veya değişik değişik boşluklar vardır. Alt çene kemikleri buna misâldir. Bu durumda olan organ gıdasını alırken ihtiyacından fazlasını alarak çeker ve kendi durumuna döndürür.. Fakat kuvvetli organ kendisinin ihtiyacı olan gıdadan fapla kalan kısmım ihtiyacı olan zayıf komşusunun tarafına doğru iter. Yüreğin karma, iç organlara, beynin kulak arkasına, karaciğerin böbreklere fazla gıda göndermesi böyledir. — 73 — BÖLÜM: 2 İNSAN BEDENİNDEKİ KEMİKLERİN BİRLEŞİMİ, İSİMLERİ VE ÖZELLİKLERİ KONU: 1 KAFA KEMİKLERİNİN BİRLEŞİMİ, ÖZELLİKLERİ VE İSİMLERİ * \ KISIM: 1 BEDENDEKİ ORGANLARIN FAYDALARI Ey Azizi Anatomi (teşrih) ilmi ile meşgul olanlar diyorlar ki: Bedende öylek emikler vardır ki, binanm temeli olduğu gibi, bunlar da bedenin temelidir. Omurga kemikleri buna örnektir. Çünkü bütün uzuvlar onun üzerine kurulmuş ve ona dayanmıştır. Bir kemiğin her tarafı nasıl bir omurga üzerine kuruluyorsa, organların hepsi de aynı şekilde omurga üzerinde kurulur ve insanın bedeni böylece düzene girer. Bazı organlar vardır ki, bedendeki varlığı geçicidir. Meselâ ,küçük çocukların başlarındaki bıngıldak böyledir. Bazı kemikler vardır ki, onlar bedenin maruz kaldığı sadmeleri karşılayan bir kalkan gibidir Omurgalar üzerindeki omurlar bunun misâlidir. Bir kısım kemikler vardır ki, onlar da mafsallar arasında bulunur. Parmak kemikleri arasında kalan karınca kemikleri buna örnektir. Bazı kemikler vardır ki, ilgiye muhtaç cisimlere bağlıdır. Hançere kemiği, dil kemiği ve lam’a benzer diğer kemikler buna örnek teşkil eder. Kemiklerin birçok faydaları vardır. — 74 — MARİFETNÂME Bedenin direği olan kemikler, aynı zamanda bedenin temeli ve koruyucusu olurlar. İçleri boş olup yapılan serttir. İçindeki boşluklarda ilik vardır. Kemiklerin içindeki ilik, onun gıda ihtiyacım karşılar. Ayrıca, kemiklerin içindeki boşlukların bulunmasının başka bir faydası vardır ki, o da hafifliktir. İçi boş olunca daha hafif olur. Kemik ler bilindiği gibi, serttir. Bunun da sağladığı faydalar vardır. Sert olması zorlu anlarda kırılmamasını temin eder. Az önce belirttiğimiz gibi, ilik kemiğin gıdasını teminettiği gib, aynı zamanda kemiği yaş tutar. Kemiğin tahammül gücüne göre boşluğu azdır. Meselâ, baldır kemiklerinin yaratılışı öyledir. Bedenin organları onlara yüklenmiş durumdadır. Kemikte hafiflik ihtiyacı hasıl olduysa, boşluğu daha fazla olur ki, burun kemikleri buna örnektir. Burun kemiklerinin öyle yaratılmasına sebep .gıdalanmak, hava ve kokuyu kolayca almak ve beynin artıklarını dışarıya atmak içindir. Vücut kemkleri birbirlerine yakın ve karşılıklıdır. Aralarında var olan kısa uzaklık, kıkırdakların menfaati için halkedllen »kıkırdak bağlarıyle doldurulmuş vaziyettedir. Bu faydaya ihtiyaç duyulmıyan yerlerdeki kemiklerin arası boştur. Alt çene kemiği buna örnektir. Kemiklerin aralıklı olmalarının çeşitli şekilleri vardır. Bazen kemiğin biri hareket etmediği halde diğeri hareket eder. Bilek mafsalları buna örnektir. Bazıları da var ki, bunlar zor hareket eden mafsallarda bulunan kemiklerden