ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. MARİFETNAME.......03

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. MARİFETNAME..

KONU: 3 SIHHATİN KORUNMASI ONBİR KISIMDAN İBARETTİR

KISIM: 1KORUNMASI GEREKLİ ORGANLAR, YER VE FAYDALARIEy Aziz! Tıb âlimleri diyorlar ki:İnsan bedenindeki ruhun mürekkeb uzuvlarının sıhhatininkorunması icabeder ki, bunları kısaca izah etmek lüzumu hasılolmuştur.1 — BEYİN:Beyaz, renkli, yumuşak ve boğumlu bir organdır. Atar ve toplardamarların cevheri ile beyin zarmdan ve kafatasına bitişik zardan mürekkebdir. Üçgen şeklinde olup tabam başın ön yüzünde,açısı ise arkadadır.Bedenin duyu ve hareketleri beyinle tamamlanır ki, bununduyuları da yumuşak, sinirler ve organların hareketi ve omuriliksinirleriyledir.2 — GÖZLER :Herbirinde 7 tabaka ve 3 sıvı olup, toplam 10 tabakadan meydana gelmiştir.1. tabaka : Hava ile temas eden tabakadır.2. tabaka : Renksiz, olup, altındaki tabakadan almıştır.3. tabaka : Siyah, sarı veya mavi renkte olup, bundan sonrakitabaka ağ tabakasıdır.4. tabaka : Örümcek yuvası gibidir ki, yukarıda da dediğimizgibi, ağ tabaka da denilmektedir. Bundan sonraki tabaka, eriyencama benzer nemli ,şeffaf ve berrak bir tabakadır.5. tabaka : Cam sıvısı gibi olan tabakadan sonradır.6. tabaka: Zara benzer. 215 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. 7. tabaka : Hepsinden serttir. Bunlann ve bundan sonraki la-sımlann temin edeceği faydalar sözü çok uzatır.3 — KULAKLAR:Kıkırdaktan ve çok hassas sinirlerden meydana gelmiş olup,seslerin duyulmasını temin eder.4 — DİL:Atar ve toplardamarlar ile çok hassas sinirlerden ve perdedenmeydana gelmiş olup, gıdalann tadım almaya, ağızda lokmayı çevirmeye, yutmaya ve konuşmaya yardımcı olur.5 — AKCİĞERLER :Et, kıkırdak ve yürekten çıkıp gelen atardamarlardan meydana gelmiştir. Duyusu olmayıp sadece zarm biraz duyucu hissi vardır.Akciğerler, yürekte hasıl olan tabiî sıcaklığı bütün bedene ya yarlar. Kam temizler ve kirlenen kısmı dışarı atarak havanın oksi jenini emerler.6 — KALB:Koza şeklindedir. Başı sol memenin altında, tabanı göğsün or-tasmdadır. Nar kırmızısı renginde, lifli etler ve omurga perdesiyleterkibolunmuş olup, bedenin hararet kaynağıdır. İki karıncığıolup, sağdaki çok kan ile ve az ile dolu, sol karıncığı ise az kan çokruh ile doludu. Atardamarların kaynağıdır.7 — DİYAFRAM (HİCAB) :Göğsü açmak ve daraltmak gibi bir faydayı tömin eden diyafram et, duyucu ve hareketli sinirlerin birleşimidir.8 — MİDE:Et, sinir, atar ve toplardamarlarmbirleşimi olup üç kısımdanibarettir. Bu kısımlann herbirine sıra ile; yemek borusu, mide içi,mide tabam denilmiştir.Yemek borusu ağızda başlar, göğüs kemiğinin nihayetinde biter. Mide ağzı da orada ve etsizdir. Mide tabanı etli olup göbeğinüstündedir ve besin sindirilmesini temin eder. 216 marifetnâme 9 — KARSAKLAR:Sinirler, içyağı, atar ve toplardamarların birleşiminden mey-dana gelmiş olup, 7 tanedir. Bunlara sıra ile : 1 — Kapakçık barsağı, 2 — Oniki parmak barsağı, 3 — Koru-yucu barcak, 4 — İnce barsak, 5 — Eğri barsak, 6 — Kolon barsağı,t — Düz barsak adı verilir.Bunlann faydası, midede artakalan ve sindirilmeyen gereksiztasımlan dışanya atmaktır. 10 — KARACİĞER : ’ Et, atardamar ve toplardamar ile kendisini örten zann birle-şiminden meydana gelmiş olup, perdesi çok hassastır. Sağ taraftabulunan karaciğerin rengi pıhtılaşmış kana benzer.Faydası; organların gıdasını temin edecek olan kam hazırla-maktır. 11 — SAFRA KESESİ : Safrayı toplayan kese olup, karaciğerin bitişiğindedir. Kara-ciğerdeki safrayı çekerek kana kanşmasma engel olur. 12 — DALAK : Karaciğerin renginde olan dalak, et ve damarların birleşimin-den meydana gelmiş olup, sol tarafta arka kaburgalar Ue mide ara-sında kalan kısımdadır. Kendisi duyucu olmayıp, perdesi hassas-tır. 12 — BÖBREKLER :Az et çok içyağı ve damarların birleşiminden meydana gelenböbrekler, kendileri duyarlı olmak üzere, zarı duyarlıdır. Ciğerdengelen maddelerden sidiği ayırır ve sidik torbasına yoUar. 14 — MESANE : Mak’ad ile kasık arasında bir bölgede bulunur. Faydası; sidiği toplamak ve dışarı atılmasını temin etmektir. 15 — ÜNSELER : Beyaz yağlı et ile çok atardamarların birleşimi ile meydanagelmişlerdir ki, görevleri; meninin pişmesini temin etmektir. 16 — KAMIŞ : Çok sinir az et, damar ve şiryanın birleşimiyle meydana gel miştir ki, faydalan yukarıda anlatılmıştır. 217 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. 1? — RAHİM:Kadınlara has sinirli bir uzuv olup, düz barsak, böbrek ve sidik torbasının arasında kalan bölgedir. Uzun boynu olup, ferce kadar gelir ve nutfeyi içine çekerek ceninini tehlikelerden korur18 — MEMELER:Göğsün iki yanında olup, kadınlarda yumuşak, beyaz, yağlı ve atardamarları çok etin birleşmesiyle meydana gelmiştir.Kandan ve alınan gıdalardan süt yapar.Bunlardan başka, bedende birçok uzuvlar vardır. Bu derecebüyük sanatı olan binayı yapmak, her yanını güzelleştirmek çokmühimdir. Kalb gözü açık mü’minler için bu misâllerden alınacakbüyük ibretler vardır. Bu yüce sanatın Sani’i olan Allah-u Zülcelâl her türlü noksan sıfatlardan uzaktır.KISIM : 2 İNSAN BEDENİNİN SIHHATİNİN KORUNMASININRÜKÜLERİEy Azizi Tıb âlimleri diyorlar ki: Tıb .bedeni inceleyen bir ilim olup, esasen bir nazari (teorik),diğeri de âmelî (pratik) tıb olmak üzere ikiye ayrılır.Bunlardan ilki, sıhhatin korunmasıdır. Diğeri de mevcut birhastalığın tedavisine çalışmaktır. Sıhhatli bir bedene sahip olmakdünya ve din ehli için kıymeti her türlü takdirin üstünde bir nimettir. Sıhhati muhafaza saadet, onun kıymetini bilmek ve sıhhati korumak için gerekli tedbirleri almak da büyük bir akıllılıktır.Çünkü akıllı insan, süıhatini koruyunca afiyet içinde, olduğu gibi, hastalıklardan da uzak kalır. Hahata ka vuşan beden Allah’ıbilme, tanıma ve ibadet etmek fırsatım bulur..öyle ise Marifetname’de sıhhatin korun imasının şartlarının yazılmasına ihtiyaç vardır. Artık sana hastalık ulaşmadan, elindeki büyük sermayenin kıymetini bil ki, yaşadığım müddetçe sıhhatve afiyet içinde kalabilesin. Allah’ı tanıma ve bilme gayreti üzerebulunasın.Evet, sıhhati korumanın şartlarına uyan kimse, Allahü Zülce-lâlin de kendisine yardımcı olmasıyle hastalıklardan korunabilir.Ancak doktor da olsa kuvvet ve gençliğini devam ettiremez ve azami yaş olan 120'nin üzerine çıkamaz. Ölüm anıı gelip çatınca hiçkimse onu sonraya bırakamaz. Çünkü bedenin yaşaması ve haya- 218 MARİFETNAME tıru devam ettirmesi sulu gıdalar almasıyle mümkündür. Eğer sözü edilen tabiî hararet azalırsa tahlil ettiği tabii rutubet de azalırve artık besinlerin sindirilmesi zayıflar. O zaman bedeni yaşatanbesin kaynaklan azalmaya ve beden de her geçen gün zayıflama ya başlar. Nihayet günün birinde tabiî rutubet ve tabiî hararetsona erer. Herkes için takdir olunan ecelin gelişi, yani ölüm iştebudur.İnsanın elinden geldiğince sıhhatini korumanın yollarım araması ve bedendeki mevcut rutubetin azalmasını ve bozulmasınıÖnlemeye çalışması ve ölümüne kadar böyle sıhhatli ve âfiyet içinde bir ömü rsürmeye çalışması lâzımdır.Bedenin mizaçlarının alâmetleri on tanedir.Birinci alâmet: Dokunma (lems)dır. Normal mizaca sahipolan bedenin dokunması sıcaklıkta ve soğuklukta orta karardadır.Değişen mizacı olamn dokunması da yeni kazandığı mizaca göredir.İkinci alâmet: Et, yağ ve içyağı olup, bunlann haddinden fazla olması, bedenin rutubetli oluşuna, az olması da bedenin kuruluğuna delildir. Etin fazlalığı, bedenin nemli ve sıcak oluşuna, yağının ve içyağmın fazlalığı ise bedenin nemli ve soğuk olduğunaalâmettir.Üçüncü alâmet: Saç ve tüylerdir. Bunlann çok, kıvırcık, sertve siyah oluşu, bedenin sıcak ve kuru olduğuna alâmettir. Eğersaçlar az, düz, ince ve beyaz olursa, bu da bedenin soğukluğuna venemli olduğuna alâmettir.Dördüncü alâmet: Bedenin rengidir. Eğer beden beyaz olursa,soğukluğuna, çok balgam olmasına alâmet olur.Eğer kırmızı olursa, bedenin harareti ve kanın fazlahğına alâmet olduğu gibi, bunların karışımı normal olduğuna alâmettir.Eğer beden buğday renginde ise, hararetli, san ise hararetlive çok safralı, siyah ise soğukluğu ve sevdası fazladır.Bcşinci alâmet : Organların hey’etidir. Göğüs geniş, nabızkuvvetli atar, kanı belli olur ve koyu olur, el ve ayak kemikleri, bü yük olursa, bedenin sıcaklığının, bunlann tersi ise soğukluğununalâmetidir.Altıncı alâmet: Tesir altında kalma keyfiyetidir. Meselâ, soğuktan çabuk etkilenmek, o bedenin soğuk olduğuna alâmettir.Yedinci alâmet: Tabiî fiillerdir.Sekizinci alâmet: Uyku ve uyanıklık halidir. Çok uyku bedenin soğuk ve rutubetli, çok uyanıklık çok hararetli ve kuru oldu 210 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKİ HZ. ğuna alâmet olduğu gibi, bunların normali de bedenin itidâl üzereolduğunu gösterir.Dokuzuncu alâmet: Büyük abdesttir. Eğer o çok kokulu vesağlam renkli olursa beden hararetli, bunun zıddı ise bedenin soğukluğuna alâmettir.Onuncu alâmet: Nefsi intikallerdir.Kuvvet ve hızın fazlalığı, bedenin hararetine, hissinin az olması da soğukluğuna delildir. Daim olması ve sebatkârlığı kuruluğa, hızlı gitmesi rutubete, hiddet ve şiddet, cesaret ve gadab,hızlı ve çok konuşmak hararetine, hâyâ ve vakarının fazlalığı soğukluğuna, zayıf kalbli oluşu rutubetliliğine, çekingen ve korkakoluşu kuruluğuna delildir.Sıraladığımız bu on alâmetin dışında, bedende bulunan dörtesasın fazlalaşmasının birçok delilleri vardır.Meselâ, kanın fazla olmasına alâmet, baş ağrısı, tansiyonun yükselmesi, esneme, durgunluk, duyuların hareketsiz kalması, dilve yüzde kızarma, çıban çıkma, yüzde deliklerin oluşması ve burun kanamasıdır.Yine rüyada kırmızı şeylerin görülmesi, uyanıldığında ağzıntatlı hissedümesi aynı şekilde kanın fazlalığının alâmetidir.Balgamın çok olmasının alâmetleri de şunlardır : Bedenin rengi beyaz olur, hissiz ve derisi yumuşak olur. Soğuk ve tükrüğü çok,harareti az olur. Sindirimi zayıf, bön tabiatlı olur. Çok uyur, geğirir, rüyasında su ve kar görür. Uyandığında ağzında tuzluluğunvarlığım hisseder.Safranın çok olmasının alâmetleri şunlardır :Bedenin rengi.ve gözler sarı olur, ağız ve burun deliklerininuçlan kuru olur ve sahibi çok sıcaklar, iştahı kesilir. Dili sertleşir,çok kusar, rüyasında ateş görür, uyandığında da ağzının acı olduğunu hisseder.Sevdanın çok olmasının alâmetleri şunlardır :Beden kuruyup derisinin rengi başkalaşır. Kanın rengi siyaholur. Düşüncesi artar, midesinde ekşime olur. Sidik ve kan katılaşır. Rüyasında duman ve akrep görür ve uyandığında ağzının ekşi olduğunu hisseder.Herşeyin doğrusunu yalnız Allah bilir.KISIM : 3SIHHATİ KORUMANIN ŞARTLARINDAN ALTILÜZUMLU SEBEPEy Aziz! Tıb ehli diyorlar ki: 220 MARİFETNÂME Bedenin devamım sağlaması için zaruri olan sebepler altıdır :1. sebep : Bizi saran havadır. Temiz havayı akciğere çeker veoradaki kirli, yani karbondioksitli havayı dışanya atarız. Hava ciğerlere çekilince temiz havayı (oksijeni) oraya verir, sonradan butemiz hava kana karışır. Eğer havaya pis ve kirli dumanlar kanş-,mazsa hava temiz bir şekilde kalırsa bedenin devamım sağlar vesıhhtini korur.Eğer havaya kirli ve zehirli dumanlar kanşır da havanın temizliğini değiştirirlerse, sonuç öncesinin tersi olur. Bu durumdamevsimler kendilerine ait hastalığı getirir, diğer hastalıklan dagiderir ve tesirsiz kılarlar.Meselâ, yazın safra çoğalır, bedenin rutubetini bozar, kalbehararet verir ve böylece sahibi sık sık sıcaklar ve su içme ihtiyacınıduyar.Sonbahar mevsimi gece ve gündüzde değişiklik yapar. Soğukve sıcaklar değişik olduğundan hastalıklan artırır. Meyveler çoğalınca kan azalır, sevda çoğalır.Kış .balgamı artırarak hastalığım verir ki, başı daraltır, nezle ve gribe yol açar, öksürüğü fazlalaştırır.İlkbahar da kendine ait hastalığı vererek kam artınr, bademcikleri şişirir. Bu mevsimler içinde sıhhate en az zararlı olan mevsimdir. Sıhhate uygun tatlı ve hoş bir mevsimdir.2. sebep : Cismanî hareket ve sabit kalıştır. Bedenin bu nevihareketi, zayıflıkta ve kuvvette azlık ve çoklukta, yavaş ve hızlı-lıkta değişiktir. Bunun içindir ki, kısa ve çabuk yapılacak bir hareketin bedene vereceği zarar bir yana, daha çok bedeni ısıtır. Kısa, fakat yavaşça yapılacak bir hareketin sonucu, birinci hareketin tersidir. Çok hareket etmek ve sonra durmak bedene soğuklukverdiği gibi, normal bir hareket de,yemek yedirir ve sindirimde yardımcı olur.3. sebep: Nefse ait hareket ve duruşlardır. Bu hareketin oluşu ruh ile kanın hareketi sayesinde olur. Şu halde, hiddetli anlarda olduğu gibi su, ya bedenin dışınadoğru hareket eder, veya yavaş hareket eder ki, sevinçli anlardaki hal böyle olur, korku ve korunma hallerindeki durum böyledir.Ruhun bu gibi hareket ettiği durumlarda hareket eden tarafının ısınması, hareketsiz tarafımn ise soğuk kalması gerekir. Zira beden hareketin sürekli oluşundan ısındığı gibi, hareketsizliğin*den veya yavaş hareket etmesinden de soğur. Fazla hareket bedeni mahvedeceği gibi, devamlı hareketsizlik de bedenin soğumasına yol açar. 221 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKİ UZ. 4. sebep: Uyku hali ile uyanıklık halidir. Uyku hareketsizli-ğin, uyanıklık da hareketliliğin misâlidir. Çünkü ruh, uykuda alı-nan gıdaların sindirimi için bedenin içine yönelir. Bunun için debedenin dış kısmı soğur. Bedenin uyurken daha çok örtünmeye ih-tiyaç duyması bundandır. Uyku uzun süreli olursa bedenin nemi-ni ve soğuğunu artırır. Uyku halinde sindirim işine yönelen ruhsindirilecek birşey bulursa onu sindirerek bedeni ısıtır. Sindirimiimkânsız bir besini, yahut da karışımı bulursa ısının tahrik etme-siyle onu yayar ve böylece bedeni soğutur.Uykusuzluğun zararı var mıdır? Evet, haddinden fazla geceuykusuz kalmak, beyni zaafa uğratır, sindirimi bozar ve acıkmaverir.5. sebep: Yiyecek ve içeceklerdir. Bunlar, ya keyfiyetleriyleve suretleriyle veya sadece maddeleriyle tesir eder Keyfiyetleriyletesir edrleıs, ilâç olurlar. Eğer bu bedene aykırı olursa öldürücüzehir gibi olur. Maddeleriyle ve keyfiyetleri de tesir ettikleri de olurki bunlar da ilâç durumundaki gıdalardır. Keyfiyet ve suretleriylebedeni etkiledikleri olur ki, hususen etkisi olan ilâçlar buna mi-sâldir.Gıdalar, lâtif, kaba ve bu ikisinin arası olmak üzere üçe ayrı-lır. Bunlar bedene az ya da çok beslenme temin ederler. Su basitolduğu için bedene gıda olmaz, fakat alman besinleri yumuşatır vepişmek üzere dar yollardan geçmeleri için hazır eder.6. sebep : Çıkarmak ve tutmaktır. Bunlar normal aylarda olursa sıhhati korurlar. Çıkarma haddinden fazla çok olursa bedenisoğutacağı gibi, boşaltır da. Besinlerin bedende çok fazla kalma-ları kanın aktığı yolları doldurup dolaşımını engeller, rutubete veiştahın kesilmesine ve bedenin ağırlaşmasına sebep olur. Soğuk suya' da gülsuyunun yüze çarpılması halinde baygınlık v.s. gibi ha-reketleri gidererek normal harekete kuvvet verir ve baygınlanayıltır.Arif kul, bunlann hepsini Allah’tan bilir. Zira Yaratıcı olanda O, sıhhati veren de O’dur.KISIM : 4ALTI SEBEPTEN ÜÇÜNÜN TADİLATIEy Aziz! Tabibler diyorlar ki:Sıhhatini korumak isteyen kimse, izahı yukarıda yapılan altısebebi göz önünde bulundurması ve buna göre itidâl yolunu bul-ması gereklidir. 