olduklarından .birinin diğeri olmadan hareket etmesi çok zor ve çok azdır. Parmak mafsalları buna örnektir. Bazen öyle olur ki, birbirine komşu iki kemiğin mafsalları kuvvetli olur ve onlardan birinin hareketi öbürünün hareketiyle ilgili ve ona bağlıdır. Kısa kemik mafsalları buna örnektir. Bazı kemikler var ki, dişli olur ve iki dişliden birinin dişleri diğerinin boşluğunu doldurur. Kafa kemiği buna örnektir. Sübhanel halıkul bâri. KISIM: 2 KAFA KEMİKLERİNİN TERKİBİ Ey Aziz! - 75 — ■I ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. Anatomi ilmi ile meşgul olanlar diyorlar ki : Şüphesiz kafa kemiklerinin çok faydaları vardır. Çünkü onlar beyni her türlü tehlikelerden korurlar. Kafatası kemiklerinin sayılan çoktur. Çok olmasının da çeşitli faydalan vardır. Bu faydalan maddeler halinde şöyle ifade edebiliriz: 1 — Kafatasının herhangi bir yerinin kırılmış olması, diğer tarafı etkilemez. Ancak kafatası şayet bir kemik olsaydı, tamamının etkilenmesi icabeder ve tamamı zarar görürdü. 2 — Sertlikte, yumuşaklıkta, ince ve kalın olmakta bir kemiğin başka başka parçaları olmaz. 3 — Beyni, beyne zarar verecek durumda olan buharlardan temizler. Eğer kafatası bir kemik şeklinde teşekkül etmiş olsaydı bu zararlı buharlar dışarıya çıkamaz ve bunun için de beyin kokar, küflenir ve bozulurdu. 4 — Kemiklerin sayısının çok olması başa giren damarlara geçit teşkil eder. Kafatasının yuvarlak olmasının da ayıı sebepleri ve faydaları vardır ve bu sebepler de iki tanedir: 1 — Dairevî şeklin alanı, düz ölçüye göre daha fazladır. 2 — Değirmi, yani yuvarlak şeklin kendisine dokunacak şeylerden korunması düz şekillere göre daha kolaydır. Kafatası, kendisine zarar veren şeylerden ne derece korunursa, o derece sağlam olur. Kafatasının yuvarlak olmasına sebep, bunlardır. Beyin organlarının başları beyne uzunluğuna konulmuştur. Bu kemiğin ön ve arkasından çıkan yuvarlaklar, iki taraftan inen sinirlerin korunması içindir. Yuvarlakta üç tane yank mevcuttur. Birincisi yay şeklinde olup, alınla ortaktır ki, buna iklil denilmektedir. ' İkincisi düz olup, baş uzunluğunu ikiye ayırır. Alın yarığına bitişik olan bu yarığa da, sehmî yank denilir. Üçüncüsü ise, başın arka tarafıyle kaidesi arasmda ortak olup, dik açı şeklindedir. Bu köşeden sehmî diye adlandırılan ikinci yanğa bitişiktir. Bu, lâmi yarık diye adlandınlmaktadır. KISIM: 3 İNSAN BAŞININ KAİDE VE DUVARI DURUMUNDA OLAN BEŞ KEMİK Ey Azizi —76 ~ MARİFETNÂME Anatomi ilmi ile meşgul olanlar diyorlar ki: İnsan başının sözünü ettiğimiz kemiklerinin haricinde 5 kemik daha vardır ki, bunlann dördü duvar gibi geriye, kalan biri ise kaide gibidir. Bu dört duvarın yaratılışı alın kemiğinden de serttir. Çünkü çarpma ve düşme daha çok onlar üzerine olur, önduvar dediğimiz kısım alın kemiğidir. Alın kemiğinin sonu üst taraftan iklîl yarığına vasıl olur. Alt kısmı ise kaşın yan tarafından gözün ise üst tarafından geçer. Sonu aynı kemiğin ikinci yanına birleşen yivlerdir. Fakat sağ ve soldaki ikinci duvar 12 kemiktir. Kulaklar bu kemiklerdendir. Duyma hissini muhafaza eden sert yapıh iki küçük odacık mevcuttur. Bu adı geçen odacıkların deliklerinin arasmda inciye benzer yuvarlak iki kıkırdak bulunur. Bunlar hava aracılığıyle gelen sesleri toplıyarak kulak deliklerinden içeriye verir. Bu odacıkların üst tarafının ağzı kabak yarığıdır. Alt tarafının ağzı ise ayırıcı yarıktır. Bu iklîl yarığında sona erer. Bunlann ön kısmındaki, iklîlin, arka taraftaki de leminin birer parçasıdır. Geri kalan duvarm hududu, üstten lemi yarığının, alttan da baş ile kaide arasmda müşterek (ortak) yarıktır ki, bu lemi yangının iki yanını birleştirir. Beynin oturduğu bir kaide kemik vardır ki, sert olan bu kemiğe veter denilir. Bunun sert oluşunun sağladığı 2 fayda vardır: 1 — Sertlik, dayanıklı olmaya yardımcı olur. 2 — Sert olduğu için boşuboşuna bozulmaz, küflenmez ve çürümez. Şakaklann iki tarafında, şakaklara geçen sinirleri örten iki sağlam kemik vardır. KISIM: 4 ÜST ÇENENİN YAPILIŞI VE KEMİKLERİNİN BİRLEŞİMİ Ey Aziz! Anatomi ilmi ile meşgul olanlar diyorlar ki: Üst çenenin sının kendisi ile yüz arasmda bulunan müşterek (ortak) yivdir. Bu yiv, kaşların alt kısmından geçerek bir şakaktan diğerine gider. j» — 77 - ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. Alt çenenin sının, dişlerin sona erdiği yere kadardır. Çenenin iki taraftan sının, dişlerin arka kısmında kalan sivri kemikler ile, kendi arasındaki ortak yivdir. Bu kulak yönünden gelen bir yarıktır. Diğer tarafının son sının, çeneyi uzunlamasına kesen yivin arasını ayıran bir yarıktır. Üst çenenin içindeki yivlerden biri kaşların arasından iki dudak arasına inmiştir. Biri sağa doğru eğilmiş olup, dişler arasına doğru uzamış, biri de sola doğru eğilmiştir. Orta yank üçgen kemik arasında bulunur. Fakat bu üçgen kemik dişleri bitirmeyip, daha önce burun deliklerine gelen bir yunğı keser. Çünkü bu üç yiv, kesen yivi geçerek mezkûr yerlere vanrlar. İki üçgenin haricinde hasıl olan iki kemik daha vardır ki, oniaıı iki üçgen kaideleri ile dişlerin sona erdiği yerler ve yivler tarafından iki kısım kuşatmıştır. Orta yivden inen kısım bu iki kemiğin arasını birbirinden ayırır. Üst çenenin yanklanndan biri ortak yarıktan inerek göze doğru gider ve göz çukuruna vardığı zaman da üç kısma aynlır. Biri alın ile ortak olan yivin altında ve göz çukurunun üst kısmından geçip kaşa ulaşır. Diğer bir dalı göz çukuruna girmez, yivin üçüncü kısmına girer ve girdikten soma birleşir. Üçüncüsü de çukura girmesinden sonra birleşir. Birincinin ayırdığı ilk kemiği İkincisinden, ikinci kemik de üçüncü kemikten daha büyük görünür. KISIM: 5 BURUN; FAYDALARI, KEMİKLERİNİN YAPISI VE ALT ÇENE Ey Aziz! Anatomi ile meşgul olanlar diyorlar ki: İnsanın yüz kısmında yaratılan burnun birçok faydalan vardır. Bu faydalan şöyle sıralayabiliriz : 1 — Mevcut boşluk ile burun su çekmeye yardımcı olur. 2 — Başlangıçta burna çok hava girer. Fakat burun bu havayı düzenliyerek ılık hale getirir. Burna çekilen havanın bir kısmı beyine gider, diğer büyük kısmı da akciğerlere iner. — f8 — MARİFETNÂME 3 — Burun