222 MARİFETNAME önce havanın ayarlanması gereklidir. Bahar mevsiminde tes-kin edici şeyler kullanmalı ve yemelidir. Kuvvetli hareket etmek-ten, tatlılardan ve hamam v.s. gibi sıcaklıklardan sakınmalı, ye-meyi azaltmalı ve ince elbiseler giymelidir.Yazın ise, hareketlerini azaltmalı, gölgeli yerlerde durmayıtercih etmeli ve safrayı gideren lâtif, soğuk yiyecekler yemelidir.Kuru gıdalardan kaçınmalı ve kavun, karpuz gibi sulu şeyleri seç-melidir. Elbiselerinin rengini beyazlardan seçmeli ve bedene serin-lik veren keten elbiseleri giymelidir.Sonbaharda ise, soğuk ile yıkanmaktan sakınmalı, fazla cima’dan uzak durmalı, kuru şeyler yemekten, soğuk şeyler içmek-ten, çok yaş meyve yemekten, başını açmaktan sakınmalı, gece so-ğuğundan ve öğle sıcağından kendini korumalıdır.Kış mevsiminde kaim ve yünlü elbiseler giymeli, et, keşkülv.s. gibi kuvvet verici, bedeni ısıtan gıdaları yemelidir. Bu mev-simde çok ve kuvvetli hareketlerin bedene zararı olmaz, bilâkis fay-dalıdır. Kışın kusmak bedenin kuvvetten düşmesine sebep olur.Cismanî hareket vc ruhunda ta’dil :Beden gıdasız duramaz, devam etmez. Her an için kendisinibesliyecek gıdaya ihtiyaç duyar. Beden, sindirim yoluyla aldığı gı-daların haricinde kalan fazlalıkları dışarıya atar. Eğer bu fazlalardışarıya atılmaz da bedende kalır ve çoğalırsa bedene zararlı olur.Bedeni ısıtır, soğutur, pörsütür, hararetini giderir. Kan damarları-nı tıkamak suretiyle bedeni ağırlaştırır.Gündüz uyumak iyi değildir. Çünkü rengi bozduğu gibi, dala-ğa da zarar verir ve sahibine de üzüntü kaynağı olur. Şayet gün-düz uyumak bir alışkanlık haline getirilmiş ise, birdenbire terketmek iyi olmaz. Fakat yavaş yavaş terkedilmesi gerekir. Uyku ileuyanıklık arasında kararsız kalmak da hoş birşey değildir. Şaşkın-lığa ve kedere yol açar.Bedendeki fazlalıkların bedende kalması halinde de istifra yo-luyla dışarı atılması halinde de bedene zararı dokunur. Çünkü is-tifra ile dışarı çıkarılan devalar kendileriyle beraber bedene yara-yışlı olanları da dışarı çıkarırlar. Ancak beden kendine mahsus ha-reketiyle bütün organları ısıtır. Sindirim ile faydalı olan gfdalarıalır ve fazlalıkları da öyle atar ki, artık sindirim mahallinde hiç-bir fazlalık kalmaz. Bedenin bu mutedil hareketi bildirilecek şe-kilde kullanılırsa bu durum bedene sevinç, rahatlık ve huzur ve-rir. Eklemlere kuvvet verir. Sinirleri ve kirişleri sağlamlaştırır.Maddî hastalıklardan bedeni koruyabileceği gibi, mizaca ait bir- 223 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI IIZ. çok hastalıkları da bedenden uzak kılar .Bedenin riyâzetinin nakligıdaların bütünüyle alınıp sindirilmesinden sonra olur. Demek olu yor ki, bu vakit gıdaların sindirilmesinden sonra, yani diğer bir yemek vaktinin girdiği zamandır. Mutedil riyâzct nasıl olur? Bu riyâzette yüz kızarır, cildde damarlar görülecek şekilde belirir, kanın akışı artar ve bedene hararet vererek kurutur, nemigiderir. Mutedil riyâzeti fazla olan uzuv, daha kuvvetli olur. Meselâ, çok eşya taşıyan elin kuvveti, ham ellerin kuvvetinden daha çoktur. Her uzvun hareketi kendisine kuvvet verir. Meselâ,hafızlığa çalışan bir talebenin ezber kuvveti artar. Beynin riyâzeti arttırmakla olur ki, ondaki ezayı tabiat o hareketle giderir. Akciğerin riyâzeti öksürmektir ki, bununla ondaki ağır balgam veyagöğüsteki aşırı soğukluk giderilmiş olur. Azalardaki titreme illetiâdeta sert bir rüzgâr gibidir. Onun sayesinde kaslar ve deri hareket edeh Bu da hareket ettiren kuvvetin kasa hareket vermesiyleolur ki genellikle korku, hiddet, heyecan, üzüntü v.s. gibi zamanlarda olur.Göğsün riyazeti, okumaktır. Hafiften başlayıp giderek sesi yükseltmek rahatlıktır.Kulağm riyâzeti kulağa hoş gelen sesleri dinlemektir.Göğsün riyâzeti, güzel olan şeylere bakmaktır.El ve ayağınki de, tutmak ve yürümektir. Ata binmek bütünbedenin riyazetidir. Isınmaktan ziyade bedenin tamamına hareket verir. Salıncakta sallanmak da böyledir. Yarışmak, bedeninriyâzeti olduğu gibi, gemiye binmek de ruha rahatlık vereceğinden, mideye fayda verir. Cüzzam ve istirka gibi hastalıkların tedavisinde fayda sağlar. Çünkü nefsin onlarda sevinci ya da elemisürekli olarak cereyan eder. Kusmak gerektiğinde mutlaka kusmak gerekir. Çünkü beden için çok faydalı olur.Azaların oğulması da riyâzet sayılır. Sert bir bezle oğulursakam deriye çekeceğinden deri, kızarır. Oğma eğer normal olursaâzalara kuvvet vereceği gibi, normalden fazlası da acı ve zahmetverir.Nefsi hareket ya da sükûnun tadilinde şüphesiz hareket kaynağı ruh ve ondaki hiddet ve şehvet kuvvetidir. Hiddetin fazlalığı tekevvür, yani kudurmak, azlığı ise bönlük, yani aptallık, normali ise gayret, kahramanlık ve yiğitliktir. Bu mutedil hareketinbedene sıhhat, nefsî yükseltme, dini ve dünyasını korumak gibifaydalan vardır. 224 MARİFETNAME Şehvetin fazlalığı şeref, azlığı hamd, normali ise iffettir. Normal olanı bedene sıhhat, nefse tat, dünya ve âhirette sahibineselâmet verir.Ancak şehvet fazlalığı ile nefsi kaplar ve akla üstün çıkarsa,mecazi aşk olur. Bu mali hülyanın bir çeşidi diye adlandırabileceğimiz bir hastalıktır ki, daha çok gençlere isabet eder. Bundakendisine âşık olunan kimse, âşığını başkasına olan hevâ ve isteğinden vazgeçirtir.Bu hastalığın sebebi, sevgilinin şekil ve yüzünü çok güzel bulup devamlı olarak onu düşünmek, onu anmak ve onun hayaliyle yaşamaktır. Bu düşünce de çoğu zaman sahibine cima’ İsteği verir. Bunun alâmetleri ise şunlardır:Renk sararır ,beden zayıflar, gözkapaklan şişer, gözler çukur hale gelir. Aşık bakarken sanki gözleri güler ,o sanki kendisine çok hoş gelen lezzetli birşeye bakıyor gibidir. İçten bir «ah!»sesi çıkar ki, bu ses çok hazin bir şekilde çıkar. Hal ve hareketleri düzensizdir. Uykusu kaçar ve geceleri uyuyamaz. Bir doktor,onun nabzına baksa, yaramn sıfat ve isimlerini saymaya başlasa,âşığın sevdiğinin adı ne ise o söylendiğinde hem rengi ve hem denabzı değişir ve bu da onun o isimde birine âşık olduğunu ortayaçıkarır.Onun hastalığına ilâç, sevdiğine kavuşmaktır. Eğer bu mümkün olmazsa, o zaman ilâç sevgilisini ayıplamak ve onun sevgilisine kızmasını sağlamaktır. Aşık eğer akıllı ise, nasihat ve öğüt yolüyla bu sevdadan vazgeçer. Yahut da alay ederek, aşka deliliktir, denilerek aşkından vazgeçer ve sıhhatine kavuşur. Eğerâşığın bu rahatsızlığı semâ ile .aşktan vazgeçmekte veya çok ci-ma’da bulunmakla çabucak tedavi edilmezse, bütün benliğini kap-lıyan aşk, onu mahvedebilir. BEYİT Aşk bir dert ki, ona biri tutulsaÇare olmaz, tabibi Hz. Musa olsa.KISIM: 5KALAN ÜÇ SEBEBİN İTİDALİEy Aziz! Tabibler diyorlar ki:Sıhhatinin muhafazasını isteyen kimse, izahım yaptığımız üçsebebe dikkat ettiği gibi, geri kalan diğer 3 sebebe de dikkat et- ERZURUMLU İBRAHİM HAKKİ HZ. m_eli ve bunlarda da itidali elden bırakmıyarak bütün hayatınısıhhat ve âfiyetle geçirmeye çalışmalıdır. Uyku ve uyanıklığın itidali: Uykunun en iyisi, en sıhhatlisi 4 saat kadar müddetle derinbir uyku uyuyarak, itidali sağlamaktır. Yemek yenildikten bir sü-re geçtikten, (birinci sindirim tamamlandıktan) sonra uyumalıdır. Zayıf midelilerin sindirime yardımcı olmak üzere uykununda yardımını sağlamak için yarını saat sağ tarafına yatmalarıgerekir. Karaciğerin sağa eğik olan mideden gıdaları çekmesi ko-laylaşır. Karaciğerin sıcaklığı onlan ısıtır. Sonra da soladönmeli, 2 saat kadar da sol tarafa yatmalıdır. Bu birinci sindi-rime yardımcı olur. Sonra 2 saat kadar da sağ tarafına yatmalı-dır ki, bunun faydası da, 2. nci sindirimedir. Bu sırada gıdalarkaraciğere daha kolay gider. Maddeyi etkileme ve kaplama yö-nünden uyku, uyanık halden daha tesirlidir. Çünkü uyurken ha-reketler işe dönük olduğundan, maddeye daha çok galip gelir.Maddenin tabiatım akıtmak ve götürmek bakımından ise uyanık-lık uykudan daha tesirli olur. Çünkü uyanık halde hareketler be-denin dışına yönelik olduğundan, maddenin tahlili ve götürülmesidaha kolay olur.Uyurken hiç yoktan terliyen kimse, fazla besin almış demek-tir. Sekiz saatten çok uyuyan kimsenin, yani derin uykuya dala-nın beyninde nem galip gelir. Alınan hafif gıdalar uykuya da ha-fiflik vereceğinden, bu husus itidalm sağlanmasında bir yol teş-kil eder. Uykusuz kalan meselâ, bir gün bir gece uyumadığı haldeyine de uykusu gelmiyen kimsenin hamama gitmesi faydalı olur.Süt v.s. gibi nemli şeylerinde uykuyu artıracağı unutulmamalı-dır. Uykudayken üzerine ağırlık çöken kimsenin bu hali kâbus di-ye vasfedilir ki uykudayken kişinin kendini sıkarak bedenini ha-reketten menetmesidir. Kâbus, buharın tahlili için gerekli olanhareket olmayınca kan, balgam ve sevda buharının beyne çıkışın-dan olur. İlâcı ise istifra etmek ve beynin temizlenmesini sağla-maktır.Yiyeceklerde itidal:Hâli üzere olduğu gibi kalması istenen bedene ihtiyacı kadargıda verilmelidir. Normali değişen bedenin daha üstün, daha sıh-hatli hale gelmesini temin için mevcut halinin zıddına olan gıdalan vermek gerekir. Meselâ, bedeni bulunduğu hal üzere tutmak isteyenler, temiz 226 MARİFETNÂME lenmiş buğday ekmeği, hafif tatlı, koyun ve tavuk eti yemeyi ye-terli görmelidir. Yerken küçük lokmalar almalı, çok çiğnemeli,meyvelerden de incir, üzüm ve kuru üzüm yemelidir. Bu sayılanyiyecekler var ise yer; iştahı, yeme arzusu yok ise kendisini ye-meye zorlamamalıdır. Yeme isteği gelince de yemeyi geciktirmeyip çabuk yemelidir. Yazın soğuk, kışın da sıcak yemekleri yemeyitercih etmeli, sindirilenler üzerine başka yiyecekler almamalıdır.Yemeği zamanında yemeli ve midenin sindirimdeki düzeninibozmamalıdır. Sindirim akışının seyrini bozmamak için de had-dinden fazla çeşitli yemekler yememelidir. Fazlaya kaçılmadığıtakdirde lezzetli gıdalar daha faydalıdır. Ekşi yiyecekler bedenezarar verir, uzuvlan kurutur, bedeni çabuk kocaltır.Tatlı yiyecekler, bedeni ısıttığı gibi, mideye de rahatlık verir.Tuzlu yiyecekler, safra yapar, bedeni kurutur, âzalara ve kuv-vetlere zaran dokunur. Tatlıdan gelecek zarar, ekşi tarafındanönlenir. Ekşiden gelecek zarar da tatlı tarafından önlenir. Tuzlutuzsuz dengesi de aynı şekilde sağlamr. Yani, tuzlu yiye-cekler tuzsuzlara, tuzsuzlar da tuzlulara destek olur ve normaledöndürür.Yemek yerken daha yemeğe olan istek sona ermeden yeme-ği bırakmalıdır. Yemekler vaktinde yenilmeli, kötü yiyeceklere alı-şanlar yavaş yavaş bu alışkanlıklarını terketmelidirler. Yemektenvazgeçip bir veya iki defa yemekle iktifa etmelidir. Zira, gündüzve gece birer defa yemek yemek bedene sıhhat, ruha rahatlık ve-rir. Unutmamalıdır ki, birçok hastalıklar fazla yemekten olur..Oburluktan kendim koruyan kimse, yaşadığı müddetçe bedenisıhhatli olur.Balık ile yoğurdu birlikte yemek bedene zarar verir. Felç vecüzzam (ya da zehirlenme) gibi hastalıklara yol açar. Yoğurt ileekşi yemek de iyi olmaz.Yine paça ile üzüm, keşkül ile nar .pilâv ile sirke yemek deaym şekilde beden için zararlı olur. «Kuru üzüm ile ekmeği yiyenkimse, ( hayatı boyunca doktor yüzü görmez» sözü doktorlar tara-fından sık sık söylenir.Zayi folan kimse, şişmanlamak istiyorsa besinleri midede vebarsaklarda beklenen şeyleri kullanmalıdır. Meselâ fındık, fıstık,badem v.s. gibi kuru yemişler, pişmiş buğday, pilâv, karpuz ve haş-haş çekirdeği v.s. gibi şeyleri inek sütüyle kaynatmalı ve kırk gündevamlı olarak sabahlan ikişer bardak içmelidir. Böylece şişman-lar. ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. Normal bir kiloya sahip olmak isteyenler de ilkbaharda ineksütünü kaynatmalı, sonra onu tuz ile çürütmeli ve onun mayasından 50 sabah devamlı olarak yemekten evvel 2-3 fincan içmeli,sonra da bir süre sırtüstü yatmalıdır.Çok şişman olan bir kimse, kilo vermek, zayıflamak isterseaz yemeli, çokça hamam yapmalı, aç haldeyken çok hareket etmeli, sert yerde yatmalı, yiyeceklerden de mercimek, arpa ve peynirile yetinmelidir. Böyle yaparsa etleri ve içyağı eriyip gideceğinden,"beden normal hale gelir ve bu da ruha rahatlık verir.