koklama organıdır. Havadaki türlü kokulan alır. 4 — Harflerin doğru çıkanlmasma, kesilmesine ve güzel söylenmelerine yardımcı olur. 5 — Baştan atılan işe yaramıyan şeyleri toplar ve sümük haline sokarak dışarıya atar. BURUN KEMİĞİ Burun kemiği üçgen iki kemikten meydana gelmiş olup, üst tarafında birer açıları birleşir. Tabanlan bir açı ile birbirine dokunur ve iki açı ile de birbirinden ayrılırlar. Bu kemikler, yüz kemiklernin izahında da ifade edildiği gibi, iki taraftan gelen yivlerden birine gelir. Kemiklerin alt tarafında yumuşakça iki kıkırdak mevcuttur. İkisi arasmda orta yivin uzunluğu kadar bir uzunlukta kıkırdak vardır. Bu kıkırdağın üstü altından daha serttir. Orta kıkırdağın sağlıyacağı fayda, beyinden süzülen işe yaramıyan maddeleri toplayıp dışarıya atarak ruha huzur ve rahat vermektir. Çünkü bu fiilini, ruhu rahatlatan havanın girmesinin engellenmemesi için yapar. Beyinden inen artıklar daha çok burun deliklerinden birinde toplanır ve ruhu rahatlatan havanın beyne gidişi engellenmez. Çünkü burun deliklerinin biri ekseriyetle açık kalır. İki yanda bulunan mevcut kıkırdakların sağladığı bellibaşlı faydalar üç tanedir: 1 — Kemiklerin çevresindeki kıkırdaklarla işbirliği halindedir. 2 — Fazla nefes alma veya su çekme ihtiyacı duyulunca genişler. 3 — Burundan nefes alınırken titreme yaparak buhan saçmaya yardımcı olur. Burunun iki kemiği hafif ve incedir. Böyle olmasına sebep de, bu halinde daha çok faydalı olacağı içindir. Alt Çenenin Yapısı: Alt çene büyük bir nizam üzere yaratılmıştır. Çünkü alt çeneyi meydana getiren iki çene kemiği olup, sağlam bir eklem onlan çene altında birleştirmiştir. Arkaları yüksek ve eğri vaziyettedir. — 79 — ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. ki, iki kemiğin yanında yükselmiş, birbirlerine bağlarla bağlanmış, lardır. Ağzın alt çene hareketiyle açılıp kapanması, konuşmak, lokmaların çiğnenmesi v.s. gibi birçok faydalan vardıı\ KISIM: 6 DİŞLERİN YAPISI, İSİM VE ŞEKİLLERİ VE TEŞEKKÜL SIRLARI Ey Azizi Anatomi ilmi ile meşgul olanlar diyorlar kİ: Bir insanda 32 diş vardır. Bazı kimselerin yan taraftarından 4 diş yok olur (azı dişleri) ki, bu durumda dişlerin sayısı 28’e İner» Ortadaki dişlerin üst çeneden 4, alt çeneden de 4 tanesi kesmek içindir, yani kesici dişlerdir. Yine üst çeneden 2, alt çeneden de 2 tane sivri diş kırmak içindir. Bunlardan sonra gelen 4’er diş de öğütmek içindir. Onlardan sonra gelenler çiğnemek «ondan sonra gelenler de çiğneme işini tamamlamak içindir. Şu halde diyebiliriz ki: Kesici dişler 8 tane. Kinci dişler 4 tane. öğütücü dişler 8 tane. Çiğneyici dişler 8 tane. Tamamlayıcı dişler 4 tane. Toplam olarak 32 tanedir. Çoğu kimsenin sondaki tamamlayıcı dişleri büluğdan veya daha sonra çıkarlar. (Bunlara halk arasında 20 yaş dişleri de denilmektedir). Dişler; kök, baş ve ayrıntı olmak üzere üç kısımdan ibarettir» Bunlar çene kemiklerinin boşluklarına yerleşmiş vaziyettedirler. Deliklerin çevresinde gayet sert etler bitmiş olup, üzerinde küçük bir kemik bulunur. Bu, dişi sarmış ve kuvvetli bağlarla bağlanmıştır. Çiğneyicilerin haricindeki dişlerin sadece bir başı vardır Alt çenedeki çiğneyicilerin 2, ya da 3 başı vardır. Sondaki tamamlayıcı dişlerin başı 4, üst çenedeki çiğneyici dişlerin 3, ya da 4’er başlan vardır. Bu başlardan kasıt, dişlerdeki çıkıntılardır. Son — 80 — MARİFETNAME dişlerde bilhassa 4’er baş (çıkıntı) vardır. Bunlann fazla oluşuna sebep ise, büyük olmalan ve fazla iş yapmış olmalarındandır. Üst dişlerdeki çıkıntıların fazla olmasına sebep ve hikmet ise, çıkmtılann aşağı tarafa olması, ağırlıklan ile çıkıntıların zıddına meyledebilme özelliklerinin olmasındandır. Alt çenedeki azı dişlerinin ağırlıkları olduklan yerde olduğu için, bir aykırılık sözko-'. nusu değildir. Bedendeki kemikler esasen duyarsızdırlar. Ancak diş etleri böyle değildir. Onlar beyine bağlı olduklanndan, duyucudurlar. Bunun için de sıcak ve soğuğu, tatlı ve ekşiyi v.s. gibi şeyleri ayırdedebilirler. — 81— KONU:2 OMURGA, BOYUN, GÖĞÜS VE BEL KEMİKLERİ BEŞ KISIMDAN İBARETTİR KISIM: 1 OMURGANIN YAPI VE TEŞEKKÜLÜ Ey Azizi Anatomi ilmiyle meşgul olanlar diyorlar ki: Omurganın insan bedenine sağladığı faydalar pek çoktur. Birinci faydası: İnsan hayatının devamını sağlamak hususunda çok büyük bir önemi olan omurilik organını kendisinde bulundurmasıdır. Eğer bütün sinirler beyinde sona ermiş olsaydı, insan kafasının bugünkü bildiğimiz şeklinden çok daha büyük olması gerekecekti. Bu da bedene büyük bir yük olurdu. Sinirler uzak yerlerdeki organlara kadar gitmek için uzun olmak ihtiyacında olur ve bazı tehlikeler ve hattâ kırılma ve kopmalara maruz kalır, bunun için de ağırlığı olan uzvu esasına çekmek kuvvetinden mahrum kalırdı. İşte heışeyi yoktan vareden Yüce Allah, sonsuz hikmeti ve yardımıyle beyinden bir parça olan murdar iliğini aynen bir maden sıvısı gibi akıtmış ve onun üzerine de omurgayı kılıf yapmıştır ki, bu kılıf çok sağlamdır. Böylece omurga çevresinde, sinirlerin dağıtım merkezi olması daha uygun görülmüştür. İkinci faydası: Omurga önünde bulunan organları kalkanın sahibini koruması gibi tehlikelerden korur. Boğumlarının ve ek yerlerinin olmasına sebep budur. Üçüncü faydası: Bedendeki kemiklere temel olmuştur. Bina- MAKİFETNAME nın temeli ne kadar sağlam olursa, bina da o derece sağlam olur. Omurga da aynı şekilde çok sağlam ve kuvvetli bir şekilde yaratılmıştır. Dördüncü faydası : İnsanın ayakta durmasını ve kolayca hareket etmesini temin eder. Zaten omurganın sağlam omurlardan meydana gelmiş olmasına sebep de budur. Omurga bir bütün halinde ve büyük olmayıp, birbirini tutan bağlardan ibarettir ki, bu bağlarda çok gevşek olmayıp, güzelce dizilmiş ve en güzel bir surette yaratılmıştır. Mafsallar çok yumuşak olmadıkları gibi, sert de değildirler. Bunun için de kırılmak, ya da katlanmak gibi bir durum meydana gelmez. Omurlar ortasında omurilik nüfuz edecek şekilde delikleri olan içi boş kemiklerdir. Omurların bazılarının sağ ve solunda deliklerin yan taraflarından çıkan dört uzantı vardır. Bunların bir kısmı yukarıya bir kısmı da