İçeceklerde itidal:Sindirimden, hazımdan evvel ırmak suyu ile kuyu suyunu birlikte içmek iyi olmaz. Çünkü kalınlık ve incelik yönünden bu sular birbirine uymaz. Suların en güzeli ırmak suyudur. Bilhassatemiz ve taşlık yollardan gelen ve içine pislikler karışmamış, tadıve kokusu tiksindiren şeylerle bozulmamış, doğuya, ya da kuzeyistikametine akan, yüksekten aşağıya doğru akan, kaynak yerinden uzak olan, yani çok aktığı için ağırlığı az olan, hızla akan sular en güzel sulardır. Nil nehri bu vasıfların ekserisini taşır.Kaynak sular, az hareket ettikleri için ağır ve sert olurlar.Yeraltında parmaklar halinde akan sular sert olduğu gibi, mağara ve kuyu suları daha da serttir. Suyun içilme vakti yemek, yedikten 2-3 saat (ikinci sindirim başladıktan) sonradır. Böyös içitfliesidaha faydalı bulunmuştur. Yemek sırasında içilen su hastalığıtahrik eder. Ancak hararetli midesi olanların yemek sırasında yada sonuna doğru su içmeleri daha uygun olur. İştahsız olanın iştahım açar. Çünkü iştahsızlık sıcaklığın fazla olmasından ileri gelir ki, su içilince hararet normal hale gelir.Unutmamak gerekir ki, kann açken, terli iken, cima’dan sonra, hamamdan ve müshil içtikten sonra, meyve yedikten sonra,bilhassa kavun yedikten sonra su içmek, hele soğuk su olursa çokzararlı olur. Eğer kişi, zikredilen zamanlarda susuzluğa dayanamı- yorsa, aynen çocuğun meme emmesi gibi suyu emmek suretiyle içmeli ve uç soluğu da açmamalıdır. Bir nefeste de azami 3 yudumiçmelidir. Çünkü susuzluğa ekseri uzayan balgam sebe polur. Böyle olunca insan kendisini suya alıştırırsa daha çok su içmeyi arzular ve harareti daha da artar. Buna kendini alıştırırsa tabiatı buhararetin maddesini eriteceği için harareti kendiliğinden geçerve artık susamaz.Ayakta su içmek hatalı ve tehlikelidir, bundan kaçınmak ge-ret için gerekli hazırlığı yapar.Bedenin ruha ağırlık veren pisliğinden kurtulur ve Allah ileünsiyet eder ve bundan duyduğu huzur ve saadeti benliğinde du yar. Çünkü bedenin bütün hali ve şanı ile hayvanî ruhun bütünkuvvet ve duyuları tamamen yokolur. Ancak gönül adı da verilenİnsanî nefs, yani ruh baki kalır ki bu asla yokolmaz. Sonsuza dekkalıcıdır. O Cenab-ı Hakk’m tecelligâhı ve marifetin mekânıdır. İşte bu ruhun bedenden ayrılması ve hürriyetine kavuşmasıhaline ölüm adı verilmiştir.Demek oluyor ki, eğer insamn hayvani ruhu kalbe galip gelirde ona hâkim olursa, böyle bir ruha ve nefse sahib olan kimse ö-lümden çok korkar kaçar ve kurtulmak için her çareye başvurur.Zira, hayvanî ruhun hususiyeti bu mülk âleminden olmaktır ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. ki, zaten o da bu âlemi sever ve onu arar. Nefsine tâbi olan kimsenin dünya hayatım sevmesi normaldir. Malım mülkünü ve çocuk larım düşünür ve onlara herhangi bir belâ ve musibetin isabet etmesinden korkar.Allahü Zülcelâlin yardımiyle şayet İnsanî ruh, hayvanî ruhagalip gelir de onu mağlup ederse, o kimse ruhen kemâle erer, sonsuz olan âhiret hayatım ve ölümü sever ve onu arar. Çünkü insanruhu ,melekût âlemindedir, bunun için de esas vatanını aramakve bulmak arzusundadır. Bu haliyle cihanın sonsuz devlet,saadet de selâmetine erer. Bu dünyadan küser, yüz çevirir ve ondan düşmandan kaçar gibi kaçar. Ölümü ister, çünkü onun sayesinde âhiret hayatına ve onun nimetlerine kavuşmak ister.Kendisini âhirete yaklaştıracak olan ölüm, onun yakınlaniçinde en sevgilisi olur.Hz. Ali diyor ki:«Uzun ömür, ruhlara azab, ölüm ise rahat ve ferahlık olur.»Adamın biri, ariflerden birine dedi ki: — Rüyamda senin bir yıl kadarlık bir ömrün kaldığını gördüm.Arif bunun üzerine çok üzüldü. Onun bu halini gören diğeri: — Üstadım, sen zaten dünyaya itibar etmiyen bir kimsesin,niçin üzülüyor, niçin ağlıyorsun?Arif dedi ki: — Oğlum, ben her gece ölümü isteyerek ve ona niyet ederekuyuyorum. Korkarım senin rüyan doğru çıkar da bu ruhuma ağırlık veren bedeni bir sene daha taşımak zorunda kalınm. Ağlayışım bundandır. Zira, sevgilinin cihanında gül bahçesi varken beden cihanının külhanı hiç çekilir mi?MANZUMEEy bülbül-i can kalma, habs-i kafes-i tendeFâni olam alma bâki ararsan sende.Ey bülbül-i elhâni (hoş sesli bülbül), koydun ve gülistanıKaldın unutup am, âvâre bu külhan de.Ol gülşeni unuttun külhanda mekân tuttun.Çok toş ve tütün yuttun, çık zevk et ol gülşende.Bu ten kafesin kesirt (kır), bu mezbeleden uç gitOl gülşen-i aşka yet, mest ol tene ten tende.Mürgân-ı hem âvâzın, çün anladılar razın (sır)Çıkmışlar oturmuşlar, gülşende neşîmende. 252 MARİFETNÂME Ey Tâîri eflâki, terk eyle ten-i hakiBu dâne-i ten ta ki zevk eyle o harmanda.Bu cengii cihanidir, her havf-ı mekânidirGit o sulh vatanına, rahat bu o me’mende.Çün cisminden ey mutlak, hükmünde değil çıkmakDil penceresin aç bak, seyreyle ol revzende.Hakkı ki bu eşbahı, bul âlem-i ervâhıNuş eyle sen ol râhı, baki ol o meskende.KISIM: 3ÖLÜMÜN MAHİYETİölümden korkan, ve ondan kaçan, ölümün mânâ ve mahiyetini bilmiyen, ruhundan ve onun başlangıç ve sonundan habersizolan, bedeninin erimesiyle kendinin yokolacağını zanneden veyaöldükten sonra dünyayı bütünüyle unutacağını bilen ve ölümdendayanılması imkânsız acılara maruz kalacağım zanneden, öldükten sonra ne olup biteceği hakkında bilgisi olmayan, oğluna vemalına çok bağlı olan ve bırakacağı malı ve çocukları için sonsuzacılara garkolan kimsedir.Bunlann hepsi birer bozuk düşünce olup, hayalden ve bilgisizlikten kaynaklanmaktadır. Bu öyle kötü bir hastalıktır ki, onunçaresi ancak o hastalığa yol açan sebepleri ortadan kaldırmaklamümkün olur. Bunları ortadan kaldırmak ise, ölümün mahiyet veesasının ne olduğunu bilmekle olur. Bu hakikatleri maddeler halinde yazmak faydalı olur.1 — ölümün hakikati ruhun beden âletini kullanmamasıdemektir. Bir sanatkâr, kendisine ait olan âletlerden birini nasılbırakıyor ve kullanmıyorsa, ruh da aynı şekilde bedeni kullanmaktan vazgeçer ve onu kullanmaz.Demek oluyor ki, ruhun iki hali vardır.a) .Dilerse bedenine tasarruf eder.b) Dilerse bedenine tasarruf etmez.Nefsin bedendeki tasarrufu bir kâtibin kalemdeki tasarrufu,gibidir. Kâtip kalemle ister yazar, İsterse yazmıyarak onu kutusuna koyar. Ruh da aynı şekilde isterse bedeni oynatır, hareket ettirir. İsterse onu mezara koyarak toprak haline koyar.İşte ruhun beden üzerindeki tasarrufuna hayat, bedendeki tasarrufundan vazgeçmesine ise, ölüm denir.Kıymetli ruh ki bedenden âtedir.Mutlaka kazadan bedene bu gelir. 253 ERZURUMLU IBRAHÎM HAKKI HZ. Sen osun ki bedensiz bir cismin varöyle ise korkun ne, bu can elbette çıkar.2 — Ruhun başlangıcı ve sonu demek, onun küllî akl’dan sadır olduğunu, ruhlar âlemine inerek oradan da arzın melekutuolan bu âleme gelerek insan bedenine girip onda tasarruf sahibiolduğunu, bu âlemde kemâle ermesi, Mevlâsını tanıması, evvelkimakamından daha yükseğine çıkıp, her muradının hasıl olacağınıbilmektir.Demek ki ruh, bedende tasarruf sahibi olsa bile; göz, işve ahlâkı kötü olur da kemâl derecesine eremezse bedenle alâkasmı kestiği zaman ruhlar âleminde bu kötü hali ile kıyamete kadar bağlanmış ve hapsolunmuş bir halde kalır. İnsanı dehşet ve korku içince bırakan riyalarla sanki azaba uğramış olur.Eğer ruh, bedende bulunduğu süre içinde yukardakinin aksine kemâl derecesine ulaşırsa, bedenden ayrılsa bile ruhlar âleminde hapsolunmaz, bazen melekût âlemine girer, bazen de dünya âlemine inerek orada uçar. O, sevinç ve huzur doludur. Neşeli ve inşam mesteden rüyalar ile zevk ve sefâ sürer.Şu halde insan ruhunun başlangıcı İlâhî aşk denizi olduğugi 3i, âkibeti, yani dönüşü de yine ona olur.3 — İlletlerden birinin giderilmesi de ruhun bedenin yokol-nujsı ile bozulmıyan ve yokolmıyan bir cevher olduğunu bilmektir.Meselâ, nar, yahut da elma sıkılsa hernekadar kendileri yokolsa da sulan bâki kalır. Kar ve buz eriyip yok olsa bile, suyu bâ-ki, binlerce .yüzbinlerce ev yıkılsa ve ışıkları sönse ay ışığı hâkidir. İşte ruh da aynen böyledir. Ancak kendini bilmiyen ve nefsinitanımayan kimse, kendisinin ruh olduğunu unutur ve bedendenibaret olduğunu zanneder. Elma ve nar suyu olduğunu unutur vekendini elma ve nar zanneder. Kendisinin kar ve buz olduğunu bilir de hayat suyu (âb-ı hayat) olduğunu bilmez.Kendisinin ay ışığı olduğunu unutur da ev ışığı olduğunu zanneder. Böyle bir kimsenin korkusu ve kaçışı ölümden değil, bilgi'sizliğindendir.Ariflerden biri diyor ki:Bu insanın ölmü ten üstünde yazıdır.Elma ve nan kırmanın benzeridir.Hayat suyu akıtsan sen, şu can denizineSonsuz derya olursun, inemezler dibine.4 — Bir illetin giderilmesi de ruhun bedenle olan alâkasmıkesmesinden sonra iki âlemdeki hallere daha çok muttali olacağını bilmektir. 294 MARİFETNAME Meselâ, kınından çıkan kılıç daha çok keser. Örtüsünden çıkarılan ayna daha güzel gösterir. Huraa kuşu kafesinden kurtulurkurtulmaz, derhal yükseklere uçar. Ruh da aynı şekilde bedendenkurtulur kurtulmaz derhal yükseklere uçar ve iki âlemin gizli sırları artık ona âyan olur.BEYİT Ey gönül terket bu zindan bu mihnethanedir fâniBu ol gülzâr ü ayam ki ferş-i asumân olmuş. 5 — Bir diğer illetin giderilmesi de şöyle olur :Şayen ruh ,bedenetamamıyle döner de onun iç ve dışım aydınlatırsa beden kemâline kavuşur ve bedende hareket başlar. Ruhun bedendeki ışığı azaldığı takdirde uyku hali anz olur. Şayetbu ışık bütünüyle bedenden kesilirse bilmek gerekir ki 4şte bu halölümdür.ölümün acısı, hastalığın acılarına benzemez. Çünkü Ölüm,uykunun kardeşidir. Zira Resûlüllah SA.V.:«Uyku, ölümün kardeşidir.» *buyurmuştur. Mü’min, bu hadisin ışığında, kendisi için bir nimetolan ölümü uykuya denk bilir.Uykuda ruh nasıl rüya ile o âleme biraz olsun muttali oluyorsa, ölüm anında da o bilinmeyen âleme varır ve âlemi seyreder.Uyuyanın hali palan ve ağır yüklü eğerinden onun bir ipe bağlıolduğu halde kurtularak bir zaman için bahçede koşan, oynayan, yeşillikler ve akarsular içinde zevk ve sefâ süren, fakat sonra datekrar o eyer ve palanın, yani ağır yükün altına giren ve bununlazorluk ve meşakkat içinde yürümeye çalışan bir ata benzer.ölümün hali ise, palanından ve yükünden kurtulunca ayakbağından da kurtulan ve böylece bedeni ve nefsi arzulardan kurtulan bir ata benzer. Ruh, bedenden kurtulunca artık her zamaniçin güven içinde ve neşeli bir halde kendi âleminin bahçelerindevakit geçirir. Çünkü öfkesine, şehvetine, nefsine mahkûm olankimse için ölüm bir nevi hürriyete kavuşmaktır. İnsan için bu kadar büyük bir nimet olan ölümün bir hastalık ya da dayanılma*bir acı zannedilmesi, gaflet ve bilgisizlikten başka birşey değü denedir? Mü’min için ölüm .dünyanın her türlü zevk ve lezzetindendaha üstündür, ölümün sarhoşluk vermesi bedenler itibariyledir.Cenabı Hakkın:«Kendi elinizle kendinizi tehlikeye atmayın.»âyeti, ölümün tatlı olduğunu göstermektir. 255 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. 6 — Bu illetin giderilmesi, bedenin ölümünü can için birhayat bilmektir. Çünkü sevenin sevgilisini bulması ölüm sayesinde olur, ölüm her murada eriş ve gerçek vatana dönüştür.BEYİT Köhne cam kıl nisâr ve taze can bul der kenârÇünkü hayatimdir ölüm, hayatımda ölüm var.FARSÇA MANZUMEBedenin ölümü cana hayattır.Onda can için cana gitmek var.Ölüm camn sevgilisine gitmesidir.Belki hakikatte ölenler yaşar.7 — Bu illetin giderilmesi bu dünyanın bir ağaç, insanın dabir meyve olduğunu bilmekle mümkündür.Meselâ, henüz ham olan meyve ağaca sıkı sıkıya bağlıdır.Sonradan olur ve ağaçtan kendiliğinden koparak düşer. İnsan daham olduğu ve kemâle ermediği müddetçe aynen meyvede olduğu gibi, dünyaya sıkıca bağlı olup kısa süren bir hayatı yaşamakiçin bedende rahatça durur. Artık kemâle erer de kalıbından içerigirince ölümün tadını alır ve kısa süren bu dünya hayatından nefret eder. Çünkü insan gerçekten kemâl derecesine ulaşırsa ,âkıbetibozulmak ve yokolmak olan bu dünya hayatını önemsemez. Nemala, ne çocuklara, ne de izzet ve şerefine önem verir. Onlarla gururlanmaz ve ölümden başka bir emeli olmaz.KISIM: 4YAŞLILIĞIN REZALETİ ,ÖLÜMÜN KERAMETİ,RUHUN SELAMETİEy Aziz! Hikmet ehli diyorlar ki:Ölüm ikidir:1 — İradî ölüm ki, öfke ve şehvetin ölümüdür.2 — Tabiî ölüm, hayvanî ruhun insan bedeninden çıkıp gitmesidir.Bu demektir ki, hayat iki çeşittir:1 — İrâdî hayat ki, bu geçici hayattır. Varlığı yemeye ve içmeye bağlıdır.2 — Tabiî hayat ki, bu türlü türlü lezzetlerle tavrif olunanebedi hayattır. 258 MARİFETNAME peygamberimiz buyuruyor ki:«Ölmeden evvel ölünüz.» Bu hadiste Resûlüllah, mü’minlerin ölmeden önce ebedî ha yata hazırlanmalarını ve ebedî hayatı daha hayattayken yaşamalarını emrediyor. Akıllı insan .kendini nefsinin isteklerinden uzaklaştırıp ebedî hayatın lezzetleri ile kalbini rahata, huzura ve selâmete erdirendir .Zira o bilir ki, mal, mülk ve çocuklar onun içinfitneden, elem ve üzüntüden başka birşey değildir.Akıllı insan ,bütün bu lezzetleri bir tarafa bırakarak bedenîzevklerden uzaklaşır ve böyle süflî düşüncelerden kendini kurtarır.Akıllı mü’min bilir ki, bu yokolacak âlemde hiçbir şey bâkikalmaz. Eğer dünyada kalmak mümkün olsaydı, önce gelenler kalırlardı. Yine gelen insanlar ölmeselercü dünyaya sığamaz ve âdeta birbirlerinin üzerinde durmak zorunda kalırlardı. Ölümün nederece kıymetli bir nimet olduğunu bilemezlerdi. Uzun hayatı arzulayan kimse, şiddetli hastalık ve pislik sayılan ihtiyarlığa kıymet vermiş olur.İhtiyarlık, insan için bir işkence, belâ, bayağılık ve perişanlıktır. Çünkü yaşlanan insanda hisler zayıflar, sıcaklık azalır, rutubet gider, hastalıklar artar. Beden iş yapamaz hale gelir. İşte ölüm,ruhu bu işkenceden kurtarır ve ebedî âlemin iyiler makamına götürür.Yapılan izahlardan, ölümün yokolmak mânâsına gelmediğianlaşıldı. Ölüm, ruh cevherinin beden cevherinden ayrılmasıdır.İnsan ruhu, beden gibi bölünmiyen ve bölünmeyi kabul etmi- yen mücerred bir cevherdir. Çünkü Allah’ı bilmenin yeri, orasıolup, küllî aklın şuasıdır. Bu hususta bütün peygamberler, velî veâlimle rile hükemânın ekserisi görüş birliği içindedir. İnsan ruhu,bedenin yokolmasmdan sonra da varlığım sürdürür ve ölümle yokolmaz ve ebedî olarak varlığını devam ettirir.MANZUMEEy can bildinse kendin şeker oldu ölmekOlsa can aşka hayran, çün güher oldu ölmekÖlmek gibi bu yandan, doğmak gibi o yandan .Ab-ı hayat iç andan, kim kevser oldu ölmek.Geç bu cihandan ey cân ,git ol cihana raksânKorkma gerçi bir an, şûrü şer oldu ölmek.Hak davet etse canı, kabzeder ol dem anıCan zevk-i der nikânı, çün dilber oldu ölmek. ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. Hoş huylu olsa bir dil, hem ölümü hoş olur bilBed huy (kötü huy)lu olsa nıüşkil hem üzer oldu ölmek.Ayinedir memâtın, bul anda hem sıfatınHakkı bil anı zâtın, hoş manzar oldu ölmek.KISIM: 5ÖLÜM NASILDIR? RUH BEDENDEN NASIL AYRILIR?CAN ÇEKİŞMEK VE ALEM-İ BERZAH NASILDIR?Ey Aziz! Hikmet ehli diyorlar ki:Yerinden kalkamıyan kimse, zayıf, oturacak kadar hali olmı- yan hasta, konuşmaya gücü yetmiyene de can çekişme halinde,nefes almak kudretinden mahrum olana da ölü denir.ölüm, insanın bedenindeki mücerred bir hayal olan insan ruhunun bedene olan bağlılığını kesmesi ve ondan çıkmasıdır, ölenin ruhu mü’min ruh ise, ölümün içine girer. Eğer ölen mü’minruhu değilse —ki o, korkunç ve çok kötüdür— ruhun hayaline girer. İşte bu mücerred cismin, yani ruhun bedenden ayrılıp diğerruhların bulunduğu meclise girmesine ölüm denilir.tnsanm ölümü şöyledir:İnsanın vücudunda herhangi bir sebeple hastalık ,ya da illetarız olur. Bu durum hayvanî nefsin düşkün ve zayıf bir hale gelmesine sebep olur. Hastalık giderek vücudu iyice zayıf hale düşürür. Bazen birtakım hareketler yaptığı görülür, hasta arasıragözlerini açar ve dünyaya hoş bir nazarla bakar, öyle ki, hem kendisi hem de çevresinde olanlar onun sıhhatine kavuştuğunu zan-.nederler. Esasen hastalık bedene yerleşmiş olup, hayvanî ruha galip gelmiştir. Bu, sönmek üzere olan hayvanî ruhun bir anlık parlaması, yani hareketidir.Bu hal, bitkin bir halde olan hasta için bir hayal olur. Çektiği bu acıları ve zorlukları hatırlar da bunlardan kurtulmak içinkendini zorlaşa da eski haline kavuşamaz .Öyle ki, böyle zamanlarda birşeyler yemeyi bile arzuladığı olur. Fakat sonra başka birhayale dalar ki, bu hali daha derin hayaller takibeder. Bu hayl-ler hep bedenindeki kuvvetini bulması içindir. Fakat artık bumümkün olmaz. Çünkü artık o beden değil, bir hayal yığınındanibarettir. Fakat hasta, bu halinde bile yine harekete gelir ve kalkıp yürümeyi bile arzular. Ama ne yazık ki, kalkacak gücü ve kudretikendinde bulamaz. Kalkamayınca da elini başına koyar, yüzünesürer, göğsüne getirir. Bu işleri yapması dünyaya duyduğu hasretve özleyiş ile gayreti sebebiyledir. 256 MARIFETNAME Ancak bunlar da fayda vermez. Bu hayaller içinde hasta tekrar harekete gelir ve hareket edemeyince de bacaklarını birbirine yapıştırır. Artık bedeninden ümidini keserek derin hayaller dalar. Hastanın bu karmakarışık hayaller içinde bulunmasına ölümsarhoşluğu (sekeratul mevt) denilir. Hayal kuvvet bulunca harekete geçer ve bu durumdaki hasta, elbiselerini katlamaya veya dudaklarını geriye doğru açıp dişlerini göstermeğe başlar. Sesle ağladığı, gözlerini yumduğu, yüzünü duvara döndürdüğü v.s. gibişeyler yapar.Gözlerini büyükçe açar, sağa sola çevirir ve oradaki dost, çocuklar ve ailesine devamlı bakar. Ancak bu durumda hayaller yine ruhunu arar .bedeninde ise sadece hayvanı ruhtan soğuk zerreler kalmıştır. Ruh, bedenden çıkıp uçmayı arzulamakta, bedenise ona sarılıp ondan ayrılmayı istememektedir. Bedenle ruh ara^sındaki bu çekişmeye can çekişme adı verilir. Bu çekişmenin bazen çok şiddetli, zorlu ve zahmetli olduğu görülür. Sonunda hayvanî ruhun beden üzerindeki son kuvvet zerreleri de biter. Ruh birkuş haline gelir ve beden çevresinde uçmaya başlar. İman etmi- yen kimsenin bedeni çok şiddetli ve dehşetli hayaller içinde kıyamete kadar azabolunur. Mü’minin bedeni ise her türlü lezzet venimetler içinde bulunduğunu hisseder ve toprak zerrelerine alışır.Zira ruhun bedenden ayrılması aynen uyku haline benzemektedir.Meselâ, rüyada şehirleri .ovaları .dağlan, ırmakları görüp bundançok zevk aldığımızı görür ve çok hoşlanırız. Yine aynı şekilde korku, dehşet, elem ve keder içerisinde binbir zorluklarla gezdiğimizive türlü acılara maruz kaldığımızı da görür ve bundan da çoküzülürüİşte insanın berzâh âleminde (kabirde)ki yeri de sağlığındakisöz, iş ve ahlâkı ile yakından ilgilidir. Çünkü insan, isterse çalış-masıyle kemâle erer. Hali hayır ve iyilik üzere ise, onun yeri güzelolup en güzel lezzet ve nimetler içinde cehennem korkusundanuzak ve nimetlere ermiş bir halde kendi makamında bekler.Eğer halinde, yani hayatında hayır ve şerri (iyilik ve kötülüğü) karışık ise, oradaki yeri de karışık olur, ne huzurda ve rahatta emin olur, ne de ümitsizliğe düşer. Türlü azaplar içinde kararsız bir halde kalır.Eğer halinde isyan ve hep kötülükler var ise, oradaki yeri deaynı şekilde iş, söz ve hareketlerine uygun olur, ölümün berzâhâleminde duyduğu acı ve lezzet, zahmet ve rahat, aynen yaşayan ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. bir insanın rüyasında gördüğü lezzet ve acı, rahat ve zahmetlerebenzer. Böylece :«Yaşadıkları şekilde ölür ve o hal üzere haşrolunurlar.»sözünün mânâsı daha iyi anlaşılmış olur. Uyku ile ölüm birdir. Zira, hadiste geldi ki:«Bizi öldüren, sonra dirilten vc ruhlarımızı bize bağışlayanve yeniden dirilip nuşûr olmak kendisine olan Allah’a hamdolsun.»öyle ise, kendinin ruh olduğunu bilen kimsede ölüm korkusunamına bir şey olur mu?Hafıza emanet olarak verilen bir canBir gün yüzünü görür ve olur ona revân.KISIM: 6İNSAN RUHUNUN BAŞLANGIÇ VE SONUEy Aziz! Hikmet ehli diyorlar ki:İnsan ruhu, bedenle olan alâka ve bağlılığım kesince, geldiği yere, yani başlangıç makamına döner. Her ruh için tesbit edilen birmakam vardır. Onun başlangıcı da ve sonu artık orası olur. Hiçbirruh kendisi için tesbit edilen makamın dışına çıkamaz, ancak kemâl derecesine ulaşanlar yükselebilir. Dünya hayatındayken bilgive temizlik üzere olan ruh, kendi aslına döner. Yani, dokuz akıliçinden her akıl kendisine uygun olan ruhu çeker. Çünkü yüksekâlemin akılları bütünüyle bilgi ve temizlikle vasıflanmıştır.Akıl, yüksek ve yakîn olunca .kendisinden aşağıda olan akıldan daha bilgili, daha temiz ve daha yüksektir. Şayet ruh, bedenebağlı bulunduğu sırada temiz kalmış, bilgili olmuş ve kemâl derecesine ulaşmışsa öldükten sonra daha yüksek mertebeler elde edebilir. Eğer kemâl derecesine yükselmeyip kendi sahasında bilgili vetemiz kaldıysa öldükten sonra da aynı makamına döner. Bu ikizümre, geçici ve bayağı olan dünyadan, hapisten kurtulan mahkûmgibi kurtulur ve yeniden dirilişlerinde büyük nimetler, lezzet vehuzur içinde öbür yüksek dereceli ruhlarla birlikte yaşarlar.Eğer ruh dünya hayatında, yani bedene bağlı bulunduğu sırada hayvanî ruha mağlup olur da kendi ilminden ve temizliğindenuzaklaşırsa, hayvanî ruh onun yüksek akılla olan temasına engelolur. Bu durumdaki ruh öldüğü zaman aşağı (süfli) âlemde kalır ve yeniden dirilinceye kadar hayvanî ruhla acı ve elîm bir azapiçinde hapsolunur. Ruhların hepsi büyük kıyamet koptuğu zaman, yani üçüncü sura üfürüldüğü zaman, dünya hayatındayken bağlı 260 oldukları cesetleri bulur. O cesetle birlikte haşrolunup herkes dün ya hayatındayken yaptıklarının cezasını .ya da mükâfatını görür.Herkes işlediğinin karşılığını noksansız olarak görür. Tenasuha inananlar (yani, ruhun öldükten sonra başka birbedene geçtiğine inananlar) kemâl derecesine ulaşmanın tehzıb-iahlâkla mümkün olacağını ve bunun da ancak bedenlerin değişmesiyle mümkün olacağını söylemiş ve bedenlerin değişmesininde tenasuhla, yani ruhun bir bedenden diğerine geçmesiyle hasılolacağını iddia etmiş ve bunları hikmet kitaplarında yazmışlardırki, bu husus ehli sünnete aykırı olup, küfrü gerektirir. Bu husustaonlar ,haddi aşmışlardır. Ancak birtakım furû’a muhalif eşyanınhakikatini sezmişlerdir ki, bu hikmetleri kelâm âlimleri çeşitli te’vil yollarıyle yukarıda açıklandığı üzere, şer’i şerife uygun halegetirmişlerdir.İnsanın ölümü, dünya Ue âhiret arasındaki yolun uzunluğuolarak kabul edilmiştir.Peygamberimiz buyuruyor ki:«Ölen için kıyamet kopmuştur.»ölüme küçük kıyamet denilmesinin sebebi de budur.Ey insan!Artık kendi nefsini tam ve kesinlikle bü ki, sen sadece toprakdeğilsin. Sen tertemiz bir ruhsun. Sen, âlem ve semâvâtın sonucusun.Sen, sıfat ve rükünlerin cevherisin.Sen, kâinat içinde bir cevhersin. Çünkü sen öyle bir meyvesinki, cihan ağacının zerreleri senin görünen hareket ve tavırlann-dadır.Sen âlem için akıl ve zekâ (özün özü) sın ki bütün kökler veunsurlar ile beden hepsi .senin dal ve kabuklarındır.Sen öyle süslü ve parlak bir çekirdeksin ki, kâinatın dallan senin kollarındır.Sen öyle büyük bir noktasın ki, kâinatın dalları senin harflerin, yani çoğalmandır.Eğer sen kendini böyle bilirsen, Rabbini de bilir ve O’nunlaitmi’nane erersin. Böylece kalbin huzura erer ve artık ölümden as la korkmaz, bilâkis onun büyük bir nimet olduğu şuuruna erersin. Topraktan yaratılan bedenini Kaf dağı olarak, ruhunu ise Anka kuşu olarak görürsün. MARIFETNAMK261 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. MANZUME Ey göç davulunu âlem-i candan duyanEy göç eden güzel vatanına bu cihandan.Nerdesin? ey gözleri nergis, yüzü lâle olanKabrinde biter nergis ve lâle karşılık' ondan.Bunlann hepsi kolaydır eğer içindeki kuşDâmı koyup, uç dese göğe gizli yoldan.Can bulsa selâmet bulunur suret-i diğerAyak yürür olsa, pabuç bulur gayri mekândan.Bin şükr eder ol cân ki, bedenden olur azâdEy habersizden, lezzet-i tecrid ve revândan.Gül ve âb lezzetini ki iç âb-ı hayatıGeç nüh feleki aslına dön devr-i zamandan.Ey Hakkı; ne büyüledi bize beden cehennemiKim nâre yanıp geçmişiz envâr-ı candan.KISIM: 7RUHLARIN ÖLDÜKTEN SONRA AHLAK VE HALLERİÜZERE DİRİLMELERİCENNET VE CEHENNEMEy Aziz! Hikmet ve marihet ehli diyorlar ki:Allah'ın doksandokuz adından biri Celîl, biri de Cemil'dir.Celâl isminin karşılığı Cehennem, Çelil isminin karşılığı ise Cennettir.Cenabı Hak buyuruyor ki:«Allahü Zülceâlâ, Adem A.S.’a bütün isimlerini öğretti.»Demek oluyor ki, Celâl ve Cemâl sıfatlarının aynısı, insandada vardır. Bu sıfatların hangisi onda galip gelirse o kimsenin halide o olur. Eğer Ceâl sıfatı kendisinde galip gelirse hayatı boyuncakötülükler işler ve kötü ahlâk ile vasıflanır. Eğer insanda Cemâlsıfat galip gelirse hayatı boyunca hayırlı ve güzel işler yapar vebu ahlâk Ue vasıflanır. Bir insan hayatındayken hangi sıfatlarlavasıflanmışsa öldükten sonra da o sıfat üzere haşrölunur. Bunagöre, yeri ya Cennet, ya da Cehennem olur.Kendisinde Cemâl sıfatı galip gelen ve bu sebeple iyi huy veemlekî ahlâk Ue vasıflanan kimse .yeniden diriltüdiğinde insan suretinde olup, yeri de Cennet olur. Bu kimse Allah’a kavuşmanınizzet ve şerefine de erer. 262 MARİFETNÂME Bir insanda eğer Celâl sıfatı galip ise ,ona hayvanî nefs denilir. Bu alçak, nankör, şaki ve bilgisizdir .Bunun yeri Cehennemdir. Cemâl sıfatıyle sıfatlanan ruhun adı ise ,akıl ve candır. Kendisi mutlu, iyi ve üstün insandır İkinci dirilişte insan olarak dirilirve yeri de Cehennemdir. Mazhar-ı kûl olan insanm kalbi çeşitlihatıra ve düşüncelerden bir an da olsa boş kalmaz. Bu düşünceleriyi ,ya da kötü olabilir.Kötü fikirler Celâl sıfatından meydana gelirler ki, bunlar şeytanî ve ona bağlanan da nefsânidir. Cemâl sıfatı ise iyi düşüncelerin kaynağı ölüp rahmanidir ve ona bağlanan da ruhanîdir. O halde insan âleminin Cehennemi hayvanî nefis, Cennet ise dü ve candır. însan nefs âleminde kaldığında büyük bir eleme ve azaba maruzdur. Bu, o insanın Cehennem hayatını yaşadığını gösterir. însan kalbini hayvanî sıfatlardan uzaklaştırır, İlâhî ahlâk ile süslerse ,onun için Cennette çeşitli Cennet nimetleri ile rahat ve huzura kavuşur ki ,o kalb ve can makamındadır.FARSÇA MANZUMEBir siret ki bedeni kalbdirHaşrinin öyle olması vâcibdir.Oğlum, her sıfat, her huy, her ahlâk,Daima kendi suretinde olu rancak.Sana görünür bazen nâr bazen nur,Bazen cehennem, cennet ve de hürCehennem mâliki nefsin kuvvetidirLezzeti meneden ruh-ı kudsîdir.Heft cehennem senin kötü huylarınHeşt cennet senin güzel ahlâkın.Hür ve gılman hepsi senin sıfatınHurşid u mah (güneş ve ay) ruhun ve temiz kalbin.Kimin iyi ise huyu cihandaİlâhî sırrın mahzeni vardır canda.Kötü ahlâklı olan insan değildirHakikatte hayvan, hatta (daha da) beterdir.Cehennemin aslı kötü ahlâktır,Kötü ahlâk dost yoluna engeldir.Kötü ahlâktan eğer temizlersenŞeytanını da yola getirirsin sen.İyi ahlâk yalnız insana aittir,Kötü ahlâklı insan hayvan demektir. 263 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. Sırat-ı Mîistak’m ki iyi ahlâktır,Kötü ahlâk ise cehenneme örnektir.Ahlâk ve sıfatın olursa iyiBulursun onunla sekiz cenneti.Bağlandıysan şayet kötü ahlâkaDüştün cehenneme sonsuz azaba.Marlfetname adlı eserimizin bir ve ikinci fenleri burada tamam oldu. Buraya kadar, beden ,madde ve ruha ait bazı bilgilerverildi. Bundan sonra 3. cü fenne geçilecek olup ,onda da din işleri, kalb, marifet yolunda şartlar, Evliyanın hikmetleri v.s. bilgilerverilecektir. ZS4 FEN : 3İTİKAD VE İMAN ISLAHI, NAMAZIN EDEB VE RÜKÜNLERİ, ALLAH YOLUNU BİLMEK, ZİKİR VE FİKİR, AZ YEMEK, İÇMEK, UZLET, TEVEKKÜL VE BELALARA SABIR, KADERE RIZA, EVLİYANIN AVAMDAN ÜSTÜNLÜĞÜBEŞ BÖLÜMDEN İBARETTİRBÖLÜM: İDÖRT KONUDAN İBARETTİRKONU: 1KİTAB VE SÜNNETE UYMAK, İTİKADI DÜZELTMEK BEŞ KISIMDAN İBARETTİRKISIM: 1İNSAN I KAMİL İnsan; Allahü Zülcelâlin lâtif sırlarının bir mecmuası ve sonsuz hikmetlerinin fihristidir. Bunun içindir ki, emanet ona tevdi edilmiş ve hilâfet işini görme vazifesi de ona verilmiştir.Cenabı Hak, yerdekilere ve onun içinde olanlara emaneti ar*zetmiş ve kâinattaki hiç birşey o emaneti yüklenme cesaretinigösterememiş, ancak insan o emaneti yüklenmiş ve ila etmek içinüzerine almıştır.Bu hususla ilgili olarak : Cenabı Hak buyuruyor kİ: «Ben, yeryüzünde bir halife yaratacağını,» (Bakara Sûresi, âyet : M) «Allah’ın göklerde olan ve yenie olanları hep menfaatini» i? *•; birer sebep kıldığını açık ve gizli birçok nimetlerini sizin emrinim musaiı har kıldığını görmediniz mi?» (Loi luua sûresi, âyet: M)Bu ayetlerin de işaret ettiği gibi,insan yedi kat göklerden da- 263 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. ha yüksek olup, cismanî ve ruhanî âlemler onun emrine verilmişve bütün melekler ona secde etmiştir. Fakat insan, kendisine lâyıksıfatlarda vasıflandığı zaman:«Onlan yarattıklanmızın birçoğundan üstün kıldık.»(İsrâ Sûresi, âyet: 70)hitabıyle memnun kılınarak şereflendirilmiş, bazen de kendisinelâyık olmıyan sıfatlarla vasıflandığı ve türlü kötülükler işlendiğizaman da:«Yeryüzünde fesad çıkaracak ve kan dökecek.»hitabına muhatap olmuş ve azarlanmıştır.Şu halde insanla rikiye ayrılıyor:Bir kısmı bayağı ve şehveti arzularına tabi olarak makam yönünden aşağıların en aşağısına, yani esfel-i safiline iner ki bunlann mekâm cehennemdir.Bir kısmı da salih âmeller işler, Hakkı tanır ve şehevî arzularına tabi olmaz, ruhunu kirletmeden Allah’a teslim eder ki bunlar da ebedî olarak cennetin nimetleri içinde olurlar.Bu hususların gözönünde bulundurulması akıllı bir insaniçin çok önemlidir. Zira, insanın J dünyaya gelişi boşuna değildir.Nitekim:Cenabı Hak buyuruyor ki:«Ben cinleri ve insanlan ancak bana ibadet etmeleri için ya rattım.» (Zariyât sûresi, âyet: 56)Bu ayetin emri gereğince kulun Rabbine ibadet etmesi, başlangıç ve sonunun ne olacağının sırnna ermesi, emaneti yüklenmenin şuurunda ve hâlife olduğunun idrakinde ve bu yolda gayret sarfederek ebedî saadete ve devlete ermenin arzusunda olmasıen büyük emeli olmalıdır.Akıllı insan bilmelidir ki, marifet derecesinin en âlâsına kavuşmak, en yüce köşklere sahip olmak, şeriate, yani son din olanİslâmın hükümlerine yapışmakla, canla başla çalışıp iradesine sahip olmakla ve Allah'ın velî kullarının sevgisine yapışmakla mümkün olur. Cenabı Hak buyuruyor ki:«Bugün dininizi tamama erdirdim. Üzerinize olan nimetimide tamamladım ve sizin için din olarak da İslâmî seçtim.» (Mâlde sûresi, âyet: 3) 260 MARİFETNÂME Bu âyete göre, kitaba ve sünnete yapışıp, onlann gerekleriyleamel etmek kurtuluşa ermek için kâfidir. Şeriat yolunu takip edensonunda cennetin konuklarına vanr ve güven yeri olan ndvanravzasına girer.Cenabı Hak buyuruyor ki:«O Peygamberler, Allah’ın doğru yola eriştirdiği kimselerdir.Sen de onlann yolundan yürü.»(En’am sûresi: âyet: 90)Bu ayetin gereğinde hidayet yolundan nasibim alıp,«Kişi, sevdiği ile beraberdir.»hadisi ışığındaki sevgililerden sayılabilmek için sevgi ve muhabbetini bütün benliğinde candan muhafaza etmeli ve iradelerinisultanın hâzinesi gibi hep içine saklamalıdır.Unutmamak gerekir ki, vecde erenlerin ve hal ehlinin o halleri sevk ve vicdan deryasının derinliklerinde oluşur. Bunlar öylebir incidir ki, vücut şuhûd ve yakın menbaında görülebilir, akıl veduyu dalgıçları da ona çok ender dokunabüir. Kılı kırk yaracakderecede keskin akıllar büe, onun kıymetini biçmekten âciz kalır.Bu çok büyük kıymeti haiz olan cevherler, büyüklerin göğüslerinde saklıdır ki bu durum gün gibi açıktır. Marifetten yoksun kalanlar bu engin denize lâyık olmadıklan gibi, kıymeti biçilemiyen bu yakut taşı için bütün sevgiden mahrum fakirler de lâyık değildir.Velî kulların hallerine kavuşmanın şartlan :1 — İtikat ve inançları düzeltmek.2 —s Namazı vaktinde kılmak.n3 — Şehevî isteklerii unutmak.4 — Sıfatları bilmek.5 — Allah’ın zatı İlâhisini sevmek.Bu konuda kitaba ve sünnete tabi olmak ve marifet ve muhabbet yolundan nasıl ilerlemek lâzım geldiğini bildirmek için birçok konu ve bölümü ihtiva eden yazıların yazılması lüzumu hasılolmuştur. Bu açıklamalarla esecek irfan rüzgân irfan talebesininkalbini gül misâli açar. Bu rüzgârla zerkedilen âb-ı hayat, insanruhunu bahar çiçekleri gibi mesteder. Böyle bir insan, kemâl derecesine erer ve muhabbet makamına vanr. Ebedi saadeti bulurve kalbini Allah sevgisinden başka herşeyden temizler.Ey Kerîm Mevlâ!Bizleri bu manevî deryaya dalan ve hakikati olduğu gibi gö-ren kullarından eyle. 287 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. KISIM: 2KUR’AN'LA HİDAYET BULMAK VE ONA TABİ OLMAKEy Aziz! Bil ki, Cenabı Hak, kullarının yüce kitabı Kur’an’a sarılmalarını emir ve teşvik etmekte ve Kur’an yolundan ayrılma- yı şiddetle yasaklamaktadır. Bu hususa işaret eden baz ıâyet ve hadislerin buraya yazılma- sı uygun görüldü:AYETLERCenabı Hak buyuruyor ki:«Bu, Kur’an, Yüce Allalı tarafından indirildiğinde şüphe olmayan ve Allah’tan korkanlar için hidâyete götüren bir yoldur.»(Bakara sûresi, âyet: 2)«Hepiniz Allah’ın ipine (emirlerine) sımsıkı sanlın. Parçalanmayın.» (Al-i İmrân sûresi, âyet: 103)«Allah nzasma uyanlan onunla selâmet yollanna eriştirir veonlan ,izni ile karanlıklardan aydınlığa çıkanp doğru yola (Hak yola) iletir.» (Maîde sûresi, âyet: 16)«İşte indirdiğimiz bu Kur’an çok mübarek feyz kaynağı birkitabdır. Ona uyun ve kötülüklerden kaçının, ta ki merhameteeresiniz.» (En’am sûresi, âyet: 155)«Ey insanlar ,size Rabbinizden bir öğüt, gönüllerde olan dertlere bir şifa, iman edenlere doğruyu gösteren bir rehber ve rahmet(Kur’an) gelmiştir.» (Yunus sûresi, âyet: 57)«Sana herşeyi açıklayıp anlatan, müslümanlara doğru yolugösteren rehber, rahmet ve müjde olan Kur’an’ı indirdik.»(Nahl sûresi, âyet: 89)«Biz Kur’an’dan, mü’minler için şifa ve rahmet olan ayetlerindirdik. (O Kur’an) zalimlerin de sapıklığım ve zarannı artırır.»(İsra sûresi, âyet: 82)«Sana indirdiğimiz bu Kur'an, o mucize isteyenlere karşı okunup dururken, (hâlâ) kendilerine kâfi gelmedi mi? Şüphesiz kionda iman edecek bir millet için büyük bir rahmet ve öğüt vardır.» (Ankebût sûresi, âyet: 51)aEy Muhammed, sana indirdiğimiz bu Kur’an mübarektir.»(Sa’d sûresi, âyet: 29) 268 MARİFETNAME «Allah ayetleri birbirine benziyen ve mükerrer gelen Kur’an’ı sözlerin en güzeli olarak indirmiştir. Rablerinden korkanların bu kitaptaki (hükümlerden) tüyleri ürperir. Sonra hem derileri ve hem de kalbleri yumuşar. İşte kitap, Allah’ın doğruluk rehberidir. Onunla dilediğini doğru yola sevkeder. Allah kimi de saptırırsa ar* tık ona doğru yolu gösteren olmaz.» (Ziimer sûresi, âyet: 23)«Ona nc önünden, ne de ardından bâtıl yaklaşamaz. O, her-kes tarafından öğülen, hikmet sahibi olan Allah'tan indirilmedir.»HADİSLER Resûlüllah S.A.V., Ashabına hitaben buyurdu ki: — Ashâbım, siz Allah’tan başkaibadete lâyık kimsenin olma-dığına şahitlik etmez misiniz? Ashabı Kiram dediler ki:— Evet, ederiz ey Allah’ın resulü.Bunun üzerine Resûlüllah şöyle buyurdu : — Bu Kur’an’ın bir ucu Allah’ın kudret elinde, diğer ucu da sizdediı*. Ona sıkıca sanlınız. Şüphesiz Cenabı Hak siz Kur’an’la amel ettikten sonra sizi sapıtmaz ve si zde helâk olmazsınız. Peygamberimiz buyuruyor ki: «Bu Kur’an bir şefaatçi olup, kıyamette şefaati kabul olacak* tır. Yine şikâyeti de önemi büyük olan bir şikâyetçidir. Kendisine yapışanı tutar ve cenncte taraf gider. Kendisiyle amelden yüz çe-vireni de cehennem ateşine sevkeder.»«Kur an okuyan ve onu gereğiyle amel eden kimsenin anne-sine ve babasına kıyamet gününde ışığı ve aydınlığı dünya evle-rinde var olan güneş ışığından daha parlak bir taç giydirilir. (Hal böyle iken) ya Kur’an ile amel edenin kendisine (giydirilecek olan tacın) nasıl olacağını düşünün.»«Bu (yüce kitap olan) Kur’an ,Allah’ın bir ziyafetidir. O halde siz de elinizden geldiğince Allah’ın hediyesini kabul ediniz. Bu Kur’an Allahü Zülcclâl’in açık bir nuru, sağlam ipi vc şifasıdır. Ona sanlanı korur, tabi olanı kurtarır. Kur’an doğru yoldan ayni- mıyacağma göre, onu düzeltmez. Kur’ıan’ın acâibi bitmez, çok tek rar edilmekle eskimez. Onu (Kur’an’ı) okuyun. Zira C. Hak onun her bir harfine on sevap ihsan eder. Biliniz (dikkat edin) ki, elif, lam, mim’in tek harf olduğunu söylemiyorum. Elif ayn bir harf, lam ayn bir harf, mim de ayn bir harftir.»«Yalan zamanda bir fitne zuhur edecektir. (İnsanlan) ondan 269 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. ancak Allah’ın kitabı kurtanr. Onunla amel eden kurtuluşa erer.Çünkü onda sizden evvel olanların eserleri ile sizden sonra meyda na gelecek haberler ve aranızdaki hükümler mevcuttur. Kur’an hak ile bâtılı birbirinden ayırır. Allah’ı Zülcelâl onu terkeden (on dan yüz çeviren) zorbalan helak eder. Ondan başkasından hidâyetisteyen delâlete düşmüştür. Çünkü Allah Yüce Kitabı Kur’an’ı sağlam bir ip zikr-i hakim ve doğru yol kılmıştır. Kur'an öyle bir ki-tabdır ki ,heves vc isteklerle haktan ayrılıp bâtıla sapmaz. Diller de başka ve değişik şekillere girmez. Alimler onu okumaktan doy maz. Kur'an çok tekrar edilmekle eskimez. Acaiblikleri bitmez. Kur’an öyle bir kitaptır ki, onu cinler duyunca onun hükmünden yüzçevirmezler. Onlar Cin sûresinde de beyân buyurulduğu gibi:«Bizler insan sözlerine benzemiyen acâib, insanları dinde vedünyada hayra ,iyiliğe götüren bir Kur’an’ı duyduk ve ona (HakKitab olduğu hususunda) iman ettik. Artık bundan sonra Rabbi-mize hiçbir şeyi şirk (ortak) koşmayız, dediler.O halde Kur’an ile konuşanın söyledikleri tasdik olunur. O-nunla amel eden büyük sevaba nâil olur. Onun (hükümleri) lahükmeden adaletli bilinir. Ona çağıran da doğruyu, Allah yolunugöstermiş olur.»«Şeytan sizin evlerinizde kendisine tapılmasmdan (artık) ü-tnidini kesmiştir. Ancak ona kulluktan sonra (yapacağınız) enaşağı amelderinize raz ıolmuştur. Öyle ise onun raz ıolacağı işlerden kaçınınız. Çünkü ben ,size öyle birşey bıraktım ki, eğer onasarılırsanız ebedi olarak delâlete düşmez, doğru yolda olursunuz.O şey de Allah’ın. Kitabı Kur’an ile O’nun Resulünün sünnetidir.»«Kur’an’ı okuyan, ezberliycn (hükümleriyle amel ederek),olan on kişiye şefaat eder.»KISIM: 3RESULULLAII S.A.V.’İN SÜNNETİ İLE BİD’ATLERDENSAKINMAK Ey Aziz! C. Hak ,bazı kullarına emir buyurarak bizim O’nun SevgiliResulü olan Hz. Muhammed’e tabi olmamızı, O’nun şeriatıindenayrı imamızı ve O’nun Resulünün sünnetinden olmıyan bid’atler-den şiddetle kaçınmamızı emrediyor. Bu husustaki âyet ve hadislerin bir kısmını buraya yazmak lüâzumu hasıl oldu : 270 MARÎFETNAME AYETLER«Resulüm de ki: Eğer Allah’ı seviyorsamz hemen bana uyu-nuz ki Allah da sizi sevsin ve günahlanmzı bağışlasın. Zira Allah, çok bağışlayıcı, çok merahemt edicidir.»(Al’i İmran Sûresi, Ayet: 31)«De ki: Allah’a ve peygambere itaat edin. Eğer yüz çevirirler-se, şüphesiz Allah kâfirleri sevmez.»(Ali İmran sûresi, âyet: 32)«Allah’a ve Resulüne itaat edin ki merhamet edilenlerden ola-sınız.» (Ali İmran sûresi, âyet: 132)«Şüphe yok ki Allah, iman edenlere büyük bir ihsanda bulun-du. Çünkü kendilerinden bir peygamber yolladı. O peygamberler, onlara Allah’ın ayetlerini okuyor, onlan kötü huy ve inançlardan antıyor, onlara Kur’an ve sünneti öğretiyor. Halbuki bundan ön-ce apaçık bir sapıkhk içindeydiler.»(Ali İmran sûresi, âyet: 164)«Ey iman edenler, Allah’a peygambere ve sizden olan idareci-lere itaat edin. Allah’a ve âhiret gününe inanıyorsanız, bir konuda ihtilâfa düştüğünüzde, onun çözümü için Allah’a ve peygambere başvurunuz. Bu müracaat hem hayırldır, hem de en güzel hüküm-dür.» (Nisa sûresi, âyet: 59)«Rabbin hakkı için onlara aralannda çıkan anlaşmazlıklarda seni hakem yapıp sonra da verdiğin hükümlerden içlerinde hiçbir darlık duymaksızın tam bir teslimiyet göstermedikçe iman etmiş olmazlar.» (Nisa Suresi, âyet: 65)«Kim Allah’a ve peygambere itaat ederse, işte onlar Allah’ın kendilerine nimet verdiği peygamberlerle, dosdoğru olanlarla ,şe-hitler ve iyi kimselerle beraberdirler. Onlar ne iyi arkadaştırlar.»(Nisa Suresi, âyet: 69)«Peygambere itaat eden muhakkak ki Allah’a itaat etmiş olur. Yüz çevirenlere gelince, hiç seni onlann başına bekçi göndermedik ya.» (Nisa Sûresi, âyet: 80)«Fakat rahmetim herşeyi kuşatmıştır. Allah’a karşı gelmek-ten sakınanlan ,zekât verenleri ve âyetlerime inananlan, rahmeti-me mazhar ederim.» (A’raf suresi, âyet: 156) 271 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI IIZ. «Onlar öyle kimselerdir ki, yanlarında bulunan Tevrat ve İn-cil’de ismini yazılı buldukları, lıaber getiren, okuma-yazması olmayan Peygamber Muhammed’e uyarlar. O, kendilerine iyiliği emreder, kötülüğü mcııeder, onlara (nefislerine) haram ettikleri (iç. yağı gibi) temiz şeyleri helâl (kan, domuz eti, faiz, rüşvet gibi) kötü şeyleri de haram kılar.» (A’raf suresi, âyet: 157)«(Habibim) de ki: Ey insanlar! Şüphesiz ben göklerin ve yerin hükümdarı, kendisinden başka bir ilah bulunmıyan, diriltenve öldüren Allah'ın ,hepiniz için gönderdiği peygamberiyim. O halde Allah'a ve okuyup yazması olmıyan, haber getiren peygamberine ki o da Allah’a ve sözlerine inanmaktadır, inanın, Ona uyun ki,doğru yolu bulmuş olasınız.» (A’raf suresi, âyet: 158)(Habibim) seni de ancak âlemlere rahme tolarak gönderdik.»(Enbiya sûresi, âyet: 127)«Artık Allah ve Peygamberin emrine aykın hareket edenler,başlarına bir belâ inmekten, yahut (kıyamette) acıklı bir azabauğramaktan çekinsinler.» (Nur sûresi, âyet: 63)«Gerçekten Allah’ın Resulünde sizin için, Allah’ı ve âhiretgününü arzulayanlar ve Allah’ı çok zikredenle riçin (takib edecekleri) pek güzel bir örnek vardır.» (Ahzab suresi, âyet: 21)«Ey peygamber, biz seni gerçekten (ümmetinden tasdik edipetmiyenler üzerine) bir şahit, (iman edenlere cenneti) bir, müj-deleyici (seni ipkâr edenleri cehennmle) bir korkutucu v Allah’aO’nun izniyle, O’na ibadete davetçi ve nur saçan bir kandil olarakgönderdik.» (Ahzap Sûresi, âyet: 45-46)«Peygamber size ne verirse onu alın. Size neyi yasak etti ise,ondan uzak durun. Allah’tan korkunuz. Çünkü Allah’ın azabı çokşiddetlidir.» (Haşr Sûresi, âyet: 7)HADİSLER«Ashabım, size vasiyetim odur ki, Allah’tan korkun. (Başınızdaki Emîriniz bir Habeşi bile olsa ona itaat ediniz. Çünkü sizdençok yaşayanlar ileride birçok ayrılıklar görür. O zaman sizin içingerekli olan benim suretimle amel etmek ve Ashabımdan olan Halifelerin yolundan gitmektir. Sünnetime birşeyi azı dişlerinizle sağlamca tutumamz gibi olsun. Benden sonra zuhur edecek din işlerinden şiddetle sakınınız. Çünkü benden sonra çıkan her bid’at delâlettir.» 