aşağıya aittir. Bu uzantılar bazı omurlarda 6 adet olup, 4’ü bir yanda, 2’si bir yandadır. Bazı omurlarda 8 uzantının olduğu da olur. Bu uzantıların sağladıkları birtakım faydalar vardır. Bu faydalardan biıi; aralarındaki mevcut bağ ile omurlar muntazam bir halde dizilmiş, birinin uzantısının ucu diğer uzantıya girmiş ve böylece icabeden sağlamlık temin edilmiştir. Omurlarda bu sözünü ettiğimiz uzantıların dışında daha başka uzantılar da vardır. Bunlar çarpmalarda sağlamlıklarıyle koruma vazifesi görür ve bir kalkan gibi korurlar. Bunlann yönü omurların yönüyle aynı istikamettedir. Bunlann arka taraflanndan olanlarına şevk, sağ ve sol tarafta olanlarına da «kanatlar» adı verilir ki, bunların vazifesi de bedendeki sinir, damar ve kasları korumaktır. Kaburga kemiğinin yakınında olan kanatlann faydası, kaburga kemiklerinin yumru başları onlara geçmiş halde olup, çukurlarıyle ona bağlanırlar. Çünkü kanatlardan herbirinin iki boşluğu ve her kaburganın da iki yumru uzantısı vardır. Bu omurların orta deliklerinin haricinde daha başka kendilerinden sinirlerin çıktığı ve damarların girdiği birçok delikler vardır. Çünkü giren ve çıkan damarların korunmaya ihtiyaçları yoktur. Şayet bu damar ve sinirler omurganın ön tarafında olsaydı, bedenin normal kendi ağırlığı ile ve isteğe dayanan hareketi ile eğimli (rae- | 83 — ERZURUMLU İBRAHİM IIAKKI HZ. yil) yerlerde zayıf kalır ve bağlantı kuramazlardı. Bu koruma vazifesi olan uzantılarda sinir ve nem (yaşlılık) bulunur ki, onu sarmış ve örterek kaypak bir hale getirmiştir. Bunun sebebi de, dokunduğu yerleri acıtmamak içindir. Yani, ona dokunan et acımaz. Mafsallarda bulunan uzantılar da aynı durumdadır. Onlar birbirlerini ard arda takip ederek kuvvetle tutar ve her taraftan bir başkasına bağlanırlar. Fakat ön taraftan gelenler çok kuvvetli, arkadan gelenler ise kaypaktır. Çünkü, öne eğilmek ihtiyacı geriye eğilme ihtiyacından daha çoktur. Şu halde, birbirlerini takibeden ve birbirlerine kuvvetle bağlanan omurlar, âdeta bir kemik kadar sağlam olmuşlardır. Eğiliş ,bükülüş ve esneklikleri sebebiyledir ki, kemiklerin çoğu hareket için ve esneklik temini için olmuştur. Bunun içindir ki, tek kemik gibi hareket edebilen belkemiğinin eğilmesi ve bükülmesi kolay olmaktadır. Yapıcı Hâkim olan Yüce Allah her türlü noksan sıfatlardan uzaktır. KISIM: 2 BOYUN KEMİKLERİNİN TEŞEKKÜLÜ Ey Azizi Anatomi ilmi ile meşgul olanlar diyorlar ki: Boyun kemiğinin yaradılışı akciğer için .akciğerin yaradılışı ise birçok faydaları temin içindir. Boyun omurları ile .omurganın omurları üst üstedir. Bunun için de omurlardan herbiri kendini taşıyan omurdan daha hafif ve daha küçük olmuştur. Organın hareketleri bu sayede belirli bir düzen içindedir. Omurganın en alt, yani en son omuru omurların hepsinden hem daha büyük ve hem daha serttir. Kuyruk sokumu kemiği de denilen bu omur, ana rahminde kemiklerin dizilişinden önce yaratılmıştır. Yine bu kemik mezarda da bütün kemiklerin çürümesinden sonra çürür ve toprak olur. Omuriliğin üstü fazlaca ve sertçe olduğu