272 MARİFETNAME (NOT : Bid’at iyi ve kötü olmak üzere ikiye ayrılır. Meselâ,sonradan zuhur eden medrese, minare yapımı gibi şeyler iyi bid’at(bid’ati hasene) cinsindendir.)«Ey ümmetim, biliniz ki, bana bir kitab verilmiş olup, onıınbir benzen daha verilmemiştir. Yakında birçok kimseler tahtlarından ve kürsülerden insanlara diyecekler ki: — Yalnızca Kur’an’la amel ediniz, Kur’an neye helâl demişse, onu helâl bilin, neye haram demişse onu da haram bilin.Esasen Aliah ve Resulünün haram kıldığı şeyler de onun haram kıldığı şeyler gibidir. Şunu bilin ki, sizin merkeb eti yemenizsize helâl olmaz. Yırtıucı hayvanlardan azı dişli olanlar (avlarımazı dişleriyle parçalayanlar) da helâl olmaz. Zimmîlerin mallanı-m onlann izni olmadan almak helâl olmazdığı gibi, almanız sizinüzerinize vebaldir. Eğer sahibinin o mala ihtiyacı yoksa o zamanhelâl olur. Birisi başka bir kavme misafir olduğunda o kavim in-sanlannın ona yemek ikram etmeleri vacib olur (gerekli olur.) Misafire düşen de, onlann kendisine ikram ettikleri yemek kadar onlara ikram etmektir.»«Sizden biriniz tahtında oturup da Allah’ın Kur’an’da haramkıldığı şeyden başka birşeyi haram kılmadığını mı zanneder? Biliniz ki ben de birçok şeylerle emir vermiş ve vazetmiş, çok şeyi denahyetmişimdir ki, onlar aynen Kur’an kadar, hattâ daha da fazladır. Şüphesiz Cenabı Hak Ehl-i Kitabdan zimmîlerin izni olmadan evlerine girmenizi,k adınlannı dövmenizi ve meyvelerini yemenizi helâl kılmamış olup, onlar cizyelerini ödedikleri müddetçesizden emin olurlar.»«Sözlerin hayırlısı, Allah’ın kitabı, doğru yollann (hidayetin)hayırlısı, Hz. Muhammed S.A.V.’iıı hidayetidir. İşlerin kötüsü, sonradan meydana çıkanlardır. Sonradan çıkanlar ise bid’at olup, herbid’at te sapıklıktır, delâlettir.»Resûlüllah S.A.V. buyurdu ki: — Ümmetimin hepsi cennete girer, ancak ebâ eden giremez.Kendisinden soruldu ki: — Ya Resûlüllah, ebâ eden kimdir?Bunun üzerine şöyle buyurdu: — Bana tabi olan cennete girer. Asi olan eb âetmiş olur cencennete giremez.)Dediler kİ: — Ey Allah’ın resulü, böyleleri çok olur.Resûlüllah buyurdu ki: 273 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. — Benden sonra (böyleleri) ancak bir kavim içinde bir kişi olur.» «Ümmetimin fesad olduğu (bozulduğu) zaman, benim sünnetime yapışan ve sünnetimle amel edene yüz şehit sevabı verilir.»«İslâm dini dünyaya garib olarak geldi, yine geldiği yere degarib olarak döner.»«Kendi dünya işlerinizi benden daha iyi bilirsiniz, bana sormayın, ancak ben sizi dinî hususta birşeyi emredersem onu alınız.»«Sizden birinizin hevâ ve istekleri benim getirdiğim şeriatınhükümlerine tâbi olmazsa o kimse mü’min sayılmaz.»«İsrail oğullarına gelen fitneler elbette ki benim ümmetime degelecektir. Eğer onlardan annesiyle açıkça zina edenler olduysa,benim ümmetimden de olur. Isrâil oğulları 72 fırkaya ayrılmış,benim ümmetim ise 73 fırkaya ayrılır. Onlardan ancak biri cennete girer, geri kalan hepsi cehenneme girer.»Sordular ki:Ya Resûlüllah, o kurtuluşa eren fırka hangisidir?Buyurdu ki: — Benim ve benim Ashâbımın yolundan gidenlerdir.»Resûlüllah S.A.V., Enes R.A.’a hitaben buyurdu ki: — Ey oğlum, kalbinde hiç kimseye kin ve hile beslemediği^halde sabaha çıkar ve akşamlardan, benim sünnetimden aynlma.Sünnetimi seven beni de sevmiş olur. Beni seven de cennette benimle beraberdir.»Hz. Ömer, Resûlüllah S.A.V.’e gelerek dedi ki:Ya Resûlüllah, biz Yahudilerin bazı sözlerini işitiyor ve be-ğeniyoruz.O nlarm bir kısmım yazmamıza müsaade eder misiniz?Resûlüllah S.A.V. buyurdu ki: — Yahudi ve Hıristiyanlar şaşkın ve deli oldukları gibi, siz deşaşkın olınak mı istiyorsunuz? Ben size öyle temiz bir şeriat getirdim ki, şayet Hz. Musa sağ olsaydı, onun da bana tabi olmaktanbaşka çaresi kalmazdı.«Sünnetimden yüz çeviren, benden değildir.»«Sizden birini zbeni anne ,baba, evlât ve bütün insanlardandaha çok sevmedikçe ,mü’min sayılmaz.»«Şeriatimizde benden olmayan bir işi yapanın o işi reddolun*muştur.» 274 MARİFETNAME MANZUMEHer işte anardı ism-i Rahman ol kerem kânıÖvgü ve hem de peygamber idi kân ol kerem kâm.Ol idi lâtifler mazharı, ilim ü bilme hem menba’ • Ki güzel hu yile dolmuştu ol cân ol kerem kâm.Hakkın mahlûkuna nfk u tevazu eyleyüp lillahEderdi bütün mahlûka lütfü ihsan ol kerem kâm.Hem Allah için severdi halkı, buğzederdi hemNe dost olmuştu kendine ne düşman ol kerem kâm.Gülmedi kahkaha ile sövmedi birşeye aslaSözü güzel yüzü güzeldi pür an ol kerem kâm.Hava ve hilm ile vasıflanmıştı hem lütfü hürmetleGelip yalvaranı gözü yaşlı komazdı ol kerem kâm.Kabul ederdi özrü suçlulardan af vü lutf UeAzimul halk idi, şefkatli hannan ol kerem kâm.Zenginliği değil fakrı severdi, övünürdü hemKılıp yoksulları kendine kardeş ol kerem kâm.Yamalar diker libasına ve nalın giyerdi dahiVanr her hastaya derman olurdu ol kerem kâm.Hem ehl-i beytin hizmein görürdü hoşCümle zorlukları kolay eylerdi ol kerem kâm.Eğer arpa ekmeği mercimek çorbası yemek içünDavet olunsaydı misafir olurdu ona ol kerem kâm.Bindiği bazen deve, at, katır, bazen de merkebYalınayak yürürdü bazen o sultan kerem kâm.Murabba otururdu, diz üzre veya dikerdi dizEdeb olduydu peydâ ve pînhan ol kerem kâm.Üç parmağıyla yerdi, hem yalardı onu lezzetleÜç nefeste içerdi âb-i reyyân ol kerem kâm.Bal ve helva severdi ,hem kabak, sirke, tirid amamArpa ekmeğinden yememişti doyunca ol kerem kâm.Bağlardı taş, mübarek karnına bazen açlıktanFuadım olmasın derdi lerzân ol kerem kâm.Saadethanede yanmazdı nice aylar ateşKanaatle yerdi temr ve summân ol kerem kâm.Sağ yanına yatardı yüzü dönerdi kıbleyeGaybî seyran eylerdi her nefes ol kerem kâm.Yatağı deri idi, içi dolu lif, yastığı dahiGece yatsa az uyur, o yakzân ol kerem kânı.Boş konuşmazdı nutk-ı pâki cümle vahy idiHilonet düıresiyle idi bahri umman ol kerem kâm. ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. Teni halk içinde, kalbi dostuyla tek ve tenhâBirliği bulurdu çoklukta her ân ol kerem kânı.Salât ve selâm olsun hem âl ve AshâbınaKi onları kendine yârân kılmış ol kerem kâm.Ey Hakkı gel ,unut halkı habib-i Hakdan ol hulkuKi Hakdan hüsn ve hulk almıştı Mercân ol kerem kâm.KISIM: 4İTİKAD ISLAH VE EIIL-İ SÜNNETE UYDURMAKEy Aziz!Ashâb, Tabiîn, din insanları ve selef-i sâlihinin itikadı şu manzumede izah olunmuştur:MANZUMEHuda Rabbim, Nebim hakkı Muhammeddir ResûlüllahHem İslâm dinidir dinim, kitabimdir Kelâmullah.Akaid içre Ehl-i sünnet oldu mezhebim cem’aAmelde Ebu Hanife mezhebidir mezhebim vallah.Dahi zürriyetiyim hazret-i Adem nebinin hemHalil’in milletiyim dahî kıblem Kâ’be Beytüllah.Bulunmaz Rabbinin zıddı ve misli âlâmdeVe suretten münezzehtir, mukaddestir Teâllallah.Şeriki yok beridir doğmadan doğurmadan ancakEhaddir küfüv (deng)i yok ihlâs içinde zikreder AllahNe cism u ne arazdır ne mütehayyız ne cevherdirYemez, içmez, zaman geçmez, salimdir cümleden Allah. Tebeddülden, tagayyür (değişme) den dahi avam ve eşkaldenMuhakkak ol meberrâdır budur ,selb-i sıfatullahNe göklerde ne yerlerde ne sağu sol ve ön arttaCihetlerden münezzehtir hiç olmaz mekânullah.Huda vardır veli varlığına yok evvel ve âhirYine ol varlığıdır kendinden gayri değil AllahBu âlem yoğ iken ol var idi ferd ve tek ve tenhaDeğildir kimseye muhtaç ve hep muhtaç gayrullah.Ona hadis hulül etmez ve birşey vacib olmaz kimHer işte hikmeti vardır âbes fiil işlemez Allah.Hulül etme zo zât kula ve hiçbir ferde zulmetmezKulların ıslahı lâzım değil, kim halk ede Allah.Ona bir kimse sebriyle iş işletemez aslaNe kim kendi murad eyler vücuda olgelir billah. 270 MARİFETNAME Sıfatı kemâliyle i dâim muttasıftır kim Kamu noksan sıfatlardan beridir Zülcelâl Allah. Sekizdir çün sıfaâtı zâtı ili mile iradettir.Hayatu kudretu halk u basar ,sem û kelâmullah.Alim oldur ki ilmine erişmez kimsenin aklı İhata eylemiştir cümle bu eşyay ıilmullaı.Bütün hayr ve şerri o diler, takdiri halk eyler Veli hayrı sever ancak ki sevmez şerleri Allah ~ Basîr oldur hakikatteki hep eşyaya nazırdır Velî gözden münezzehdir basardır min sıfatullah.Cemîi oldur, her avazı işitir sır ile cehri (gizli ve açık olam) Münezzehtir kulaktan ol sıfattır onda sem’ullah. Mütekellimdir ol mma berîidir dilden ağızdan Hurûf u lafz u savatıyla değil vasfı kelâmullah. Subûtiyye sıfatı kim ne aynıdır ne de gayridir Kâdimu dâimu zatıyla kaimdir sıfatullah.Hakkın mükerrem ibâdidir melekler yerde göklerde Avamından avâmı narı efdal eylemiş Allah.Yemek içmek hem erkek dişilik yoktur onlarda Hakka hiç asî olmazlar muti (itaatkâr) lerdir li emrullah. Ve Cebrâil ü Mikâil ü İsrâfil ü Azrâil Muteberdir, meleklerdir bu dördü he peminullah. Hakkın yüzdört kitabı kim Nebiler üzre inmiştir Onlann dördü kitabdır, suhuf yüzü Kelâmullah.Zebûru verdi Davuda, dahi Tevratı Musaya Ve hem İncili İsaya getirmiş Cebrâil vallah. Habibullaha Kur’an’ı getirdi hâcet oldukça Yirmi üç yıl itmam eyleyip kaf’ oldu vahyullah.Dahi ben nebiler hakkında bildim: İsmet ü fitnat Nezâfet hem emanet sıdkla teblıği hümullah.Nebiler ismini bilmek, dediler bazılar vâcib Yirmi sekizin bildirdi Kur’an’da bize Allah.Bir Adem biri İdris ve Nuhu Hud ile Sâlih Hem İbrâhim u İshak ile İsmâil Zebînullah.Dahî Yâkub ile Yûsuf, Şuayb u Lût ile Yahyâ eZkeriyyâ ile Hârun ehh (kardeşi) Mûsâ kelimullah.Ve Dâvudu Süleymânu dahi İlyas ü Eyyubdur Birisi Elyesadır dahi İsâdır o Ruh’ullaı.Birinin ismi Zülkifl ve biri Yunus nebidir hem Hitabı ol Habibi Hak Muhammeddir Habibullah. 277 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI IIZ. Uzeyr u Lokman u Zülkarneyn, üçünde ihtilâf olmuşKi bazı enbiyâdır der ve bazı der Veliyullah.Cemi’i enbiyânın evvelidir Hazreti AdemHepsinden efdal ve âhır Muhammeddir Habibullah.İkisinin arasında katı çok enbiyâ gelmişHesabın kimseler bilmez bilir onu hemen Allah.Risâlat-ı rus 1 mevtiyle bâtıl olmaz ol kat’aVe efdaldır melekler cümlesinden, enbiyâullah.Bizim peygamberin ahkâm-ı şer’î böyle bâkidirKi ehl-i mahşer-i bu şer’ ile fasl edecek Allah.Ve Mi’râcı nebî haktır ona şahsıyla muhtastırÇıkıp fevkul alâya Hakkı görmüştür Habibullah.Cihan cümle cihâdıyla ve eczâ vu sıfatıylaHem efal-ı ibâdm hayr u şerri cümle halkullah.Onun ilm u murad u halk u takdiriyle hâdistirKi yoktur Hâlık u Bâri iki âlemde gayrullah.Kulların ihtiyarı vardır, ef’âlinde cüz’inO ef’al üzre bulmuşlar sevabı hem ıkabullah.01 ef’alin cemîlidir Hakkın hubb u rızasıylaKabîhinde bulunmaz ne muhabbet, ne rizaullah.Sevab efdaldir Hakkın ve adlidir ıkâb anınVucûb icabsız Hakka bi istihkak-ı abdullah.Haram erzaktır herkes yer, içer kendi rızkın hepVe kimse kimsenin rızkın alıp yiyemez vallah.Evel vaktinde meyyittir ol maktul ve ecel birdirVe Hal-i ye’sin imanı değil makbûl-i indellah.Heyûla yoktur ezhan içre bir cüz olduğu haktırKi ol vasf-ı tecezziden müberrâdır der ehlullah.Kabirde ölüye Münker ve Nekir dört sual sorarKi Rabbin kim, Nebin kimdir, nedir dinin ve kıblengâh. Cevabın verenin canıyla cismi zebk eder andaŞaşup küffâr ve asîler çeker anda azab-ullah.Bu dünyaya gelen gider ki kalmaz canlı hiçk imseDahi kıyamet gününde eyler emvâtı ba’sullah.Verirler defter-i amâlini her âdemin andaKiminin sağ eline,, kimine soldan maazallah.Kitabiyle hesabı var Hudanın rûz-ı mahşerdeSorarlar herkesin ef’ali ve ekvâlin biemrillah.Kebâirle seğâir ahline ol gün şefaatlerEderler enbiyâ vü ehl-i ilm u evliyâullah. 278 MARİFETNAME Ameller tartıldığmda Sırâtı geçmemiz hakdırVe kevserle sekiz cennet verir mü’minlere Allah.Girince cennete mü’minler, onda çok bulup nimetGörürler şüphesiz anda niteliksiz cemâlullah.Ve cennetle cehennem şimdi var ehliyle bakidirCehennem, yedidir ,ehlin yakar dâim o nurullah.Kaza ile her hayr ve şer Allah tarafındanBulur hayr ehlini dâim, olur şer, ehline hemrah.Ve peygamber ne kim şirât-ı saâtten haber vermişİnandım, cümlesin izhar eder vaktinde hem Allah.Çıkarır dâbbesi Deccâl u Ye’cûc il Me’cûcüDoğar hem batıdan güneş, iner gökten o Ruhullah.Kabîre mü’mini imandan ihrâç etmez dâhiNe küfre dâil u ne tâatın habt ide indellah.0 isyan eylemez anı muhalled hem cehennemdeMeğer kim itikad eyler helâl anı maazallah.Hûda affeylemez şirki, ve illa ondan ednâyı (aşağı)Dilediği kulundan her günahı affeder Allah.Kebâirden kaçan câiz ikab olmak seğâirleVe tevbesiz giden câiz kebâirden geçe Allah.Kabul eyler duayı Hak Teâlâ kendi fazlıylaVe hacât-ı ibâdı hem kaza eyler Racıullah.Dahi iman ile İslâm ikisi de bir tek şeydirCenâb-ı Hakdan ol her ne getirdiyse Resûlüllah.Hepsini dil ile ikrar ve kalble tasdik eyledimBirine yoktur inkârım, inandım şüphesiz vallah.Dindeki ameller imandan değil başkadırlarPes imân izdiyâd u nâkıs olmaz hıfz ede Allah.Demem ki inşaallah mü’minim, derimBu mâ’nâ ile İman kesbi ve mahlûktur lillah.Ve iman-ı mukallid hem sahih olmuştum amma kim01 istidlâl-ı aklı terk ile âsim olur billah.Bulurlar vakt-ı hâcette yiyecek, giyecek onlar.Hayvanat, cemad onlarla konuşurlar bîiznillah.Gehi su üzerinde meşyederler vecdû hâletleHavada gâh uçarlar hark eder (bozar) âdâtın Allah.Erişmez bir eli hiçbir nebinin rütbesine hemOna ermez ki ondan sakıt ola emr u nehyullah.Ve efdâl - evliyâ Sıddîk-ı ekber sonra FârukZlnnureynden sonra Alidir ol Veliyyullah 270 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. Bu dördü hem hilâfette bu tertib üzere kâimdir Bu çâr (4) yârdan sonra hem efdâli evliyaullah.Kalan Ashabdır ki cümlesinin zikri hayr olsun Cemi’i âl ve Ashâbı kirâmı sevmişim fillah.Aşerei mübeşşere ve Fâtıma, Haşan, Hüseyn Bu ümmetten bunlara cennet ile nezhedûbillah.Ve gayrı kimseye aynıyla cennetlik denilmez kimO gaybe hükmolur, gaybı ne bilsin kimse gayrullah.Ve Ashâbı kirâmın cümlesinden sonra ümmetten Cemî’i tabiîn olmuştur efdâlı evliyaullah.İmamul Müslimin, sultanı müslimân hür, mükellef hem,Kureyşi tâhir olmalı edip tenfîzi hükmullaı.İyi ve fâcire uyup, namazım kılarım bile Hem onların cenâzesi namazın kılarım, Allah.Mest üstüne hazer vc seferde meshetmek caizdir Ve müskir olmayan hurma, üzüm suyu mübahullah.Tasaddukla duamızdan bulur ölülerimiz ni’met Ve fadlı emkene (yerler) vu eşhas u ezman (şahıs vezamanlar) hadır eyvallah. Bilinmez müşrikin çocuğu cennet ya da cehennem denir Ve küffâra kirâmen kâtibin vermiş, kerîm Allah.Ne kim ma’dum ol şey görünür sayılmaz hem,Mükevveni kâinata benzemez şeydir teâlallah.Göz değmesi câizdir ve büyü insana vâkidir Beşer aklından efdaldır ulûmı enbiyaullah.Ki Hak birdir, muayyendir ve Kur’an ve Hadis ancak,Ne mikdar olsa mümkin zâhirine hami olur hergâh.Bu zâhirden batın ehlinin dâ’vası mânâya Udi ve hem nusûsı red ve istihfafı şer’ullah.Huda otuz iki farzı ibadma buyurmuştur Hepsin farz bildim, boynuma aldım bitav’Allah Şartlan beştir İslâmın ki tevhîd (şehâdet) u salât (namaz)u savm (oruç)Zekâtû hâc zenginler hakkında l'arz kılmış Allah.Namazın şartı dışındakiler altı farz olmuş Ve erkânı içinde olandır hem altı farzullah.Dışındaki, taharet, setri avret vakti bilmektir Ve Hadesten taharet (abdest) ve niyyet hem istikbâlı Beytullah Namazdakiler tekbîr u kıyamet ile kıraattir Fukû ve ka’de diğeri şevdedir lillah. 280 MARİFETNAME Abdestin farzı ,yüz yıkamak, kolu da dirsekle hem Başa mesh et ayakları yıka buyuruyor AllahVe guslün farzı üçtür kim, mazmazadır hem istinşak(ağza,bu ma su vermek) Üçüncüsü bütün bedeni yıkamaktır, tevbeten lillah Teyemmüm gerekir abdest ile gusül için Ya su bulunmazsa, ya kudret olmazsa budur fes’ullah.Onun farzı iki vurmak, şartları beş, biri niyyet Said u t âhir u mesh ve biri aczı ibadullah.Orucun farzı üç, niyyet, yemeyi ve içmeyidir terk Fecr doğduktan gün batınca imsak oldu emrullah.Dahi haccm farzları, üç, biri ihrama girmektir Biri Arafat’ta vakfe, ziyaret oldu Beytullah.Harama inanmak ki ondan gerek sakınmak Helâli helâl etmek budur cümle fürûzullah.Hem Ashâbı güzîn u Tâbiin u müctehîdinin Kim var ehli sünnet vel cemaat hepsi ehlullah Cümlenin itikadı bu beyitlerdedir bil Hakkı Hak mezheb budur, bunda sâbi teylesin Allah.Eğer benden bilerek küfr sadır olduysa Ben o küfreden beri oldum livechillah Eğer şer’a aykırı ise işlerim ve gözlerim Ben onlardan geri döndüm ve tevbe ettim ya Allah.Ne kim kılmış Habibullah bize teblîği ahkâmı Kabul ettim ben onu .amentü billah ve hükmillah.Dilim ikrarını kalbimle tasdik eyledim candan Senin hıfzında imânım emânet olsun yâ Allah.KISIM: 5ABDESTİN FARZLARI, NAMAZIN ŞARTLARI, RÜKÜN, VACİB, SÜNNET, MEKRUH VE MÜRŞİDLERİNİN HANEFİ MEZHEBİNE GÖRE KISACA ANLATILMASIEy Aziz!Büyük islâm âlim, fakih ve müctehidleri diyorlar ki:Büyük abdest bozduktan sonra helâda mak’adın taş ile silin-mesi sünnettir. Yine mak’adın su ile yıkanması, bir bezle kurulan-ması dona su serpilmesi ve elin duvarda oğulması edebdendir.Şayet mak’ad çevresine pislik bulaşmış ise taş ile silmek yet-mez, su ile yıkamak gerekir. Yıkama ve silme işinin sol elle yapıl-ması gerekir. Sağ elle yapılırsa mekruh olur. 2B1 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. Kemik, kurumuş hayvan gübresi, hayvan yemi v.s. ile silinmen, kıbleye doğru oturmak, ya da sırLnı dönmek, güneşe ya daaya karşı küçük ya da büyük abdest bozmak mekruhtur.ABDESTİN FARZLARI1 — Yüzü yıkamak,2 — Kolları dirseklerle birlikte yıkamak,3 — Başın dörtte bir bölümünü meshetmek,4 — Ayaklarım küçük topuklarla beraber yıkamaktır. ABDESTİN SÜNNET VE EDEBLERİ 1 — Kendisi abdest alıp başkasından yardım istememek,2 — Başlarken üç defa elleri dirseklerle birlikte yıkamak, 3 — Elleri yıkarken «Bismillahil azim vel hamdü iillahi alâ dinil islâm.» demektir. 4 — Misvak kullanmak,5 — Ağza 3 kez su vermek,6 — Burna 3 kez su vermek,7 — B unlan sağ elle yapmak,8 — Abdesti kıbleye karşı yüksekçe bir yere oturarak almak,9 — Azalan ara vermeden yıkamak,10 — Dünya kelâmı konuşmamak,11 — Her azayı yıkarken sessizce duafcını okumak,12 — Sıraya riayet etmek,13 — Parmak ve sakallarını hilâllemek,14 — Yıkanan uzuvları üçer defa yıkamak ve oğmak,15 — Başım bütünüyle meshetmek,16 — Kulaklarını başı meshedeıken artan su ile meshetmek,17 — Boynu iki taraftan parmakların aıkasıyle meshetmek,18 — Abdeste niyet ederek başlamak,19 — Yıkamaya sağ uzuvlardan başlamak,20 — Elleri ve ayaklan yıkamaya parmaklardan başlamak. ABDESTİN MEKRUHLARI 1 — Sağ elle sümkürmek2 — Azalan üç defadan fazla yıkamak3 — Güneşte ısınan su ile abdest almak.4 — Suyu yüzüne çarpmak. 282 M ARİFE ÎN AME ABDESTİ BOZAN ŞEYLER 1 — Önden ya da arkadan çıkan idrar, pislik ya da yel.‘2 — Gusülde yıkanması gerekli yerlerden kan, irin, san su v.s. çıkması,3 — Ağız dolusu kusmak,4 — Yatarak ya da bir yere yaslanarak uyumak,5 — Delirmek,6 — Bayılmak,7 — Sarhoş olmak,8 — Namazda yüksek sesle gülmek,9 — Çıplak halde hanımına sarılmak,GUSLÜN FARZLARI1 — Ağıza su vermek (1 defa)2 — Buruna su vurmek (1 defa)3 — Bütün bedeni kuru yer kalmamak üzere yıkamak GUSLÜN SÜNNETLERİ1 — Evvelâ bedenine bulaşan bir pislik varsa, onu temizlemek2 — Niyet etmek,3 — Gusle başlarken abdest almak,4 — Ağıza ve buruna su vermekte mübalâğa etmek,5 — Bedenini üç defa yıkamak,6 — Suyu önce sağına, sonra da soluna dökmek,GUSLÜ İCABETTİREN HALLER1 — Meninin şehvetle çıkması, ister uyanık, isterse uyur hal-de olsun değişmez.2 — Aletin sünnet yerinin kadının fercine dahil olması. Bu durumda inzal vaki olmasa bile, hem kadımn, hem de erkeğin yı-kanması icabeder.3 — Uykudan kalktığında yatak, ya da şortunda meninin gö-rülmesi, ya da zekerinin ucunda suyun bulunması. Yattığı zaman şayet âleti intişâr etmiş (uyanmış) değilse, durum böyledir.4 — Kadının âdet müddeti bittiğinde gusletmesi,5 — Nifastan sonra gusletmekNAMAZIN DIŞINDAKİ FARZLAR 1 — Avret yerini örtmek: Bu kadınlar için el, ayak ve gözler ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. dıyndA bütün beden; erkekler için ise göbeğin altından dizi altınakadar olan kısımdır. Cariyenin avreti de erkek avreti gibidir. Kadınların saçları da avret sayılır. 2 — Niyet etmek: Hangi namaz kıhnacaksa o namaza niyetedilir. Farz, sünnet ve nafile namazlar için ayn niyet edilir. Eğer imama uyulacaksa, «Uydum imama» deıülir. Niyet Ue iftitah tekbirinin arasım fazla açmamak gerekir.3 — Kıbleye dönmek (istikbâl-i kıble).4 — Namazı vaktinde kılmak,5 — Necasetten taharet, bedenini, elbiselerini, namaz kılacağı yeri ve secdede alnının temas edeceği yeri pisliklerden temizlemektir.6 — Hadesten taharet, yani namaz kılmak için abdest almaktır. Eğer su yok ise, abdest alacak kuvvetten mahrum ise, suUe abdest aldığı takdirde hayatım tehlikeye «sokacak hastalık olması muhtemel ise, abdest almanın yerine, teyemmüm edilir. Teyemmüm, abdest niyetiyle elleri temiz ve kuru toprağa ikidefa vurup, yüzü ve kollarım meshetmektir.NAMAZIN İÇİNDEKİ FARZLAR >Bunlara, namazın rükünleri denir ki 6 tanedir:1 — İftitah tekbiri: Namaza AUah-ü Ekber diyerek başlamak,2 — Kıyam: Namazı ayakta kılmak,3 Kıraat: Namazda Kur’an okumak,4 — Rükû: Her rek’âtta bir defa, rükûa gitmek,5 — Secde : Her rek’âtta iki defa secdeye gitmek,6 — Namazın sonunda Tahiyyat’ı okuyacak kadar oturmak.NAMAZIN VACİPLERİ1 — Tekbir alırken elleri yukarıya kaldırmak. Erkekler kulaklarına, kadınlar ise parmakları, çene hizasına gelecek şekildekaldırırlar.2 — Sübhaneke, Euzu besmele okumak. Bunlar bütün namazlarda sessiz okunur. Besmele, Fâtiha’dan önce okunur. Zammısûreden önce okunmaz. Sübhane Ue Euzü, tekbir alınınca, yani bi-rincirek’ âtın başında okunur.3 — Ayakta elleri, sağ elini sol el üzerine koymak suretiylebağlamak. Erkekler göbek altına, kadınlar ise göğüsleri üzerine ko yarlar.4 — Fâtiha’mn okunmasından sonra sessizce, «Amin!» demek. 284 MARİFETNAME 5 — Rükûa giderken, secdeye varırken, secdeden kalkıncaAllahü Ekber demek.6 — Rükûda 3 defa (Sübhane Rabbiyel azim) demek,7 — Rükûda elleri dizler üzerine hafif açık vaziyette koyupbaşını ve sırtını düz bir halde tutmak,8 — Rükûdan doğrulunca (Semi allahü limen hamideh) demek.9 — Cemaatle kılmıyorsa Rabbena lekel hamd, Rabbena ve-lekel hamd veya Allahümme rabbena velekel hamd demek.10 — Secdede üç defa Sübhane Rabbiyel a’lâ demek11 — Secdede alnını ve burnunu birlikte yere koymak,12 — Secdede parmakları birleştirmek,13 — Tahiyyat okurken parmakları kendi haline bırakmak,14 — Tahiyyata oturunca sağ ayağı dikip sol ayak üzerineqturmak (bu, erkek içindir).15 — Kadınların iki ayaklarını sağ yanlarmdan çıkararak söloylukları üzerine oturmaları,16 — Namazın sonunda, Tahiyyat’tan sonra Salâvatı şşrife-leri okumak.NAMAZIN MEKRUHLARI1 — Namazda boynu eğerek bakmak,2 — Elbisesinde bulunan birşeyle meşgul olmak,3 — Gereği yokken secde edeceği yerdeki taşları temizlemek4 — Parmak çıtlatmak,5 — Elleri böğrüne koymak,6 — Mazereti yokken bağdaş kurarak oturmak.7 — Bir veya iki defa bir yerini kaşımak,8 — Büyüklerin huzuruna çıkmadığı elbise ile kılmak,9 ~ însan yüzüne ve ateşe karşı namaz kılmak,10 — Önünde, üstünde ya da elbisesinde canlı resmi (hayvan)olmak,11 — Gerinmek,12 — Esnemek,13 — Kaftanı üzerine almak, kolları koltuktan çıkarmak,14 — ökçeleri üzerine durmak,15 — Gözlerini kapamak,16 — Başı açık namaz kılmak,17 — Secde ya da ka’dede el ve ayak parmaklarım kıbleden»evirmek,18 •— Safta yer varken arkada durarak imama uymak, 28S ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. 19 — Kabre karşı namaza durmak,20 — Pisliğe karşı namaza durmak,21 — Bir kadınla beraberce başka başka namaz kılmak.22 — Abdesti sıkışık halde namaza durmak,23 — Secdeden kalkarken dizleri ellerden önce kaldırmak,24 — Secdede bir ayağını yukarıya kaldırmak25 — İmamdan önce rükûa gitmek,26 — İmamdan önce rükûdan kalkmak,27 — İmamdan evvel secdeye gitmek,28 — İmamdan evvel başını secdeden kaldırmak,29 — Secdeye giderken özrü yokken ellerini dizlerinden evvel yere koymak,30 — Özürsüz yere bir yere yaslanıp kalkmak,31 — Namazda alnındaki toprakları silmek,32 — İkinci rek’atta bir sûre atlamak,33 — İkinci rek’atta okuduğu sûrenin üstünden okumak,34 — İki dek’atta da aynı sûreyi okumak,35 — İkinci rek’atta birinci rek’attan 3 âyet daha uzun Zam-mı sûre okumak,36 — İmamın arkasında Kur’an okumak,37 — Özürsüz yere sarığı secde etmek,38 — Özürsüz olarak ayaktayken bastona ya da duvara da-yanmak,39 — Rükûa inince ya da kalkınca elleri yukarıya kaldırmak.40 — Ayaklar ve eller açık olduğu halde kılmak.41 — Önünden adam geçme ihtimali olan yerlerde özürsüz ola-rak sütresiz kılmak,42 — Ayat ya da teşbihleri parmaklarla saymak,43 — İmamm özürsüz olarak mihrabdan başka yerde kıl-ması, ,44 — İmamın alçak yerde, cemaatin yüksekte olması, ya da imamın yüksekte, cemaatin alçakta olması,45 — Besmele ve âmin’i sesli olarak söylemek.46 — Kıraati rükûa giderken bitirmek,47 — İntihallerde yapılması gereken zikirleri intihaller geç-tikten sonra yapmak.48 — Rükûda ve secdede yapılması gerekli teşbihleri başı kal dırdıütan sonra yapmak. 49 — Dirseklerini yere koymak (secdede). 50 — Ayak aralarım dört parmaktan fazla açmak. 286 MARİFETNAME 51 — Kıyamda özürsüz yere bir ayak üzerine durmak, dayanmak,52 — Rükûda ayakları birbirinden ayırmak, 53 — Secde yerinden uzağa bakmak, 54 — Kıyamda sağa sola yalpalamak, 55 — Birşeyi koklamak,NAMAZI BOZAN ŞEYLER 1 — Namaz kılarken konuşmak,2 — Kendi duyacağı kadar gülmek. Yamndakinin duyacağıkadar gülerse abdesti de bozulur.3 — Ah-vah etmek, ya da sesli ağlamak. Cennet, cehennemkorkusuyla ağlarsa zararı olmaz. Ancak dünyevî bir acı ve musibet yüzünden ağlarsa, namaz bozulur.4 — Gereği yokken boğazını temizlemek,5 — Sakız çiğnemek,6 — Baş ve sakalını taramak,7 — Üç defa kılını koparmak,8 — Bit öldürmek,9 — Bir yerini arka arkaya üç defa kaşımak,10 — Ayaklarıyla davar tepmek,11 — İki saf arası kadar bir mesafeyi yürümek,12 — Secdede iki ayağını birden havaya kaldırmak,13 — İmama uyunca bir kadınla yanyana durmak, ya da kadının arkasında durmak,14 — İmam, kadınlar için niyet etmediyse arkasında ona uyankadınların namazı caiz olmaz.15 — Mazeretsiz olarak yüzünü ya da göğsünü kıbleden çevirmek.16 — Uyduğu imamdan başkasımn bağını açmak, yani okurken unuttuğu yeri hatırlatmak,17 — Mushafı yüzünden okumak,18 — Yemek yemek,19 — Su içmek,20 — Kur’an-ı mânâ bozulacak derecede yanlış okumak,21 — Selâm almak,22 — Kasıtlı olarak selâm vermek. Eğer unutarak selâm verir- Se namazı bozulmaz. 287 KONU: 2 DÜNYANIN MAHİYET VE KÜNHÜ VE DÜNYADAYERİLEN ŞEYLERSEKİZ KISIMDAN İBARETTİRKISIM: 1DÜNYANIN GEÇİCİ, KARANLIK, ŞEYTANIN TUZAĞIVE HAYALLERİN YERİ OLUŞUEy AziziCenab-ı Hak kullannı lutfu ve inâyetiyle kendisine yakın çağırmış ve dünya nimetlerinin birer metâ’ olduğunu beyan buyurmuştur.Bu hususta bazı Kur’an âyetlerim yazmak uygun görüldü.AYETLER:«Kadınlara karşı şehvet, evlât, biriktirilmiş altın ve gümüş,cins atlar, hayvanlar ve ekinlere karşı düşkünlük, insanların hırsını tahrik eder. Bunlar dünya hayatının geçici menfaatleridir. Engüzel mekân Allah katindadır..»(AI-i İmran Sûresi, Ayet: 14)«Ey Muhammed! Kâfir olanların diyar diyar gezip dolaşmaları sakın seni aldatmasın.»(Al-i İmran Sûresi, Ayet: 196)«Allah batındaki nimetler, iyi olanlar için daha hayırlıdır.»(Al-i İmran Sûresi, Ayet: 198)«Dünya hayatı bir oyundan, bir oyalanmadan başka birşey değildir. Ahiret yurdu ise sakınanlara (Allah'tan korkanlara) elbettedaha hayırlıdır. Hâlâ akimız ermeyecek mi?»(En’am Sûresi, Ayet: 32)«Bilin ki, mallarınız ve evlâtlarınız sizin için ancak bir fitnedir. Şüphe yok ki, büyük mükâfat Allah katindadır.»