için, boyun omurlarının delikleri daha geniştir. Zira, yukarıya ait sinirlerin sayısı — 84 - MARİFETNÂME aşağıya ait sinirlerin sayısından daha fazladır. Şu halde boyun omurlarının küçük ve deliklerinin de geniş olduğunu söyliyebiliriz. Bunun için de hepsinden daha sağlam ve dişleri küçük, kanatlar ıise büyük ve iki başlıdır. Omurların hareket etmeye duydukları ihtiyaç, hareketsiz halde durmaya duydukları ihtiyaçtan daha fazladır. Bunun için de omur mafsalları aşağıdaki mafsallara nisbetle daha kaypak ve daha yumuşaktır. Çünkü bunların sağlam ve kuvvetli olmaya duydukları ihtiyaç azdır. Boyun omurlarının 7 tane oluşuna sebep de, normal bir uzunlukta olmaları içindir. Bu omurların herbirinde ll’er uzantı vardır. Ancak birinci omur değişiktir. Onbir uzantıdan başka s l’er diş. 2’şer kol. 2’şer kanat ve üstünün ve altının 4’er mafsal çıkıntısı vardır. Sinirlerin çıkışındaki mevcut yuvarlak delikli daire yarıya bölünmüş durumdadır. Bir ve ikinci omurun diğer omurlarda bulunmayan değişik çeşitli hususiyetleri vardır. Çünkü sağa sola olan hareketi kendisi ile ilk omur arasında kalan mafsal ile birleşmiştir. Başın öne ve arka tarafa hareket etmesi kendisi ile 2. omur arasında kalan mafsal ile olmuştur. Ancak ilk, yani birinci mafsal birinci omurun uzantısında sabit durmaktadır. Bu omurun üst tarafında baş kemiklerin uzantılarının girdiği iki boşluğu vardır. Bu uzantılardan biri boşlukta yükselse, diğeri de boşluğuna iyice gömülmüş olsa, baş o tarafa eğilir. Ancak ikinci mafsal, ikinci omurda olmuş ve onun ön kısmında bir uzantı yaratılmıştır. Birinci omurun ön tarafındaki delikten geçerek kafa kemiğindeki omura vanr. Bu uzantı sözünü ettiğimiz omurdan geçerek o omura girecek olursa bu durumda baş ayağa taraf, yani öne eğilir. Şayet uzantı gömüldüğü çukurdan çıkacak olursa, baş düz olur. Şayet uzantı deliğinden de çıkacak olursa baş arka tarafa eğilir. İkinci omurun arka kısmında kısa bir uzantı daha vardır. Fakat bu uzantı birinci omurdaki çukurunda hareket eder ve onu geçmez. — 85 — ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. Birinci omurun bir özelliği de dişlerinin olmayışıdır. Bunun faydası da, ağır olmaz, çevresindeki sinir ve damarlara eziyet etmez. Sözü edilen çukur, kafatasında âdeta gömülmüş bir lıalde olduğundan, kanatlan da yoktur. Çünkü sinirlerin başlangıç kısmına yakın ve yerleri de dar olduğu için, kanatlarının olmaması Allah’ın bir hikmetidir. Bu omurun bir özelliği de, sinirlerin ondan çıkmış olmasıdır. Öbür omurlar gibi iki yandan ve ortak delikten doğmazlar. Fakat arka tarafının üstünde bulunan iki delikten lif gibi ince bir şekilde hepsi çıkarlar. Uzadıkça da yavaş yavaş kalınlaşır ve duruma göre de sert ve kuvvetli olurlar. Ancak ikinci omurun kısa uzantısı üst tarafta ve arka kısmında bulunur. Onda-sinir çıkışları imkânsız olduğundan bunun delikleri dişli tarafmdadır. Bunun uzantıları birinci omura kuvvetli bağlarla bağlanmıştır. Başın mafsalı selis, yani yumuşak haldedir. Bu ikinci omur ve diğer omurların mafsallarından daha