(Enfal Sûresi, Ayet: 28) 288 M ARtFETN AMİL «(Habibim) de ki: «Eğer babalarınız, oğullarınız, kardeşlerini*,eşleriniz, kabileniz elinize geçirdiğiniz mallar, durgunluğa uğramasından korktuğunuz alışveriş, hoşlandığınız evler, size Allah'tan O’nun peygamberlerinden ve O’nun yolunda cihadda daha sevgiliise artık Allah’ın emri (Azabı veya fetih ile evlerinize kavuşturma sı) gelinceye kadar bekleyin. Allah fasıklar topluluğunu doğru yolasevketmez.»(Tevbe Sûresi, Ayet: 24)«De ki: Allah’ın size verdiği İhsam ile ve rahmetiyle ancak bununla sevinsinler. Bu, onlann derleyip topladıklan (dünya malından) daha hayırlıdır.»(Yunus Sûresi, Ayet: 58)«(Mekkeliler) dünya hayatiyle böbürlendiler. Halbuki dünyaahiret yanında değersiz, süresiz az ve geçici bir şeyden başka birşey değildir.»(Aa’d Sûresi, Ayet: 26)«Sizde ne varsa tükenir, Allah’ın katindakiler ise sonsuzdur.»(Nahl Sûresi, Ayet: 96)«(O öğüne durduklan) mal ve evlatlar, dünya hayatının süsüdür. Ama ebedi kalacak faydalı işler hem sevap olarak, hem deamel olarak Rabbinin katında daha hayırlıdır.»(El-Kehf Sûresi, Ayet: 46)«Size ne verildiyse, dünya yaşayaşının bir geçimliği ve süsüdür.Allah katında olan (sevap ve cennet) hem daha hayırlı, hem de daha devamlıdır. Artık akıllanmayacak mısınız?»(Kasas Sûresi, Ayet: 60)«O halde sakın dünya hayatı sizi aldatmasın ve sakın şeytan,sizi (muhakkak bağışlar) Allah’a güvendirmesin.»(Lokman Sûresi, Ayet: 33)«Onlar bu dünya hayatının (yalnız) dış görünüşünü bilirler.Ahiretten ise hep habersizdirler.»(Rum Sûresi, Ayet: 7)«O kullann tevbesini kabul eden, günahlarını, affeden ve neişlerseniz bilendir.»(Şura Sûresi, Ayet: 25)«Bilirsiniz ki, dünya hayatı, bir oyun, eğlence, süslenme, aranızda öğünme ve daha çok da mal ve evlat sahibi olma davasındanbaşka bir şey değildir. Bu durumu bir yağmurun bitirdiği, çiftçilerin de hoşuna giden bir bitkiye benzer. Sonrao bitki kurur ve sonunda da çer-çöp haline gelir. İşte hayatı bu şekilde olan kimseler 280 ERZURUMLU İBRAHİM IIAKKI HZ. için, Ahirettc şiddetli bir azap müminler için ise, Allah’ın mağfiretive hoşnutluğu vardır. (Alıircli istemiydiler için) Dünya hayatı aldatıcı bir geçinmedir.»(Hadid Sûresi, Ayet: 20)«Eh habibim, sen onlum de ki: «Allalı katında olun sevap, eğlenceden de, licai'cllcn de hayırlıdır. Çiiukü rızık verenlerin en ha yırlısı Allah'tır.»(Cuma Sûresi, Ayet: 11)«Ey iman edenler! Yürekten tam bir pişmanlık içerisinde tövbeederek Allah a dönün.»(Tahriın Sûresi, Ayet: 8)«Hayır, hayır, ey insanlar. Hakikaten sizler, peşin elde edeceğiniz dünya nimetlerini seversiniz.»(Kiyâmc Sûresi, Ayet: 20)«Artık kim azgınlık edip de kâfir olursa (Alıirct yerine) dünyahıayatım tercih ederse şüphesiz cehennem öyle kimselerin varacağı bir yerdir. Fakat kim, Rabbinin azametinden kendini, ncl'si, veşe hevi arzularından alıkoymuşsa, mutlaka onun varacağı yer cennet olacaktır.»(Nazif Sûresi, Ayet: 37-42)«Fakat ey kâfir! Siz dünya hayatını Alıirctc tercih ediyorsunuz. Oysa alıirct daha iyi ve daha bakidir.»(A'la Sûresi, Ayet: 1G-17)«Şüphesiz Alıirct, senin için dünyadan daha hayırlıdır. Yakında (kıyamet günii) Rabbin şüphesiz sana (şefaat makamını) verecek ve sen de lıoşnud olacaksın.»(Dulıa Sûresi, Ayet: 4)«Soy-sopunuzla üğünnıck, sizi (Allah’a ibadet etmekten) o kadar meşgul etti ki, hatta kabirleri ziyaret etmekle oradakileri de sa yacak kadar oldunuz. (Ölülerinizi sayıp çokluğu ile öğündünüz)Hayır, böyle yapmayınız. Yakında (ölürken size ne yapılacağını)bileceksiniz. Hayır, tekrar gözünüzü açın ve böyle şeyler yapmaktan sakının. Çünkü yakında (kabirlerinizde nelerle karşılaşacağınızı bileceksiniz.) Dikkat edin. Şayet (Kıyamet günü size ne yapılacağını) kesin bir bilgiyle bilnıiş olsaydınız and olsun ki (kıyametgünü) o kızgın cchcuncnı ateşini mutlaka göreceksiniz. Yine andolsun ki, onu gözünüzle kesin olarak göreceksiniz. Sonra and olsunki, kıyamet günü (Dünyada) verilmiş olan her nimetten sorguyaçekileceksiniz.» (Tekasür Sûresi, Ayet: 78) 290 MARİFETNAMF. Ccnab-ı Ilak (Kuds-i Hadisle) buyuruyor ki:«Ey insanoğlu, bütün hayalını dünya arzusuyla geçirdin. Cenneti ne zaman istcyecck ve onun için ne zaman iyi ameller işliye-ceksin. Bir dünya işi için sabahleyin hüzünlü olarak kalkan kimse,sanki bana kızmış da öyle sabahlamış olur.»Ey İnsanoğlu!«Dünyadan gitmesi yaklaştığı halde hâlâ dünya malına bağlanan kimseye şaşarım. Yiııe ahiretin ebediliğine ve sonsuz nimetlerine yaklaştığı halde onlara kavuşmak için çalışmayan kimseninhaline şaşarım.»«Ey İnsanoğlu!«Siz, dünyaya taptınız ve beni (hatırlanuyarak) unuttunuz.Halbuki dünya evi olmıyana, ev, malı olmıyana maldır. Oııu topla yan akılsızdır. Ona sevinen kimsenin yakını olmaz. Hırsla ona bağlananın tevekkülü olmaz. Onu istemekte haddi aşanın marifeti olmaz. Nimetin geçişini, hayatın sona erenini, şehvetin de geçicisinielde eden kimse kendine zulmett iği gibi Rabbani unutmuş ve dün ya hayatı kendisini aldatmıştır.»Ey İnsanlar!«Kalblerinizi dünya sevgisi ile öldürmeyiniz. Çünkü ouun sizden çıkması çok yakın zamandadır. Benden başka herşey yok olacaktır. Eğer dünyaya olan rağbetiniz gibi bana bağlansaydımz, dün yada da iyilerden olurdunuz.»Ey İnsanlar!«Eğer beııi ve benim muhabbetimi severseniz kalbinizden dün ya sevgisini çıkaıın. Zira ben dünya sevgisi ile muhabbetimi birkalbde toplamanı. Çünkü zıt şeylerin bir yerde durmaları imkânsızdır. Su ile ateş nasıl bir arada bulunamaz ise dünya sevgisi ile benim muhabbetim dc öylece bir aradadurıııaz.»Ey İnsan!«Sen dünyayı scviyorkcıı nasıl oluyor da benim muhabbetimiistiyorsun? Benim sevgi ve muhabbetimi dünyadan vazgeçmekteara. Bana ibâdet için kalbini (düıi} r a sevgisinden) boşalt. (Dünyaiçin) çok çalışmaktan ve bedenen rahat etmekten uzaklaş.»Ey İnsan!Dünya fâni ve nimetleri de geçicidir. Ömrü de çok kısadır. Hal 201 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. böyle iken siz hâlâ nasıl oluyor da dünyaya kıymet veriyor ve ona bağlanıyorsunuz? Benim katımda itaat eden kullar için hazırlanan cennetler vardır ki, onlar sekiz tanedir. Benim nzamı ve kendisine ikram etmemi arzulayan kimse kanaatkâr olsun ve bunun için de dünyayı terketsin.»Ey İnsan!«Dünya sevgisini kalbinden at ki kalbin benim sevgi ve muhab betimle dolsun.»Ey İnsan!a (Bil ki) Helâl sana damla damla, buna karşılık haram ise sel misâli gelir. Eğer yüzünü selden çevirir de damla damla gelen helâ- le döndürürsen, halin ve kalbin benim ile saf ve temiz olur.» «Dünyadan kaybettiklerine üzülme ve ondan eline geçene de' sevinme. Çünkü o bugün senin fakat azabı başkasının da. O halde dünyaya bağlanmayı terket de ahireti elde etmeye çalış. Çünkü ben salih kullarım için öyle nimetler hazırladım ki onlann bir benzerini gözler görmemiş, kulaklar duymamış, kalblerden geçmemiştir.» Arabi Manzûmeler: 1 — Dünyadan uzaklaş. Çünkü sen bu dünyayaGeldiğinde ondan soyulmuş vaziyette idin.Onu hemen şimdi bırak, zira sen bu dünyadanÇıkarken onu bırakacak ve yalnız olarak çıkacaksın. 2 — Fakirlik bir cevher ki ondan gayrisi araz.Fakirlik bir şifa ki ondan gayrisi maraz.Bu dünya hep hiledir, daima aldatır.Fakirlik dünyadan bir sır ve garazdır. 3 — Dünya asılsız bir gölgeye benzer inanBir misâfire benzer, gece yatıp yol alan. Ya da uyuyanın gördüğü rüya gibi.Olup, uyanınca elinde birşey kalmayan. 4 — Biliniz ki bu dünya bulanık suya benzer. Onu candan isteyen, daima azabda kalır. Benim için hayatta bir lezzet olmazsa ölüm şerbetini tatmak, bana daha hoş gelir. KISIM: 2DÜNYA BELA VE CEFAAHİRET İSE ZEVK VE SEFA ALEMİDİR Ey Aziz! 292 MAltİFETNAME Dünyanın belâ ve cefâ yeri olduğunu, buna karşılık ahiret ha yatının ise zevk ve sefa yeri olduğunu Rasulullah SA.V. bir çok hadislerinde beyan buyurmuştur. Bu hadislerden bazılarını yazmaklüzumu hasıl oldu.Peygamberimiz buyuruyor ki:«Ey Aslı âbı m :En güzel hayata eren kimse dünya kendisini terk etmezden evvel kendisi dünyayı terkedendir.»«Dünyada kendini garib bilen bir kul, ya yolcu ya da ölülerden kabul et. Kendini ancak böyle hazırlamış olursun.»«Her günah ve hatanın başı dünya sevgisidir.»«Eğer mü’minin dünyalıktan birşeyi artarsa Allah katındaki noksan olur ve eski hali gibi olmaz.»«Niyyeti ve gayesi ahiret hayatı olan ve o yolda giden kimsenin kalbine Cenab-ı Hak zenginlik verir. İşlerini toplar ve işlerindekolaylık verir. Dünyayı onun hizmetçisi kılar. Niyyet ve gayesi dün ya olan ve onunla kalmak isteyen kimsenin de fakirliğini gözleriönünde hazırlar, işlerini (zorlaştırarak) dağıtır, (kişi) ne yapacağını şaşırır. Halbuki ona dünyadan takdir olunanından fazlası gelmez.»«Bir münâdi her Allah’ın günü üç defa seslenerek: — Dünyayı, onu sevenlere bırakın, siz ahiret yoluna girin, der.» «Dünyadan kendine kâfi gclccck miktardan fazlasını alan kendi helâkini almıştır. Halbuki o nc yaptığından habersizdir (bilmez)«Dünyayı terketmek kalben ve bedenen rahata ermektir.»«İnsanlar içindeki en zâhid insan dünyayı terkeden, ahiretini idrak eden ve yarınını hayatından saynuyaıak, kendini ölü zanne den ve ona hazırlıklı olarak giden kimsedir.»«Dünya mü'minin zindanı, kâfirin de Cennetidir.» «Dünyada mü’mine rahat yoktur, nasıl olsun ki dünya onuniçin bir zindan ve belâdır.» ti«Cenneti ve huzurun hak olduğunu tasdik edep müminin yinede bu geçici ve aldatıcı dünyaya kıymet vermesine ne kadar şaşılsa yeridir.»«Esasen dünya tatlı ve hoş kokulu bir çiçektir. Ancak Cenab-ı Hak onu size sizi denemek ve imtihan etmek için vermiştir. Dünya İsrâil oğullarına sunulduğu zaman, onlar süslü giyecekler ile nefis yemekleri ve tatlı içecekleri istediler de türlü türlü fitneye ve fesada düştüler.»«Mü’min kendi nefsinden kendisi, dünyasında ahireti, gençli* 293 ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HZ. ğinde ihtiyarlığı, sıhhatinde ölümü için hazırlık yapmalıdır. Çünküdünya sizin için, siz de ahiret için yaratıldınız, ölümden sonra cennet ve cchcnncmin dışında (kalınacak) bir yer j oktur.»Ebu Bekir R.A. günün birinde bal şerketi istedi, kendisine balşerbetini getirdiklerinde onu içti vc bu esnada çok ağladı. Kendisinden bunun sebebini sorduklarında şu cevabı verdi: — Günün birinde Rasulullah S.A.V.’i gördüm. Yanından elimin tersiyle bir şey itiyor ve kendisinden uzaklaşmasını söylüyordu. Halbuki onun yanında hiç kimse yoktu. Başka bir zaman kendisine: — Ya ResuIullah, o yanından uzaklaştırmaya çalıştığın şey neidi? diye sordum. O şöyle buyurdu: — O (uzaklaştırdığım şey) dünya idi. Bir surete girerek banageldi. Ben de onu «Benden uzak ol» diyerek kovdum. Yeniden döndü ve bana gelerek: —- Sen benden kurtuldun, fukat senden sonra benden hiç kimse kurtuianuyacak, dedi.» İşte beniın ağlamamın sebebi budur.»ResuIullah S.A.V. günün bilinde Ashabıyla birlikte bir oğlakleşinin yanından geçiyordu. ResuIullah S.A.V. bu sırada: — Hanginiz bu oğlağı bir dirhem karşılığında alırsınız? bu yurdu. Ashâb: — Parasız verseler yine almayız Ya ResuIullah, dediler. Bununüzerine ResuIullah S.A.V.: — «Allah'a yeminle söylüyorum, dünya sizin katınızda bu leşten daha aşağı vc kıymetsizdir,» buyurdu.Yine ResuIullah S.A.V. buyurdu ki:«Altın, güınüş vc abâ kullan (ahireti unutup dünyaya, altın,gümüş ve siislii elbiselere bağlananlar helûk olsuıı.»«Cehennem ateşi şehvetlerle sarılmış, ecnnet nimetleri de mekruhlarla (kötü şeylerle) örtülüdür.»(Bu demektir ki dünyada şehevi arzularına tabi olanlar Cehenneme, dinin kötü gördüğü şeylerle sabredenler Cennete girer. Çünkü şehevi arzusuna tabi olanlar sadece şehevi arzularım görür. Cehennem ateşini göremezler.)Peygamberimiz buyuruyor ki:«Allah'a yemin ederim ki sizin için fakirlikten korkmam. Fakat sizden evvelki kavimlcrc olduğu gibi dünyanın size dc bolca gelmesinden vc onları helak ettiği gibi sizi de hch'tk etmesinden korkarım.»«Ya Rabbi Mulıammed'inârinin rızkını yeteri kadar ver.» 204 MARİFETNAME «Kendisine kâfi gclecck kadar nzıkla yetinen kimse kurtuluşaermiştir.»«İnsanoğlu «malım, malım» der durur. Halbuki o (bunda) al*danmıştır. Onun malından yediği, giydiği vc harcadığı ile sadakavermek suretiyle sonrasına ayırdığından başka nesi vardır.»«Zengin, dünya malı çok olan değil, Hakkın verdiğine kanaatedendir.»«Malın ve şeref hırsının insan dinine vercceği zarar, bir koyunsürüsüne dalan iki aç kurdun vereceği zarardan daha büyüktür.»«Dünyayı terket ki mevlâ sevsin seni, halk elindeki mala tamahetme ki insanlar sevsin seni.»«Rabbini bana «Mekke çevresini altın ile doldurayım,» buyurdu.Ben: — Hayır, ya Rabbi. Ben dünyada nimetlere ermeyi istemem.Birgün aç birgün tok durayım. Acıkınca sana yalvarayım, seni zikredeyim, seni düşüneyim. Doyunca da sevinçle sana şükredeyim.»ResuIullah S.A.V. günün birinde bir hasır üzerine yalmış, kalktığı zaman mübarek vücudunda hasırın izleri belli olmuştu. Ashâbkendisine bir yatak hazırlamak için izin istediler. Bunun üzerineResuIullah S.A.V. şöyle buyurdu:«Benim dünya ile ııe işim olabilir? Benim dünya ile olan alâkanı bir ağaç gölgesinde bir süre kalıp sonradan o ağacın yanındanayrılan vc yoluna devanı eden bir süvari gibidir.»«Bu dünya bir köprüdür. Ondan, hemen geçin, tamiri ile uğraşmayın, yolunuza dlevam ediıı.»«Dünyaya kalacağınız kadar, ahirde ise sonsuza kadar oradakalacağınıza göre hazırlık yapın.»Hz. İsa’nın Havarileri: —- Bize bir yer gö.ster de orada senin için bir ev yapalım dediler. Bunun üzerineo sırada deniz kenarında olan Hz. İsa şöyle dedi: — Şu dalgalar üziîiine kiııı ev yapabilir? Dünyadan korkun vedünyayı devamlı kalınacak bir yer olarak kabul etmeyiniz. Ey Havarilerim, dünyaya tapmayın ki o da sizi kendine kul yapmasın.FARSÇA MANZUME: IGünahların başıdur hep dünya sevgisiAlim olan seveme 2 : onu asla.Ebediyeti sevene, bahtlı insanaBu dünya azablar fikretle anla.İnsan oğlunun bu dünyayı ednadanNasibi yok başka, ınıihnet ve gamdan. 203