yumuşaktır. Çünkü bu iki mafsalla oluşan baş hareketlerine çok ihtiyaç vardır. Bu, Yüce Allah’ın sanatının büyüklüğünü gösterir. KISIM: 3 GÖĞÜS KEMİKLERİ Ey Aziz! Anatomi (teşrih) ilmiyle meşgul olanlar diyorlar ki: Göğüs kemiği (buna göğüs omurgası da diyebiliriz) kaburgalara bitişmiş bir halde olup göğüsteki nefes alıp verme gibi en kıymetli organları- korumaktadır. Bunlar oniki kemikten oluşmuş olup, ll’inde diş ve kanatlar vardır. Sadece birinin dişi yoktur ve kanatlan da birbirine eşit değildir. Çünkü bu çok şerefli ve kıymetli organımız olan kalbe yakın ve bitişik halde olup, diğerlerinden daha büyük ve sağlamdır. Göğüs omurlannm kanatlan diğer birinin kanatlarından daha serttir v6 kaburga kemikleri de onlara vasıl olmaz. Göğüsten 7 üst omurgalarının dişleri büyük ve kanatları sert, sağlam ve dayanıklıdır. Bütün organlann Meliki durumundak — 80 - MARİFETNAME kalbi ancak bu kuvveti sayesinde korur ve muhafaza ederler. Çünkü bu omurların bünyesi kendisini senâsin, yani diş ve kanatlara getirmiştir. Bu sebepledir ki, bunların mafsallarında uzantılar kısa ve geniştir. Onuncu omurun üstündeki uzantı mafsallarında, dilimli boşluklar vardır. Uzantıların aşağıya inen yumru başlan o boşluklara girer ki, bu durumda dişleri aşağıya tutunmuştur. Onuncu omurun dişlileri kubbe gibi yapılmıştır. Mafsal uzantılarının yanlarındaki çukurları dilimli değildir. Çünkü üstü altıyla birlikte limlenmiş değildir. Zira, üstü, altı ile birlikte dilimlidir. Onuncunun altındaki dilimler üste, çukurları da alta meyilli olup, dişleri de üste doğru yumru bir hal almıştır. Onikinci omur kanatsızdır. Çünkü onda kaburga vardır ve bunun içinde kanatlara ihtiyaç duymaz. Ancak mide zarı buna (12’ omura) bitişiktir. Bunun üstünün yapısı küçük olduğundan, çok mafsal bulunmaz. Göğüs omurları boyununkilerden daha büyük olduğu için, müşterek delikleri iki bağ arasında bölünmemiş, yükseldikçe artmış, aşağıya doğru inildikçe noksan olup, sinir delikleri bütünüyle onuncu omuru bulmuştur. Göğüs omurlarının geri kalan diğer parçaları ve iki oyluk arası bel bölgesinin bütün dikişleri ve delikleri bütünüyle içine aldığı için sinirlerin çıkabilmesi için bu omurların sağ ve sol tarafında yaratılan birer delik vardır. Bel bölgesi omurlarında dişler ve geniş kanatlar mevcuttur. Bel bölgesinde beş t<=>ne omur bulunur. Bunlar, kuyruk sokumu ve bel kemiğine bir kaide gibi oturmuş ,onun taşıyıcısı, kasığın tutucusu ve ayak sinirlerinin sonu, yani bitiş yeri olmuştur. Kuyruk sokumu bölgesinde 3 tane kemik vardır. Bunlann mafsalları daha kuvvetli ve daha sert, kanatlan da daha geniştir. Ön ve arka kısımda sinirler için delikler mevcuttur. Bu oyluk mafsalının kendilerine engel olmaması ve eziyet etmemesi içindir. Kuyruk sokumu kemikleri, yukarıda sözünü ettiğimiz bel bölgesi kemiklerine benzer. Kuyruk kemiği, üç kıkırdak omurdan meydana gelmiş olup, uzantıları yoktur. Küçük oldukları için, boyun omurları gibi, sinirleri ,ortak deliklerden doğmuştur. Sadece üçüncü omurun yazımdan çıkan bir sinir mevcuttur. — »7 —